Экологиялық білімнің қысқаша даму тарихы

Экологияның ғ ылым ретіндегі анық тамасы. Экологияның мақ саты, объектілері, есептері жә не ә дістері.

«Экология» терминін алғ аш ғ ылымда 1866 жылы неміс биологы Эрнст Геккель ө зінің «Ағ залардың жалпы морфологиясы» атты енбегінде кө рсеткен. «Экология» термині грек тілінен аударғ анда oikos – ү й, тұ рақ; logos – ғ ылым мағ ынасында.

Экология, бұ л – жалпы барлық тірі ағ залардың ө зара қ арым – қ атынасы жә не олардың қ оршағ ан ортамен қ арым – қ атынасын зерттейтін ғ ылым болып табылады.

Экология саласының мақ саты – адам денсаулығ ына жә не ө міріне қ олайлы болып келетін қ оршағ ан ортаны қ алыптастыру.

Экология есептері:

v Экологиялық жү йелердің барлық дең гейлерінің тұ рақ тылығ ын бағ алаудағ ы теориялар мен ә дістерді жасау;

v Даралар экологиясының, популяциялар экологиясының, бірлестіктер экологиясының, ғ аламдық экологияның мә селелерін зерттеу. Қ оршағ ан ортағ а тірі биотаның ә серін реттейтін биоалуандылық мә селелерін қ арастыру;

v Табиғ и жә не антропогенді сипаттағ ы факторлар ә серінен туындағ ан биосферадағ ы ө згерістерге зерттеу жү ргізіп, бағ а беру. Мү мкін болатын ө згерістерге болжау жасау. Сол ө згерістер нә тижесінде туындайтын экологиялық салдарғ а бағ а беру;

v Табиғ ат ресурстарының жағ дайы мен динамикасына сапалы бағ а беру, оларды пайдаланудың экологиялық салдарын ашу;

v Қ оршағ ан орта сапасын басқ аратын ә дістерді жаң артып шығ ару;

v Адамзат қ ауымында экологиялық ойлау саласын жақ сарту, экологиялық этика мен мораль нормаларын қ алыптастыру.

v Қ оғ ам мен мемлекеттің экологиялық қ ауіпсіз тұ рақ ты дамуы ү шін экономикалық, ә леуметтік жә не т.б мә селелерді жақ сарту.

Ә дістері:

1. Дала ә дістері. Табиғ и жағ дайда ө мір сү ріп жатқ ан популяцияның дамуы мен ө міріне нақ ты ә сер ететін барлық экологиялық факторлар кешенін зертеуге ың ғ айлы ә діс болып табылады. Оғ ан келесілер жатады:

v қ оршағ ан орта жағ дайын бағ алау жә не тіркеу ә дістері. Мысалы, метеоролгиялық бақ ылаулар, мониторинг жә не т.б.

v Ағ заларды санау ә дістері. Бұ л ә дісті кө біне ө сімдіктер жә не жануарлар экологиясында пайдаланады. Популяциядағ ы даралар динамикасын зерттеу ү шін ең тиімді ә дістердің бірі.

v биомасса жә не ө сімдіктер мен жануарлар ө німділігін бағ алау ә дістері.Биомасса – тұ ратын жерінің ауданына немесе кө леміне сай келетін бір тү рге жататын даралардың немесе барлық биоценоздың жалпы массасы. Биологиялық ө німділік – аудан бірлігіне шақ қ андағ ы уақ ыт бірлігінде тү зілетін ағ залар биомассасының ө сімі.

1. Тә жірибелік ә дістер. Зертханалық жағ дайда тірі ағ зағ а қ оршағ ан ортаның жеке факторларының ә серін зерттеуге мү мкіндік туғ ызады.
2. Математикалық модельдеу жә не экологиялық болжау ә дістері. Антропогендік факторлар ә серіне жә не климаттық ө згерістер ә серіне тә уелді экожү йелердің дамуын болжауғ а мү мкіндік жасайды.

Экологиялық білімнің қ ысқ аша даму тарихы

Экологиялық білімнің қ алыптасу тарихында негізгі ү ш кезең ді бө ліп қ арауғ а болады:

v Бірінші кезең - ХІХ ғ асырдың 60-шы жылдарына дейін. Экологияның ғ ылым ретіндегі пайда болуы жә не қ алыптасуы: тірі ағ залардың қ оршағ ан отамен қ арым-қ атынасы туралы мә ліметтерді жинап, оларды алғ аш рет ғ ылыми тұ рғ ыда топтастыру.

А.Реомюр, А.Трамбле, Ж.Бюффон, К.Линней, С.П.Крашенников, К.Ф.Рулье жә не т.б.

v Екінші кезең – ХІХ ғ асырдың 60-шы жылдарынан бастап ХХ ғ асырдың 50- ші жылдарына дейінгі аралық. Экологияның жеке білім саласы ретінде қ алыптасуы.

Бұ л ретте экология негізінің дамуына Ч.Дарвиннің ең бекетрі маң ызды роль атқ арды. «Табиғ и

сұ рыпталу жолмен тү рлердің шығ уы немесе тіршілік ү шін кү ресте мық ты тү рлердің сақ талуы»

атты ең бегі ерекше орынғ а ие. Осы ретте 1866 жылы неміс биологы Эрнст Геккель Дарвин

ең бегін жалғ астырып экологияны биологиядан бө лек салағ а алып шығ ады.

В.И.Вернадский, В.Шелфорд, Ч.Эльтон, К.Раункиер, А.Тенсли, В.Н.Сукачев, Г.Г.Гаузе.

v Ү шінші кезең – ХХ ғ ысырдың 50-ші жылдарынан бастап қ азіргі кү нге дейін. Экологияның кешенді ғ ылымғ а айналуы: оның қ ұ рамына биоэкология, география, геология, химия, физика ә леуметтану, мә дениет теориялары, саясаттану, медицина, қ оршағ ан орта туралы ғ ылымдардың бө лімдері кіреді.

Ю.Одум, Ю.А. Израэль, Н.Н. Моисеев, В.И.Данилов-Данильян, Дж.М. Андерсен, А. Швейцер.