Азақстан Республикасының экономикасы

Қ азақ стан Республикасының экономикасы
Жаң а Заң ды ә зірлеу кезінде Қ азақ стан Республикасы Президентінің Қ азақ стан халқ ына Жолдауы аясында берген тапсырмалары негізге алынды. Жаң а Заң қ азақ стандық білім беру жү йесінің алдында тұ рғ ан бірқ атар міндеттерді шешуге бағ ытталғ ан. Олардың қ атарында негізінен мыналар бар:
• ә лемдік білім беру кең істігіне интеграциялану;
• педагогикалық қ ызметкердің мә ртебесін арттыру;
• сапалы білімге қ ол жетімділік кепілін кү шейту;
• басқ ару жү йесі мен білімді қ аржыландыруды одан ә рі жетілдіру.
Еуразия ұ лттық университеті ұ лттық білім беруде кө шбасшылардың бірі болып табылады, оның қ абырғ асында еліміз басшылығ ы, саясаткерлер мен шетел мемлекеттерінің қ оғ ам қ айраткерлері ү шін кездесулер мен жү здесулер ө ткізіп тұ ру дә стү рге айналып келеді. Бұ л - Еуразия ұ лттық универсиетінің беделді халық аралық ағ артушылық орталығ ының бірі ретіндегі мә ртебесінің айғ ағ ы, оның қ абырғ асынан шық қ ан немесе қ азір де оқ ып, немесе ең бек етіп жү рген профессорлық -оқ ытушылар қ ұ рамының, студенттер мен аспираттардың ең бегінің нә тижесі.
Осы себептен де бү гін мен еліміздің экономикасын дамыту жө ніндегі Ү кіметтің негізгі басымдығ ын айтып ө тіп, жаң а ә лемдегі жаң а Қ азақ станды қ алыптастыруда білім беру ісінің ерекшеліктеріне тоқ талып ө тпекпін. Сондық тан мен дә рісімнің тақ ырыбын: «Білім беру – экономиканы жаң ғ ыртудың стратегиялық тармағ ы» деп алып отырмын.
1. 1. ЭКОНОМИКА – МЕМЛЕКЕТТІК САЯСАТТЫҢ НЕГІЗІ
Баяндамамның бірінші бө лігінде Сіздерге Ү кіметтің экономикалық саясатының базалық ережелері туралы айтпақ пын.
Қ азақ стан ә лемдегі айтарлық тай тұ рақ ты жә не ү демелі дамығ ан елдердің бірі болып табылады. Біз тұ рақ ты экономикалық ө су жолымен одан ә рі алғ а жылжи береміз.
Соң ғ ы жеті жылда Қ азақ станда ЖІӨ ө су қ арқ ыны орташа алғ анда жылына 10 пайызды қ ұ рады. Халық тың жан басына шақ қ анда ЖІӨ дең гейі 2006 жылы 5200 АҚ Ш долларына жетіп, 2000 жылғ ы дең гейден 4 есе артты.
Орташа мерзімді бағ дарламағ а сә йкес, Ү кімет қ ызметінің стратегиялық мақ саты еліміз Президентінің маң ызды бастамасын жү зеге асыру – ә лемдегі бә секеге барынша қ абілетті 50 елдің қ атарына кіру болып табылады.
Осы ретте біз Ү кіметте елдің бә секеге қ абілеттігі дең гейіне, экономиканың тиісті салаларының тә уекелдік бағ асына ық пал ететін барлық факторларғ а жан-жақ ты талдау жасадық. Ү кіметтің кү ш-жігері, бә рінен бұ рын, ө ндірістің артуын ынталандыруғ а жә не экономиканың қ ұ рылымын жақ сартуғ а бағ ытталғ анын атап ө ткім келеді. Бұ л қ ағ идатты мә селе, ө йткені, тек экономикалық қ арым-қ атынастар жү йесін реформалау арқ ылы біз мемлекеттің тұ рақ ты жоғ ары бә секеге қ абілеттігін қ амтамасыз етуіміз мү мкін.
Ү кіметтің экономикалық саясатының негізгі бағ ыттарын мен алғ аш рет Сіздер ү шін арнайы ромбы тү рінде ұ сынып отырмын. Бү гінгі дә ріске дайындалар кезде мен ақ параттың ү лкен кө лемін жү йелендіріп, оны осылайша беру жайын кө бірек ойладым.
Ромбы негізін мен «Іргетас» деп атадым, бұ л дегенің із – база, яғ ни экономикалық саясаттың негізі, ү лкен есеппен алып қ арағ анда, онсыз елдің экономикалық тіршілік етуі мү мкін емес.
Аталғ ан сала бойынша Ү кімет пен ә кімдіктер жұ мысының бірнеше бағ ыты бар.
Бұ л – мемлекеттік қ ызметті одан ә рі реформалау: ең бекақ ы тө леу, мемлекеттік қ ызмет қ озғ амдамасы (мотивация), олардың кә сіби дамуы жә не т. б.
Қ азіргі заманғ ы кезең дегі маң ызды міндет мемлекеттік қ ызмет кө рсетудің сапасын арттыру болып табылады:
тұ тынушыларғ а бағ ытталғ ан, сондай-ақ оларды қ анағ аттандыратын қ ызмет дең гейін, мемлекеттік қ ызмет сапасы мен тү рін анық тау ү шін тұ рақ ты тү рде халық тың арасында сауалнама жү ргізу;
• мемлекеттік қ ызметтің сапа стандартын ә зірлеу жә не енгізу;
• тиісті ақ парат алу жә не арыз айту рә сімдері қ ызметіне халық тың толық қ ол жетімділігіне мү мкіндік жасау;
• халық тың арызының шешімін табуының тиімді жағ дайларын қ амтамасыз ету.
Аталғ ан блок аясында сондай-ақ «Электронды Ү кімет» қ алыптастыру жө нінде жұ мыстар жү ргізілуде.
«Ә леуметтік жауапкершілік»
Аталғ ан блок ө з мақ саты ретінде халық тың ө мір сү ру кө рсеткішінің сапасы артуын, ә леуметтік шиеленісушілікті тө мендетуді, мү лік дифференциясы тә уелділігін жоюды қ арастырады.
Осы блок бойынша жұ мыс істеу сондай-ақ тұ рғ ын ү й қ ұ рылысы саласындағ ы белсенді мемлекеттік саясатты жә не халық тың ә леуметтік қ орғ алмағ ан тобына кө мек кө рсетуді кү шейтуді кө здейді.
Мен тоқ талып ө тетін тағ ы бір маң ызды мә селенің бірі – жинақ таушы зейнетақ ы жү йесін дамыту. Біз аталғ ан салада кө шбасшымыз жә не солай болып қ ала береміз, алайда мынадай проблемаларды шешуге тиіспіз: жинақ таушы зейнетақ ы қ орларына жарнасын тө лемейтін адамдардың едә уір бө лігі жоқ емес; инвестициялық қ аржы ү шін қ аржылық инструменттер тізбесін кең ейту жә не т. б.
«Жаң а ұ рпақ»
Аталғ ан блок ө з мақ саты ретінде денсаулығ ы мық ты, рухы кү шті, шынық қ ан, еліміздің ұ лттық кадрлар корпусын қ алыптастыруғ а ү лес қ осатын жаң а ұ рпақ тың пайда болуы ү шін кү ш-жігер жұ мсауғ а жағ дай туғ ызуды кө здейді.
Сіздер аталғ ан сала бойынша Ү кімет жұ мыс жү ргізіп келе жатқ ан Мемлекет басшысының игі бастамасын жақ сы білесіздер. Бұ л – 100 мектеп пен 100 аурухана қ ұ рылысы; ә лемдік дең гейге сә йкес ә леуметтік стандарттарды ә зірлеу жә не енгізу; «ү штұ ғ ырлы» тіл бастамасы жә не т.б.
«Мемлекеттің технологиялық дамуы»
Бұ л кешенді шара іс жү зінде елімізде кезең ауысуының сапалы табалдырығ ынан ө туін табысты жү зеге асыруғ а жол ашады. Нақ талып айтқ анда, ө неркә сіптік жә не технологиялық артта қ алушылық ты жең іп шығ у, келешекте ә лемдік саяси жә не экономикалық жү йеде сапалы да лайық ты орын алу.
Ә лемдік тә жірибе кө рсеткендей, белгілі ғ алымдар мен инженерлердің шығ уы қ оғ ам мен экономикада жү йелі ө згерістердің заң дық тұ рғ ыдағ ы нә тижесі бола алады.
Мысалы, инженерлік жә не экономикалық білім сапасының артуы есімдері ә лемге белгілі экономистер Николай Кондратьев пен Василий Леонтьевтің, инженерлер Игорь Сикорский мен Николай Жуковтың танылуына мү мкіндіктер туғ ызды.
Инженерлік ой-сананың бұ зып-жарып шығ уы басқ ару теориясындағ ы ә зірлемелермен қ атар жү рді – Алексей Гастевтің ең бек қ ондырғ ысының мектебі, Тейлордың терең дету теориясы «ең бек психологиясы», «ұ йым теориясы» жә не басқ а да осындай бірнеше бағ ыттардың пайда болуына ық пал етті.
Осының бә рі де экономикалық білімге ө ту кезең інде «адам» капиталының мың ыздылығ ын тағ ы да бір рет айқ ындай тү седі. Осы кезең де білім беру ісі ерекше орын алады, қ азақ стандық тардың жаң а ұ рпағ ы ү шін сапалы білім берудегі педагогтердің рө лі артады.
1. 2. САЛАЛЫ БІЛІМ – Қ АЗАҚ СТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ
СЕРПІНДІ НЕГІЗІ
Мемлекет басшысының мұ ғ алім мамандығ ының мә ртебесі мен маң ызын арттыру туралы тапсырмасына сә йкес «Білім туралы» Заң да педагогикалық қ ызметтің мә ртебесін қ ұ қ ық тық реттеуге арналғ ан жеке тарау енгізілді. Бұ л педагогикалық қ ауымдастық тың ү лкен ризашылығ ына ие болды.
Сіздер білесіздер, еліміздің Президенті Н. Ә. Назарбаевтың тапсырмасына сә йкес, жоғ ары оқ у орындарының профессорлық -оқ ытушылық қ ұ рамын қ олдау масқ атында «Жоғ ары оқ у орнының ү здік оқ ытушысы» гранты белгіленді. Жыл сайын 2000 есе айлық есептік кө рсеткіш кө лемінде 200 грант беріліп отырады.
Грант жоғ ары оқ у орындарында қ ызмет ететін оқ ытушыларғ а конкурстық негізде, олардың кә сіби дең гейін арттыра тү су жә не оларғ а қ олдау кө рсету, ғ ылыми-педагогикалық біліктілігін одан ә рі арттыру, шетелде тә жірибе жү ргізуді қ оса алғ анда, ғ ылыми зерттеулер жү ргізу мақ сатында беріледі.
2007 жылы конкурс қ ортындысы бойынша еліміздің 51 жоғ ары оқ у орнының 200 оқ ытушысына грант берілді. Соның ішінде, Еуразия ұ лттық университетінің 12 оқ ытушысы грантқ а ие болды.
«Білім туралы» жаң а Заң аясында азаматтардың ә леуметтік кепілдіктері кү шейтілді
*соғ ысқ а қ атысушыларғ а кө рсетілетін жең ілдіктер бойынша тең естірілетін адамдар ү шін жоғ ары оқ у орындарына тү суге квота енгізілді;
* жоғ ары оқ у орындарына оқ у ү шін тө ленген қ аражат ө згертілмейді, егер ол біржолғ ы тө ленетін қ аражат тү рінде болғ ан жағ дайда.
Сондай-ақ жоғ ары жә не жоғ ары оқ у орнынан кейінгі білім беру саласында едә уір сапалық ө згерістер болды. Атап айтқ анда, ә лемдік тә жірибеде енгізілген мамандар даярлауда ү ш дең гейлік модель – бакалавр-магистр-доктор жү йесі енгізілді, бұ л академиялық кредиттік жинақ талғ ан жү йеге негізделген. Бұ л анағ ұ рлым икемді білім беру бағ дарламасын жү зеге асыруғ а мү мкіндік береді.
Жоғ ары оқ у орнынан кейінгі білім беру дең гейінде енгізілген магистратура отандық магистуралық бағ дарламаның беделін тиісінше кө теруге, олардың сапасын арттыруғ а мү мкіндік береді. Магистратураны бітірушілер басқ ару жә не жетекшілік қ ызметтер атқ аруы мү мкін, топ-менеджерлер болып жұ мыс істейтін болады.
Докторантура бағ дарламасына ендігі кезекте ғ ылыми компоненттермен қ атар, білім беру компоненттері де енгізіледі.
Бұ л ө згертулер білім беру бағ дарламасының мазмұ нын, жоғ ары оқ у орындарының оқ ытушыларының жұ мыс формасы мен ә дістемелерін қ айта қ араудың қ ажеттігінен туындады.
PhD (доктор) даярлау жү йесі тиісті талаптарғ а сә йкес, шетел университеттерімен ә ріптес, докторлық бағ дарлама саласын іске асыруда халық аралық танымғ а ие болғ ан жетекші қ азақ стандық университеттер мен ғ ылыми ұ йымдар базасында жү зеге асырылатын болады. Аталғ ан бағ дарлама теоретикалық ә зірлік жә не ғ ылыми-зерттеулер қ ызметі арасында оң тайлы балансты қ атмамасыз етуші жә не кредиттік оқ ыту технологиясы негізінде жү зеге асырылады.
Бү гінгі ауыспалы кезең де, даярлаудың дә стү рлі жү йесі орын алып тұ рғ анда, сынақ тү рінде 8 жоғ ары оқ у орнында, соның ішінде, Гумилев атындағ ы ЕҰ У-де, PhD доктор даярлау жұ мысы басталып кетті.
Мемлекет басшысының «Жаң а ә лемдегі жаң а Қ азақ стан» атты Қ азақ стан халқ ына Жолдауын орындау барысында Білім жә не Ғ ылым министрлігі 2008 жылы Ph.D докторантура бағ дарламасы бойынша мемлекеттік білім беру тапсырысын 100 адамнан 800 адамғ а дейін арттырып, бұ л кө рсеткішті 2010 жылғ а қ арай 2500 адамғ а жеткізуді кө здеп отыр.
Ә лемде университеттік білім беру биік мә ртебе болып табылады. Сондық тан жоғ ары оқ у орындарында оқ ыту жә не ғ ылыми қ ызметті ұ йымдастыруғ а кө зқ арасты қ айта қ арастыруы тиіс. Ә лемдік тә жірибеде білім беру, ғ ылыми жә не инновациялық қ ызметті жемісті жү зеге асырушы инновациялық университеттерді қ алыптастыру процесі жү ріп жатыр. Инновациялық университеттер біздің экономикамызғ а инновациялық сипат беретін интеллектуалды ә леуетті қ алыптастыратын болады.
Инновациялық экономика, ең алдымен, негізінде ғ ылыми-техникалық прогресс пен инновациялық қ ызмет жататын, қ алпына келтірілген ө ндірісті кең ейтудің интенсивтік тү ріне ө туді білдіреді. Нақ ты осы факторлар алдың ғ ы қ атарлы ә лемнің ә леуметтік-экономикалық жү йесінің бә секелестік артық шылығ ын қ амтамасыз ете алады.
1.3. БІЛІМ БЕРУ БОЛАШАҒ Ы – Қ АЗАҚ СТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ БОЛАШАҒ Ы
Ә лемдік тә жірибе кө рсеткендей, «экономикалық білімнің» маң ызды бө лігі елімізде қ оғ амның айрық ша интеллектуалдық байлығ ын қ алыптастыру ү шін мемлекет тарапынан жағ дай туғ ызу болып табылады, болашақ ты жасайтын ондай адамдарды келешекте – «креативтік класс» деп атамақ.
Білімді жастардың болуы жә не ғ ылыми ө мірдің шоғ ырлануы, ерекше орта, жаң а білім мен технологияны ә зірлеу мү мкіншілігі, инновация модасы мен ө зін-ө зі дамыту – осының бә рі мемлекеттің технологиялық серпінді жасау мү мкіндігінің маң ызды кө рсеткіштері.
Ү кімет отандық бизнеспен бірлесіп жұ мыс істеуге дайын, ғ ылыми-зерттеу тә жірибелік-конструкторлық жұ мыстағ ы корпорациялық инвестиция – бұ л инвестиция Қ азақ станның болашағ ы. Мұ ндай салымдар зерттеулердің нақ ты нә тижесіне қ ол жеткізіп қ ана қ оймай, ерекше инновациялық ортаны қ алыптастырады, творчестволық атмосфера мен ү немі ғ ылыми ізденісті тудырады. Ә лемнің жетекші елдерінде мемлекеттің экономикалық дамуының белгілі рейтингісімен қ атар назарғ а оның «креативтік индексі» қ оса алынатыны кездейсоқ болмаса керек.
Бү гінде ә лемдік «креативтік орталық тар» ретінде: Токио, Лондон, Нью-Йорк, Дублин, Сиэтл, Хельсинки, Стокгольм есептеледі. Қ азақ стан қ алалары ә лемнің «креативтік орталығ ы» қ атарына кіруі тиіс, ал Астана – «креативтік класс» қ алыптастыру локомотиві – экономикалық білімнің жә не ә лемдегі бә секеге барынша қ абілетті 50 елдің қ атарына кіру ү шін технологиялық серпіннің тірегі болуы тиіс.
Қ азақ стан Республикасының Президенті «Жаң а ә лемдегі жаң а Қ азақ стан» атты Жолдауында «біз бү кіл елімізде ә лемдік стандарттар дең гейінде сапалы білім беру қ ызметіне қ ол жеткізуге тиіспіз» деп атап ө тті. Бұ л, алдымен, білім беру сапасын бағ алау қ ағ идаттары мен кө зқ арасты ө згеруді қ ажетсінеді. Осығ ан байланысты жоғ ары оқ у орындарын аккредиттеудің халық аралық моделін енгізу, мемлекеттік аккредиттеуден қ оғ амдық -кә сібилікке кө шу қ арастырылуда.
2008-2010 жылдары білім беру сапасын жақ сарту мақ сатында 5 ұ лттық университетті халық аралық аккредиттеу жә не олардың 10 оқ ыту бағ дарламасын танылғ ан шетелдік аккредиттік агенттіктерден ө ткізу жоспарлануда. Осы мақ сатта Ү кімет тарапынан тиісті бюджеттік қ аражат бө лінеді.
Ө здерің із білесіздер, мемлекет жоғ ары білімге қ ол жетімділік мә селесіне ү лкен назар аударады. Ә р жыл сайын жоғ ары білімді мамандар даярлауғ а мемлекеттік білім беру тапсырысы артуда. Атап айтқ анда, 2001-2007 жылдары мемлекеттік тапсырыс 29 пайызғ а артты. Егер бұ рындары 26 мың грант бө лінген болса, қ азірде 33 мың нан асты.
«Тілдің ү штұ ғ ырлығ ы» бағ дарламасы қ азақ стандық ғ алымдардың ә лемнің ғ ылыми коммуникациясына толық қ анды мү ше болуына, ө здерінің ең бектерін ағ ылшын тілінде жариялануына жол ашып, жекелік интеллектуалдық желісін қ алыптастыруғ а мү мкіндік береді.
Сонымен қ атар, біз Қ азақ станда жә не барлық Орталық Азия ө ң ірінде білім беру сапасын объективті бағ алайтын жеке рейтингілік агенттік қ ұ руымыз керек.
Білім жә не ғ ылым министрлігі сапалы бә йге мен болашақ білім ү шін кү ш-жігерді қ амтамасыз етуі тиіс. Бұ л жерде ә лемдік тә жірибені игеру, интеллектуалдық жә не ғ ылыми салада осы заманғ ы тренттік білім, қ азақ стандық болмысқ а сай озық халық аралық тә жірибенің жетістіктеріне бейімделуді мең геру маң ызды рө л атқ арады.
Қ азақ стан экономикасын ә ртараптандыру жаң а капитал тү рін, жаң а қ ұ ндылық тарды қ ұ ру, экономикалық білімге азаматтардың қ атысу формасын кең ейту ү шін мү мкіндіктер туғ ызады.
Бү гінде еліміздің Президенті белгілеп берген мақ саттар мен міндеттерді жү зеге асыру ү шін талап етілетін мамандық пен кә сіптердің қ ысқ аша тізбесін беруге болады. Бұ лар - басқ арушылар, инженерлер, геологтар мен тау-кен инженерлері, экологтар, осы заманғ а материалдар мамандары, ғ арыштық зерттеулер, логистика теориясы, IT-шешімі мен спутниктік технология бойынша мамандар.
Сонымен бірге, философтар, саясаттанушылар, этнологтар мен тарихшылар. Кө ліктік дә лізді дамыту, компьютерлік бағ ыттар, кабельдік желіні қ алыптастыру, спутниктік байланыс, жаһ андық экологиялық жә не мелиорациялық жобалар, энергетикалық кешенді жаң ғ ырту – осының бә рі жоғ ары білімді осы заманғ ы мамандарды талап ететін Ү кіметтің, мемлекеттік холдингтердің, қ орлар мен корпорациялардың қ ызметінің салалары.
Қ азақ стан экономикасының дамуы елімізде қ азақ стандық «ой-сана фабрикасын», жаң а білім беру технологиясын қ ұ руды талап етеді. Зертханалар, мастер-кластар, еліміз университтері жанындағ ы жоба ә зірлеуші топтар – Қ азақ стан ғ ана емес, ә лемдік ғ ылыми қ оғ амдастық тағ ы ғ ылыми ой-сананың қ озғ алтқ ышы бола алады.
Дә рісімді аяқ тай келе, бізде қ оғ ам мен мемлекет, тиісті осы заманғ ы ө зіндік талаптарғ а сай, білім беру жү йесі мен ғ ылымды қ ұ ру жә не ә лемдегі бә секеге барынша қ абілетті 50 елдің қ атарынан лайық ты орын алу ү шін барлық мү мкіндіктер мен ресурстар бар екенін атап ө ткім келеді.

Ел тарихының ХХІ ғ асырдағ ы аса бір кү рделі кезең і аяқ талып келеді. Дү ние жү зінің экономикасын тұ ралатқ ан жаһ андық дағ дарыс дауылы ә лі басыла қ ойғ ан жоқ. Алайда ол ө зінің алғ ашқ ы алапат қ уатынан айырылды. Біз тастү йін дайын болғ андық тан, оның салдары біздің еліміз ү шін соншалық ты ауырғ а соқ қ ан жоқ.

Дағ дарысқ а дейінгі кезең де біз Қ ытай, Ү ндістан жә не ө зге де экономикасы қ арыштап алғ а басқ ан мемлекеттер қ атарында дамудың жоғ ары дең гейіне кө терілдік. Ө йткені біз оғ ан қ алай қ ол жеткізуге болатынын білдік.

Бә рін дұ рыс жоспарлап, сауатты іске асырғ андық тан, біздің дамуымыз сә тті болды.

Біз жасампаздық қ а жұ мыла кіріскендіктен, дамудың даң ғ ыл жолына тү стік.

Толағ ай табыстарымен дү ние жү зін мойындатқ ан Қ азақ станның ә леуеті артып, экономикасы серпінді бола тү сті.

Дамуымыздың маң ызды алғ ышартына айналғ ан қ азақ стандық бірліктің ө негелі ү лгісі ғ аламшардағ ы мемлекет басшылары мен конфессия жетекшілерінен лайық ты бағ асын алды.

Осылайша Қ азақ стан қ уатты да табысты мемлекетке айналып, ө зінің бастамалары арқ ылы жоғ ары халық аралық беделге ие болды.

Жасампаздық қ уатымен дү ние жү зінде даң қ ы артқ ан Қ азақ стан ә лемді ө з жетістіктерімен таң қ алдырды.

Сондық тан Қ азақ станғ а Еуропадағ ы қ ауіпсіздік жә не ынтымақ тастық ұ йымына тө рағ алық ету мә ртебелі миссиясы сеніп тапсырылды.

Біз жаң а онжылдығ ымызды ә лемдік дең гейдегі осындай абыройлы тарихи оқ иғ амен бастадық.

Мен біздің алдағ ы барша жетістіктеріміз осындай жарқ ын болады деп сенемін.

Менің басты мақ сатым – еліміздің алдағ ы онжылдық тағ ы экономикалық ө рлеуін қ амтамасыз етіп, жаң а мү мкіндіктерге жол ашу. Бү гінгі Жолдауым осығ ан арналғ ан. “Қ азақ стан-2030” Стратегиясын орындай отырып, біз алғ ашқ ы онжылдық қ а бағ дарлама жасап, оны тә мамдадық. Ендігі мақ сат – осы Стратегияның келесі онжылдығ ына қ арай қ адам жасау.

1. 2010 Стратегиялық жоспарын іске асыру – ел дамуының аса маң ызды шебі

1997 жылы “Қ азақ стан-2030” Стратегиясын қ абылдап, біз елдің ұ зақ мерзімді кү н тә ртібін, басты мақ саттар мен басымдық тарын қ алыптастырдық, кейін олар 2010 жылғ а дейінгі Стратегиялық жоспарда қ исынды тү рде дамытылды.

Сө йтіп біз қ алай жоспарласақ, солай ө мір сү рдік жә не мынадай нә тижелерге қ ол жеткіздік.

2000 жылмен салыстырғ анда 2008 жылы-ақ, жоспарланғ анынан екі жыл бұ рын, біз республика ІЖӨ -сінің кө лемін екі еселедік жә не мемлекеттің ә леуметтік міндеттемелерін тиімді орындадық.

Орташа айлық жалақ ы 5 есеге, ал зейнетақ ының орташа мө лшері 3 есеге ө сті.

Ө мір сү рудің ең тө менгі дең гейінен аз табысы бар халық тың ү лесі 4 есеге (50%-дан 12%-ғ а дейін) азайды.

Халық денсаулығ ының негізгі кө рсеткіштері жақ сарды. Кү тілетін ө мір ұ зақ тығ ы 65-тен 68 жасқ а дейін ұ лғ айды. Ана ө лімі екі есеге азайды, бала туу бір жарым есеге ө сті.

Он жылда 652 мектеп жә не 463 денсаулық сақ тау нысаны салынды.

Бү гінде бізде ә лемдік дең гейдегі медициналық орталық тар – Ана мен баланың ұ лттық орталығ ы жә не Нейрохирургия институты бар.

Биылғ ы жылы Кардиохирургия орталығ ын іске қ осамыз. Барлық облыстарда қ азақ стандық тарғ а медициналық қ ызмет кө рсету жақ саруда.

Осының арқ асында біз ө з азаматтарымыздың мың дағ ан ө мірін сақ тап қ аламыз!

Біздің жетістіктерімізді мойындай отырып, БҰ Ұ ө зінің 2009 жылғ ы Баяндамасында Қ азақ станды адам ә леуетінің жоғ ары дең гейі бар елдер санатына қ осты. Бұ л – біздің ө скен ә л-ауқ атымыздың дау­сыз дә лелі! Он жылда 350 мың отбасы – бұ л шамамен 1, 2 миллион адам тұ рғ ын ү йге ие болды. 32 мың шақ ырым жолдар салынды жә не жө нделді, бұ л Қ азақ станның барлық жолдарының ү штен бірі.

2030 жылғ а дейінгі Қ азақ станның Даму стратегиясының қ арпі мен рухын негізге ала отырып, біз ХХІ ғ асырдың алғ ашқ ы он жылдығ ына белгіленген барлық міндеттерді шештік.

2. Дағ дарыс кезең і – дұ рыс шешімдер қ абылдау уақ ыты

Ә лемдік қ аржы-экономикалық дағ дарысы экономиканың ө су қ арқ ынына ық пал етті, бірақ біздің дамуымызды тоқ татқ ан жоқ. Жинақ талғ ан экономикалық ә леует соң ғ ы ү ш жылдың аса қ иын дағ да­рыстық шайқ асында бізге тұ рлаулылық ты қ амтамасыз етті.

Біз еліміздің қ аржы жү йесін қ орғ ап, жү йе қ ұ раушы банктерді сақ тап қ алдық.

Біз шағ ын жә не орта бизнесті қ иыншылық та қ алдырмадық.

Ұ лттық жә не трансұ лттық компаниялардың мемлекеттік сатып алуларындағ ы “қ азақ стандық ү лестің ” болмағ ан ө сіміне қ ол жеткіздік.

Агроө неркә сіптік кешенге бұ рын-соң ды болмағ ан кө мек кө рсеттік.

Мемлекет ү лестік қ ұ рылысты аяқ тау жө ніндегі барлық шығ ындарды ө з мойнына алды.

“Жол картасы-2009” бағ дарламасын табысты іске асырудың арқ асында ел ө ң ірлерінде ТКШ-ны реконструкциялау жө нінде 862 жоба іске асырылып, 737 шақ ырым электр желісі, 1029 шақ ырым сумен жабдық тау желілері, 284 шақ ырым жылу трассасы, автожолдар, жү здеген мектептер мен ауруханалар, мә дениет пен спорт нысандары жө нделді.

Ә р ауылғ а дейін жеткен мұ ндай аса маң ызды жұ мысты біз тұ ң ғ ыш рет жү ргіздік. Халық бізге риза – біз жақ сы жұ мыс атқ ардық.

Барлығ ы да менің бақ ылауыммен, жедел, жария атқ арылды.

Біз рецессияғ а жол бермедік, ө йткені, не істеу керектігін білдік жә не мұ ны жедел істедік.

Ұ лы Неру бір кездері былай деген екен: “Табыс кім батыл қ имылдаса, соның ү лесіне жиі тү седі”. Ал біз батыл қ имылдадық.

2009 жылы экономиканың артуы 1, 1%-ды, ө неркә сіпте 1, 7%-ды қ ұ рады. Біз оң ө су қ арқ ыны бар елдердің “серіппелі тобына” жаттық.

Ұ лттық қ ордың жалпы халық аралық резервтері мен активтері бү гіннің ө зінде 50 миллиард доллардан асып тү сіп, соң ғ ы он жылда 25 еседен астамғ а ө сті.

Ө ткен жылы біз Қ ор қ аржысының бір бө лігін жұ мсадық, ал бү гінде Қ ордың кө лемі ө ткен жылдың желтоқ санындағ ыдан кө п екенін атап ө ту маң ызды.

Қ ордың арқ асында біз дағ дарысқ а қ арсы шараларды жү ргізіп қ ана қ ойғ ан жоқ пыз, сонымен бірге мемлекетке, бізге қ иын болғ ан кезде, сатуғ а мә жбү р болғ ан маң ызды активтерді қ айтардық. Бұ л – Екібастұ з 1-ші ГРЭС-і, “Богатырь” разрезі, Қ ашағ андағ ы біздің ү лесіміз, Маң ғ ыстаумұ найгаз жә не барлық ү ш мұ най ө ң деу зауыты.

Жұ мыссыздық дең гейі 6, 3%-ды қ ұ рады, ал бұ л дағ дарысқ а дейінгі уақ ыттағ ыдан тө мен.

Тиімді іске асырылғ ан Жұ мыспен қ амту стратегиясының арқ асында елде 400 мың нан астам жұ мыс орындары ашылды.

Біз тө теп бердік. Енді біз 2020 жылғ а дейінгі Даму стратегиясын орындауғ а кірісеміз.

3. 2020 Стратегиялық жоспары –кө шбасшылық қ а қ азақ стандық жол

Бізге мыналарды атқ ару керек:

1. Экономиканы дағ дарыстан кейінгі дамуғ а ә зірлеу;

2. Жедел индустрияландыру жә не инфрақ ұ рылымды дамыту есебінен экономиканың тұ рақ ты ө суіне қ ол жеткізу;

3. Адам капиталының бә секеге қ абілеттілігін арттыру ү шін болашақ қ а белсенді инвестициялау;

4. Қ азақ стандық тарды сапалы ә леуметтік жә не тұ рғ ын ү й-коммуналдық қ ызметтермен қ амтамасыз ету;

5. Ұ лтаралық келісімді нығ айту, ұ лттық қ ауіпсіздікті арттыру, халық аралық қ арым-қ атынасты одан ә рі дамыту.

3.1 Экономиканы ә ртараптандыру – табыс кілті

Таяудағ ы онжылдық та тұ рлаулы да тең дестірілген даму жедел ә ртараптандыру жә не ұ лттық экономиканың бә секеге қ абілеттілігін арттыру есебінен қ амтамасыз етілетін болады.

Ең бек ө німділігінің кешенді артуы аса маң ызды міндет болып табылады.

Қ азақ станда, егер тұ тастай экономика бойынша қ арайтын болсақ, бір қ ызметкер жылына 17 мың доллардың ө німін ө ндіреді екен. Дамығ ан елдерде бұ л кө рсеткіш 90 мың доллардан асып тү седі.

Қ орытынды ө те тү сінікті – бізге жағ дайды тү зету – ө німділікті арттырып, инновацияларды ендіру керек.

Басқ арудың барлық дең гейінің жұ мысына бағ а беру мен жаң ағ ы ө лшемдер бойынша қ аржылай қ олдау кө рсету жә не бақ ылау Ү кіметтің басты міндеті болады.

Инновациялар ғ ана ең бек ө німділігінің шұ ғ ыл артуына жеткізеді.

Менің тапсырмам бойынша Ү кімет Жедел индустриялық -инновациялық дамудың мемлекеттік бағ дарламасын жә не Елді индустрияландырудың егжей-тегжейлі картасын ә зірледі.

Бұ л қ ұ жат – таяудағ ы бес жылда біз нені, қ айда жә не қ ашан салатынымыздың толық іс-қ имыл жоспары.

Бү гінде ә ң гіме инвестицияларының жалпы кө лемі 6, 5 триллион тең гелік 162 жобаны іске асыру туралы болып отыр, ал бұ л ел ІЖӨ -сінің 40%-дан астамы, олар бізге таяудағ ы ү ш жылда ғ ана 200 мың нан астам жаң а жұ мыс орындарын тікелей ашуғ а мү мкіндік береді.

Алдағ ы бес жылда қ уатты газ-химиясы кешенін, минералдық тың айтқ ыштар ө ндіру жө ніндегі зауыттарды, бірқ атар ірі электр-энергетикалық стансаларды – Балқ аш ЖЭС-ін, Мойнақ ГЭС-ін, Екібастұ з 2-ші ГРЭС-інің жаң а блогын жә не басқ а кө птеген кә сіпорындар пайдалануғ а берілетін болады.

2014 жылғ а қ арай біз барлық 3 мұ най ө ң деу зауытын реконструкциялаймыз жә не бү кіл мұ най ө німдерінің тү р-тү рі бойынша ішкі қ ажеттілігімізді толық қ амтамасыз ете аламыз.

Ә р ө ң ірдегі ә рбір индустриялық жоба жергілікті биліктің ғ ана емес, сонымен бірге жұ ртшылық тың да айрық ша бақ ылауына алынуы керек. Бұ л жұ мыс таяудағ ы онжылдық та бү кіл еліміздің жалпыұ лттық міндетіне айналуы тиіс.

Тек осылай ғ ана біз ә лемнің бә секеге қ абілетті 50 елінің қ атарына ене аламыз.

“Нұ р Отан” ХДП ү шін 2020-Бағ дарламасын орындау жұ мыстың басты ө зегіне айналуы тиіс. Ешкім сыртта тұ рмауы керек, ө йткені, тек осылай ғ ана біз Қ азақ станның жаң а экономикалық ө рлеуін қ амтамасыз етеміз.

Бағ дарламаны жү зеге асыру жө нінде Премьер-Министр бастағ ан бірың ғ ай басқ ару орталығ ы (штабы) жә не облыстарда ә кімдер басқ аратын орталық тар қ ұ рылады. Біз 2009 жылы “Жол картасы” бағ дарламасы бойынша қ алай жұ мыс істесек, солай жұ мыс істеуге тиіспіз.

Министрлер, ә кімдер барлық ағ ымдағ ы мә селелердің шешілуі ү шін жауапты болады. Олар барлық ресурстарды жұ мылдырады да.

Индустриялық даму – бұ л біздің жаң а онжылдық тағ ы мү мкіншілігіміз, ел дамуы ү шін жаң а мү мкіндіктер.

Қ азақ стан табысты индустриялық держава болады – мен бұ ғ ан ә бден сенімдімін.

Ә ртараптандырудың басқ а бір маң ызды сегменті агроө неркә сіптік кешенді дамыту болып табылады. Оның дамуы негізгі ү ш бағ ыт бойынша жү руі керек.

Біріншіден, негізгі салмақ ең бек ө німділігінің артуына тү сірілуі тиіс.

Ауыл шаруашылығ ындағ ы ең бек ө німділігі ең тө мені жә не жылына бір жұ мыс істеушіге 3 мың доллар шамасында келеді. Ал дамығ ан елдерде бұ л кө рсеткіш 50-70 мың долларды қ ұ райды екен.

Ауыл ү шін ө су перспективасы міне осында. Сондық тан біздің міндетіміз – 2014 жылғ а қ арай агроө неркә сіптік кешенде ө німділікті кем дегенде екі есе арттыру.

Бұ л кү рделі міндетті аграрлық -индустриялық ә ртараптандыру ғ ана, яғ ни ауылшаруашылық шикізатын қ айта ө ң деуді шұ ғ ыл арттыру, жаң а қ ұ рал-жабдық тар, жаң а технологиялар мен ауыл шаруашылы­ғ ындағ ы жаң а кө зқ арас шеше алатын жағ дайда. Ә лемдік тә жірибені пайдалану, оны біздің ауыл шаруашылығ ымызғ а жедел ендіру керек.

Екіншіден, елдің азық -тү лік қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету.

2014 жылғ а қ арай азық -тү лік тауарлары ішкі рыногының 80%-дан астамын отандық тағ ам ө німдері қ ұ рауы тиіс. Бізде бұ л ү шін мү мкіндіктер бар.

Ү шіншіден, экспорттық ә леуетті іске асыру, бірінші кезекте бұ л Кеден одағ ы, Орталық Азия, Кавказ бен Таяу Шығ ыс елдерінің рыноктары.

Біз қ азірдің ө зінде “Жетіген-Қ орғ ас”жә не “Ө зен-Тү ркіменстанмен мемлекеттік шекара” темір жол желілерін салып жатырмыз, олар іс жү зінде біздің ө німдерге Қ ытай мен Парсы шығ анағ ы елдерінің рыноктарына жол ашады. Біз салуғ а кірісетін “Батыс Қ ытай-Батыс Еуропа” автожолы – тауарлар ү шін маң ызды магистраль.

“Болашақ тың экономикасы” секторларына жеке тоқ талғ ым келеді. Нә тижелі де тиімді қ ызмет ететін ұ лттық инновациялық жү йе оның негізі болуы тиіс.

Бізде қ азірдің ө зінде бұ л бағ ыттағ ы ә зірліктер бар. Біз одан ә рі ілгері кетеміз. Жаң а Университеттің аясында Астанада ү ш жаң а ғ ылыми орталық қ ұ рылатын болады.

Ө мір туралы ғ ылымдар орталығ ы органдарды кө шіру, жасанды жү рек жә не ө кпе, бағ аналы жасуша жә не ұ зақ жасау медицинасы саласында ә лемдік жетекші ғ ылыми орталық тармен бірлескен ә зірліктер жү ргізеді.

Энергетикалық зерттеулер орталығ ы қ айталанба энергетика, жоғ ары энергиялар физикасы мен техникасы мә селелерімен айналысатын болады.

Тақ ырыпаралық аспаптық орталық инжиниринг орталығ ы, зертханалық база жә не конструкторлық бюро болып табылады.

Барлық ү ш орталық биылғ ы жылы қ ұ рылатын болады.

Ү кіметке біздің индустрияның 2010 жылғ ы басымдық тарын ескере отырып, елдің ғ ылыми технологиялық дамуының 2020 жылғ а дейінгі салааралық жоспарын ә зірлеуді тапсырамын.

Сондай-ақ, “Ғ ылым туралы” жаң а заң ның ә зірленуін жеделдету қ ажет.

Бұ л біздің болашақ дамуымыз ү шін маң ызды.

3.2 Сауатты сауда саясаты – экономиканың бә секеге қ абілеттілігіне қ олдау

Қ азақ стан ТМД-дағ ы интеграциялық ү дерістердің белсенді қ атысушысы болып табылады. 2010 жылғ ы 1 қ аң тардан бастап кү шіне енген Ресеймен жә не Беларусьпен Кеден одағ ының қ ұ рылуы – бұ л қ азақ стандық барлық интеграциялық бастамалардың серіппелілігі.

Ү ш ел интеграциясының келесі кезең і 2012 жылғ ы 1 қ аң тардан бастап Біртұ тас экономикалық кең істіктің қ алыптастырылуы болады. Бұ л капитал мен жұ мыс кү шінің еркін қ озғ алысы қ амтамасыз етілетін интеграцияның ә лдеқ айда жоғ ары дең гейі. ТМД-дағ ы ө ң ірлік экономикалық бірлестіктерге қ олдау білдіре отырып, Ү кімет Қ азақ станның экономикалық даму басымдық тарына сай келетін жағ дайларда Бү кілә лемдік сауда ұ йымына кіру ү дерісін жандандыруы тиіс.

Қ азірдің ө зінде біздің кә сіпкерлерге жаң а мү мкіндіктердің пайда болуын дұ рыс бағ алау, жаң а рыноктарғ а шығ у жө ніндегі тиімді стратегияларды ә зірлеумен байыпты айналысу, бә секелестік ар­тық шылық тарды ө сіре тү су маң ызды.

Ә рине, айтылып жү ргеніндей, “бә секе жоқ жерде ұ йқ ың жақ сы, бірақ та ө мірің нашар”. Ал қ азақ стандық тар жақ сырақ ө мір сү рмек жә не ө з жоспарларын жү зеге асыруғ а кедергі келтіретіндерге жол бермеу ниетінде.

3.3 Инвестициялар тарту

Ә ртараптандыру жө ніндегі біздің жоспарларымызды іске асыру ү шін бір ғ ана мемлекеттік ресурстар жеткіліксіз болатыны анық. Оның негізгі кө зі тікелей шетелдік инвестициялар болуы тиіс.

Менің халық аралық сапарларым барысындағ ы негізгі мә селелердің бірі Қ азақ станғ а инвестициялау мә селесі болды. Кө птеген мемлекеттер біздің экономикағ а ресурстар салудың мә ні бар деп біледі.

Бү гінде Қ ытайдан, Оң тү стік Кореядан, Біріккен Араб Ә мірліктерінен, сондай-ақ француз, итальян, ресейлік компаниялардан 20 миллиард доллар кө лемінде инвестициялар тарту туралы мә селелер шешілді.

Бұ л қ аражат шикізаттық емес секторғ а жұ мсалып, индустриялық бағ дарламаның, инфрақ ұ рылым мен бірлескен кә сіпорындардың ондағ ан нысандарын іске қ осуды қ амтамасыз етеді.

“Батыс Қ ытай-Батыс Еуропа” автомагистраліне 3 миллиард долларғ а жуық кө лемінде жә не елдің батысынан оң тү стігіне қ арай тартылатын газ қ ұ бырына 2 миллиард доллар инвестициялар тарту мә селелері шешілді.

Мұ ның бә рі – шикізаттық сектордың инвестицияларынан басқ асы, ал ол 10 миллиард доллардан астамды қ ұ райды. Кө ріп отырсыздар, бұ л Бағ дарламаны қ аржылай жә не материалдық ресурстар­мен қ амтамасыз ету жө нінде орасан зор жұ мыс жү ргізілді.

Біз Қ азақ станда ө ң ірімізде жұ мыс істеуге дайын инвесторлар ү шін барынша тартымды жағ дай жасауғ а тиіспіз.

Индустриялық даму басымдық тарын ескергенде арнаулы экономикалық аймақ тар мен индустриялық парктердің қ ызмет етуіне жаң а кө зқ арас қ ажет. Ү кіметке арнаулы экономикалық аймақ тар туралы жаң а заң жобасын ә зірлеуді тапсырамын.

Жеке меншік инвестицияларды тарту жө нінен мемлекеттік-жекеменшік ә ріптестік тетігі орасан зор ә леуетке ие болып отыр.

Біз Қ азақ станда бұ л тетікті іске қ остық, бірақ та ол озық ә лемдік практикағ а сә йкес жетілдіруді талап етеді.

Ү кіметке бірінші жартыжылдық та концессиялар туралы заң намағ а тиісті ө згерістер енгізуді тапсырамын. Жобалық қ аржыландыру қ ағ идатын ендіру мақ сатында біздің заң намада ерекше қ ұ қ ық тық мә ртебесі бар арнаулы жобалық ұ йымдар қ ұ ру мү мкіндігін кө здеу керек.

3.4 Кә сіпкерлік – жаң а экономиканың қ озғ аушы кү ші

Ә ртараптандырудың ө зегі кә сіпкерлік болады.

Біз тә уекелдерді ө з мойнына алуғ а, жаң а рыноктарды игеруге, инновациялар ендіруге дайын қ уатты кә сіпкерлер табын кө ргіміз келеді.

Нақ осы кә сіпкерлер экономиканы жаң ғ ыртудың қ озғ аушы кү ші болып табылады.

Осығ ан байланысты Ү кіметке 2010 жылдан бастап ө ң ірлерде кә сіпкерлікті дамыту жө нінде бірың ғ ай бюджеттік бағ дарлама енгізілуін қ амтамасыз етуді тапсырамын.

Оны “Бизнестің жол картасы-2020” деп атауды ұ сынамын.

Бұ л бағ дарламаның мақ саты ө ң ірлерде кә сіпкерліктің, бә рінен бұ рын шағ ын жә не орта бизнестің жаң а тобын дамыту есебінен тұ рақ ты жұ мыс орындарын ашу болады.

Бұ л бағ дарлама қ аражатын пайдалану мынадай бағ ыттар бойынша жү зеге асырылуы тиіс:

– несиелер бойынша пайыздық ставкаларды субсидиялау;

– шағ ын жә не орта бизнеске несиелерді ішінара кепілдендіру;

– бизнес жү ргізуге сервистік қ олдау білдіру;

– кадрларды қ айта даярлау жә не біліктілігін арттыру, жастар практикасы жә не ә леуметтік жұ мыс орындары.

“Бизнестің жол картасы-2020” кә сіпкерлер ү шін де, сол секілді банктер мен инвесторлар ү шін де шикізаттық емес жобаларды қ аржыландыру жө нінен жаң а мү мкіндіктер ашады.

Ү кімет ә кімдермен бірлесіп ү шжылдық бюджет аясында ә р ө ң ірдің экономикалық ә леуетін есептеулерге негізделген жылдар бойынша бө лшектелген қ аржыландырудың жалпы лимитін ә зірлеуі тиіс. Бұ л қ аражат ө ң ірлерге беріледі.

Ә кімдер бағ дарлама бойынша қ аржыландырылатын шағ ын жә не орта бизнес жобалары ү шін толық жауапты болады.

Ү кіметке Ә КК-ні жергілікті атқ арушы органдарғ а беруді тапсырамын, олар іс жү зінде бизнесті дамыту жө ніндегі ө ң ірлік корпорациялар болады.

3.5 Отандық тауарлар – 2020 Жоспарын жү зеге асырудың табыстылық индикаторы

Біздің шикізаттық емес экспорттаушыларды қ олдау индустрияландырудың шешуші бағ ыты болуғ а тиіс.

Қ азақ стан ө неркә сібі экспорттық рыноктарғ а отандық брендтердің кең ауқ ымды тізбегімен ұ сынылуы керек.

Сондық тан Ү кіметтің міндеті – экспорттаушыларғ а негізгі қ ұ ралдарды сатып алуды қ аржыландыруды, экспортқ а сервистік қ олдау кө рсетуді, экспорттаушыларғ а гранттар мен экспорттық саудалық қ аржыландыруды қ арастыратын біртұ тас қ олдау жү йесін жасау.

3.6 Ө ң ірлердің дамуы – елдің дамуы

Ө ң ірлік даму реформаларынсыз біз жедел ә ртараптандыруғ а қ ол жеткізе алмаймыз. Сондық тан бізге экономикалық ө су орталық тарын қ алыптастыруды бастау қ ажет. Қ азақ станның батысында мұ най-газ секторын, химия ө неркә сібін, жабдық тар ө ндірісі мен кө ліктік қ уаттарды дамыту керек.

Орталық та, солтү стікте, оң тү стік пен шығ ыста – кен-металлургия кешені, атом, химия ө неркә сібі жә не аграрлық индустрия дамытылуы тиіс.

Ішкі сұ раныс базасындағ ы секторларды дә стү рлі индустриялар жанынан, сондай-ақ қ уатты кадрлық ә леуеті бар Алматы мен Астана қ алаларында дамыту қ ажет.

Жоғ ары экспорттық ә леуеті бар шикізаттық емес сектор мен АӨ К-ні елдің солтү стік жә не оң тү стік ө ң ірлерінде дамыту орынды.

Болашақ экономикасының секторы Алматы мен Астанада дамуы тиіс.

Біздің елордамыз, экономикасы бә секеге қ абілетті, ел азаматтары мен туристер ү шін тартымды қ ала – Астананы одан ә рі дамытуғ а айрық ша маң ыз берілетін болады.

Жаң а ө ң ірлік саясат – 2020 Стратегиялық жоспарының аса маң ызды бө лігі.

Ү кіметке облыстардың, Астана мен Алматы қ алаларының ә кімдерімен бірлесе отырып, ө ң ірлердегі инвестициялық саясат мә селелерін мұ қ ият пысық тауды тапсырамын.

3.7 2020 Стратегиялық жоспарын іске асырудың базалық шарттары

Экономиканы жаһ андық қ алпына келтіруге дайындау жә не оның сыртқ ы сынақ тарғ а тұ рақ тылығ ын арттыру ү шін біртұ тас ү ш міндетті шешу қ ажет болады:

біріншіден, бизнес-ахуалды елеулі жақ сарту;

екіншіден, қ аржы жү йесінің тұ рақ ты жұ мыс істеуін қ амтамасыз ету;

ү шіншіден, сенімді қ ұ қ ық тық орта қ алыптастыруды жалғ астыру.

Ү кіметке 2011 жылы бизнесті тіркеуге жә не бизнесті жү ргізуге байланысты операциялық шығ ындарды 30%-ғ а, ал 2015 жылы тағ ы да 30%-ғ а қ ысқ артуды тапсырамын.

Онжылдық тың соң ында шағ ын жә не орта бизнестің ІЖӨ -дегі ү лесі 40%-ғ а дейін кө терілуі тиіс.

2020 жылы Қ азақ стан бизнес-ахуалы ең қ олайлы деген 50 елдің қ атарына енуі керек.

Қ аржы жү йесінің тұ рақ тылығ ы мен орнық тылығ ын қ амтамасыз етудің маң ызы зор.

Отандық қ ор рыногын жұ мыс істеуге мә жбү рлеп, ол 2020 жылы ТМД мен Орталық Азиядағ ы ислам банкингінің ө ң ірлік орталығ ына айналуы жә не Азиядағ ы жетекші қ аржы орталық тарының ондығ ына енуі тиіс.

Отандық қ аржы жү йесіндегі реттеулер дағ дарыстан кейінгі ә лемнің сынақ тары мен қ атерлеріне сә йкесінше сай болуы керек.

Қ аржылық реттеуші банк секторының сыртқ ы міндеттемелері ү лесінің оның міндеттемелерінің жиынтық кө лемінде тө мендеуін қ амтамасыз етуі тиіс.

Бұ л ретте сыртқ ы займдардың басым бө лігі тиімді де бә секеге қ абілетті ө ндірістер қ ұ руғ а бағ ытталуы керек.

Банктерді ашық немесе жасырын аффилирленген қ ұ рылымдардан аулақ ұ стау қ ажет.

Банктердің тек қ ана банк қ ызметімен айналысуын жә не олардың қ ызметінің барынша мө лдір болуын қ атаң бақ ылауғ а алу керек.

Біз банктердің дағ дарыс кезінде аман қ алуына кө мектестік, енді банктер экономикағ а оның дағ дарыстан кейінгі қ алпына келуі мен дамуына жігерлі тү рде жә рдемдесуі тиіс.

Дағ дарыс жағ дайында Ұ лттық қ ор біз ү шін ө зіндік бір “қ ауіпсіздік кө пшігіне” айналды. Оның ендігі міндеті – тұ рақ тылық пен ө ркендеудің кепілі болу.

Ү кімет бюджеттің шикізаттық емес кірістер ә леуетін ұ лғ айтумен байыпты айналысуы тиіс.

Осы онжылдық тың соң ында бюджеттің мұ найлық емес тапшылығ ы ІЖӨ -нің 3 пайызынан аспауы керек. Одан кейінде оны нө лге дейін жеткізу қ ажет.

Ү стіміздегі жылдан бастап республикалық бюджетке кепілді трансферт абсолюттік мө лшерде – 8 миллиард доллар кө лемінде бекітілетін болады.

Бұ л трансферт ең алдымен индустрияландыруды жү зеге асыру мақ саттарына бағ ытталуы тиіс.

Бюджетке Ұ лттық қ ордан ешқ андай займдар, ө зге де ешқ андай қ осымша трансферттер болмайды.

Осы кө зқ арастарды ескере келгенде, Ұ лттық қ ордың активтері 2020 жылғ а қ арай 90 миллиард долларғ а дейін ө суі тиіс, мұ ның ө зі ІЖӨ -нің 30%-дан кем емес мө лшерін қ ұ райды.

Ү кіметке ү стіміздегі жылдың бірінші тоқ санында Ұ лттық қ орды қ алыптастыру мен пайдаланудың жаң а тұ жырымдамасын мағ ан бекітуге ұ сынуды тапсырамын.

Тұ тастай алғ анда 2020 жылғ а қ арай біз экономиканы жеделдете ә ртараптандырудың тө мендегідей негізгі нә тижелеріне қ ол жеткізуге тиіспіз.

ІЖӨ -дегі ө ң деу ө неркә сібінің ү лесі 13%-дан кем емес мө лшерін қ ұ рауы тиіс.

Экспорттың жалпы кө лемінде шикізаттық емес экспорттың ү лесі 27-ден 45%-ғ а дейін ұ лғ аюы тиіс. Ең бек ө німділігі ө ң деу ө неркә сібінде 2 есе, ауыл шаруашылығ ында кем дегенде 4 есе артуы керек.

ІЖӨ -нің энергия сыйымдылығ ы 25%-дан кем емес мө лшерде тө мендеуі тиіс. Кә сіпорындардың инновациялық активтерінің ү лесі 4-тен 20 %-ғ а дейін ө суі керек. 2015 жылдың ө зінде-ақ аграрлық саланың экспорттық ә леуеті 4-тен 8%-ғ а дейін ұ лғ айып, қ ұ рылыстың ішкі қ ажеттіліктерінің 80%-ы қ азақ стандық қ ұ рылыс материалдарымен қ амтамасыз етілуі тиіс.

Ү кіметтің, барлық дең гейлердегі ә кімдердің алдында тұ рғ ан нақ ты міндеттер міне, осындай. Біз сұ райтындар да міне, осылар. Сондық тан барлық компаниялар мен кә сіпорындар басшыларының жауапкершіліктерін арттыру қ ажет. Бұ л жаһ андық мә селе, мемлекеттілік мә селесі, тә уелсіздік мә селесі.

Бес жылда Ү кімет металлургия ө німдерінің ө ндірісі мен экспортының екі еселенуін, химия ө німдері ө ндірісінің ү ш еселенуін қ амтамасыз етуі керек. 2015 жылғ а қ арай бюджет кірістері, шикізатқ а тә уелділікті тө мендете отырып, жаң а жобалар есебінен 300-400 миллиард тең геге ө сіп шығ уы тиіс.

4. Адам – елдің басты байлығ ы

Елді жаң ғ ырту стратегиясын іске асырудың табыстылығ ы, ең алдымен, қ азақ стандық тардың біліміне, ә леуметтік жә не дене болмысы, кө ң іл-кү йлеріне байланысты.

4.1 Білім беру

2020 жылғ а қ арай қ алалық, сол секілді ауылдық жерлердегі барлық балалар мектеп жасына дейінгі тә рбие беру жә не оқ ытумен қ амтылатын болады. Бізде мемлекеттік-жекеменшік ә ріптестігінің зор ә леуеті бар. Жеке меншік отбасылық балабақ шалар мен шағ ын орталық тар – бұ л мемлекеттік мекемелерге балама.

Ү кіметке ә кімдермен бірлесіп ү стіміздегі жылдың бірінші жартысында-ақ балаларды мектеп жасына дейінгі оқ ытумен жә не тә рбиемен қ амтамасыз етуді арттыруғ а бағ ытталғ ан “Балапан” арнайы бағ дарламасын ә зірлеп, іске асыруғ а кірісуді тапсырамын.

2020 жылғ а қ арай орта білім беруде 12 жылдық оқ ыту моделінің табысты жұ мыс істеуі ү шін Ү кімет барлық қ ажетті шараларды қ абылдауы тиіс.

Кә сіптік жә не техникалық білім беру кә сіби стандарттарғ а негізделіп, қ атаң тү рде экономиканың қ ажеттіліктерімен ө зара байланыстырылуы керек.

Жоғ ары білім сапасы ең жоғ ары халық аралық талаптарғ а жауап беруі тиіс. Елдегі жоо-лар ә лемнің жетекші университеттерінің рейтингіне енуге ұ мтылулары керек.

2015 жылғ а қ арай Ұ лттық инновациялық жү йе толық қ анды жұ мыс істеп, 2020 жылғ а қ арай елде енгізілетін талдаулар, патенттер мен дайын технологиялар тү рінде ө з нә тижелерін беруге тиіс.

Білім беру саласында Астана қ аласында қ ұ рылып жатқ ан бірегей оқ у орындары – “Жаң а Халық аралық Университет”, “Арнаулы Қ ор” жә не қ азірдің ө зінде табысты жұ мыс істеп жатқ ан “Интеллектуалдық мектептер” секілді жобалар ерекше басымдық қ а ие болмақ.

Мен олардың менің есімімді алуына келісімімді бердім.

Олардың отандық білім беру жү йесінің флагманы болып, осы заманғ ы оқ у бағ дарламаларын кейіннен оларды бү кіл республика бойынша енгізетіндей етіп ә зірлеу мен байқ ап кө ру жө ніндегі басты алаң ғ а айналуы ү шін қ олдан келгеннің бә рін жасау қ ажет.

Осы оқ у орындарының толық қ анды жұ мыс істеулері ү шін Ү кіметке ү стіміздегі жылдың бірінші тоқ санында Парламентке тиісті заң жобасын ә зірлеуді жә не Парламентке енгізуді тапсырамын.

4.2 Денсаулық сақ тау

Халық денсаулығ ы – ол Қ азақ станның ө зінің стратегиялық мақ саттарына жетудегі табысының ажырамас қ ұ рамдас бө лігі.

Бү гін біз медициналық қ ызметке нә тижелерге бағ дарланғ ан қ аржыландыру мен ақ ы тө леу жү йесін енгізуді дайындаудамыз. Дә рі-дә рмекпен қ амтамасыз етудің тиімді жү йесі ү шін барлық қ ажетті базалық жағ дайларды жасадық.

Дә рілердің 50%-ы біздің елімізде шығ арылатын болады.

Білім беру мен денсаулық сақ тау салаларындағ ы мемлекеттік кә сіпорындардың қ ызмет мә селелері жө ніндегі республиканың заң намалық актілеріне тү зетулер енгізуді жеделдету қ ажет.

Саламатты ө мір салты мен адамның ө з денсаулығ ы ү шін ынтымақ ты жауапкершілігі қ ағ идаты – міне, осылар денсаулық саласындағ ы жә не халық тың кү нделікті тұ рмысындағ ы мемлекеттік саясаттың ең басты мә селесі болуы тиіс.

2011 жылғ ы Азия ойындары ү шін біз дайындап жатқ ан спорттық инфрақ ұ рылымдар ө ң ірлерді Астана мен Алматыдан қ алып қ оймауғ а итермелей отырып, бұ қ аралық дене шынық тыру-спорттық қ озғ алысын дамыту ү шін қ ажетті алғ ышарттар жасайтын болады.

Туризм жә не спорт министрлігі ә кімдермен бірге елде бұ қ аралық спортты дамыту ү шін бірлескен іс-шараларды анық тап, оларды нақ ты іске айналдыруы тиіс.

30%-ғ а дейінгі қ азақ стандық тар бұ қ аралық спортқ а тартылуы керек.

Осындай жағ дайда ғ ана біз дамуды кө ре аламыз.

Бұ л бү кіл Ү кіметтің міндеті де.

Денсаулық сақ тау нысандарын салу жә не жабдық тау, кадрларды даярлау, саламатты ө мір салты жө ніндегі мемлекеттік шаралар кешені 2020 жылғ а қ арай ана мен бала ө лімін екі есе тө мендетіп, жалпы ө лімді 30%-ғ а азайтып, туберкулезбен ауруды 20%-ғ а қ ысқ артуы тиіс.

Бұ л ретте ө мір сү рудің кү тілетін ұ зақ тығ ы 72 жасқ а дейін ұ лғ аяды. Осынау қ ұ рғ ақ сандардың артында біздің азаматтарымыздың аман алып қ