Гендерлік психология пәні,міндеті және зерттеу әдістері.

Гендерлік психология пә ні психиканың ерекшеліктері болып табылады, ол жыныспен байланысты. Бұ л жағ дайдың нақ тылығ ы, психологияның ә ртү рлі аймағ ында мазмұ нды.

Алты ү лкен бө лімге бө лінеді:

1.Ә йел адамдар мен ер адамдарды салыстыру психологиясы.

2.Ә йел психологиясы.

3.Ер адам психологиясы.

4.Гендерлікә леуметтену.

5.Гендерлік қ арым-қ атынас психологиясы.

Лидерліктің гендірлік психологиясы. Батыс психологтары маскулинділік феминділікті, қ абілеттерді, эмоцияларды, қ ызығ ушылық тарды т.б ө лшейтін арнайы шкалаларды қ ұ растырды. Терман Майлз тесті, М-Ф ММРІ шкаласы, Гилфордтың маскулинділік шкаласы жә не т.б. Бұ л шкалалар индивидтің қ андай да норма шегінде маскулинділік жә не феминділік дә режесімен ерекшеленетінін болжайды. Бірақ та мұ ндағ ы маскулинділік жә не феминділік қ асиеттері альтернативті ө зара қ атынаспайтын кө рсетеді: маскулинділіктің жоғ ары кө рсеткіші тө менгі феминділікпен коррекцияланады, жә не керісінше. Мұ нда нормативті болып ер ү шін маскулинді қ асиеттердің жоғ арылығ ы, ал ә йел ү шін феминділіктің жоғ ары дең гейі есептеледі.Бірақ та, барлық психикалық сапалар ер жә не ә йелдікі деп поляризацияланбайтын анық талады. Сонымен қ атар ә р тү рлі шкалалар интеллект, эмоция, қ ызығ ушылық тар т.б бір бірімен сә йкес келмейді, белгілі бір кө рсеткіштері феминді болуы мү мкін. Жаң а жетілдірілген тесттер маскулинділік жә не феминділікті альтернатива ретінде емес, тә уелсіз автономды ө лшемдер ретінде қ арастырды. Бір индивидтің маскулинділік жә не феминділік шкалаларының кө рсеткіштерін салыстыру оның психологиялық андрогиниялық дә режесін анық тауғ а мү мкіндік береді. Андрогинді деп жыныстық рө лдік нормаларды қ атаң ұ станбауғ а мү мкіндік беретін, дә стү рлі деп саналатын ә йел жә не ер іс-ә рекеттерін еркін ауыстыруғ а мү мкіндік беретін бір мезгілде маскулинді жә не феминді қ асиеттері бар индивидті айтамыз. Мұ нда бағ дарлар мен реакциялардың жыныстық рө лдік таптаурынғ а сә йкес болуы, яғ ни ерлердегі жоғ ары маскулинділік, ал ә йелдердегі жоғ ары феминділік кө рсеткіштерінің болуы психикалық ү йлесімділіктің кепілі еместігі анық талды.

Гендірлік психологияда тө мендегідей психологиялық ә дістер қ олданылды: бақ ылау, эксперимент, анкета, интервью, тесттер, модельдеу.Бірақ кейбір ә дістер гендерлік мә селелерді оқ уда жарамды емес.Гендерлік психологияда ө зінің психологиялық ә дістер қ арастырылды.Барлық ә лемде ә леуметтік мінез-қ ұ лық жә не жеке мінез-қ ұ лық, гендерлік айырмашылық ты оқ ытуда бірнеше ә дістер бар: ММРІ, ММРІ-А жеткіншектер ү шін, HSPQ(16FKeттел), GPI, GZTS, IPAT, IASQ, NEO-PI жә не NEO-PI-R т.б. Бұ л ә дістер жеке мінез – қ ұ лық ты зерттейді: нейротизм, экстраверсия, сананы ашу, қ амқ орлық, яғ ни бұ нда гендерлік айырмашылық табылады.Бұ ларда ә йел адамдар жә не ер адамдар ү шін тесттілік нормалар бар. Гендерлік психологияда метаанализ ә дісі кең қ олданылады.Ә леуметтік ғ ылымғ а метаанализді 1976 жылы Дж. Глас енгізді. Бұ л ә діс тә уелсіз зерттеуде, бір мә селеге арналғ ан екіншілік математикалық ө ң деу. Кө птеген жұ мыстар алынады, содан кейін негізгі мә ліметтер қ ұ рылады, бұ нда ә ртү рлі ө згерістер қ осылады. Бұ нда жыныстық айырмашылық кө рсеткіштерінің статистикасы жоқ.Бір жағ дайларда ер адамдарда-басымдылық кө рінеді, басқ аларда-ә йел адамдарда, ал ү шіншіден - айырмашылық болмайды. Нә тижесінде жыныстық айырмашылық барма жә не ол қ аншалық ты ү лкен екендігі қ орытындылады.

3.Гендерлік психология туралы теориялар жә не концепциялар. Гендерлік психологияда теориялар жә не концепциялар 6 категорияларғ а бө лінеді.

1. Гендерлік айырмашылық.

2. Гендерлік ә леуметтену.

3. Ә йел адам психологиясы.

4. Ер адам психологиясы.

5. Гендерлік қ арым-қ атынас психологиясы.

6. Гендерлік лидер психологиясы.

Гендерлік ә леуметтену теориясы. Бұ л ө ң деу З.Фрейд есімімен байланысты.Ө зінің жұ мысында ә йелділік бұ нда ол ә йел адамның, ер адам анатомиясына қ ызғ анышын тапты. Олар сонымен қ атар пассивті, қ ызғ аншақ, бағ ынышты, мазохизмге бейімділік - Фрейд айтуф бойынша феминин болып табылады. Ал егер адамдар: активті, жетістікке ұ мтылу, садизмге бейім келеді деп кө рсетті. Сонымен бірге гендерлік ұ қ састық кіші балалық шақ та қ алыптасатынын, анасымен немесе ә кесімен қ арым-қ атынаста болғ анда жү зеге асатынын атап кетті.

Гендерлік айырмашылық теориясы. Барлық концепцияларды жыныстық айырмашылық ты екі ү лкен категорияғ а бө луге болады: биологиялық жә не ә леуметтік. Биологиялық қ атынас ә йел адам мен ер адам айырмашылығ ында генетикалық жә не горманальды факторлармен, темпераментпен тү сіндіріледі.Ал ә леуметтік қ атынас, жыныстық айырмашылық қ оршағ ан ортамен қ алыптасады. Гендерлік қ арым-қ атынас психологиясы. Элеонор Маккоби ө з кітабында сегрегация – конвергенция жыныстық концепциясында ер жә не қ ыз бала балалық шағ ында жыныстық сегрегация шартында ө мір сү ретін ін айтты. Қ ыз бала ер балалардан бірінші болып бө лінеді.Содан соң ер балалар тобы қ ұ рылады. Кейіннен осы сегрегациялық белгілер ө мірде сақ талады, бұ л кө біне іскерлік қ атынастарда байқ алады.Сегрегация мен бірге жыныстық конвергенция тенденциясы пайда болды.Оның пайда болғ анын кіші мектеп оқ ушыларының жыныстық ойындарынан байқ алады.

Жыныстық конвергенция ә р тү рлі сферада кө рінеді: а.жыныстық ө мірде; б.іскерлік ө мірде-аралас топтарда; в.жанұ яда; г.ата-ана қ атынасында. Гендерлік лидер психологиясы: Ең кең тарағ ан лидерлік теория лидер-ізбасар бихеовиристік динамикалық айналым моделі.Бұ ны енгізген Г.Граен.

Ер адам психологиясы: Т.Парсонс жә не Р.Бейлз. Ер адам рө лін қ ұ рал ретінде қ арастырды. Э. Маккоби айтуынша ер адамның субмә дениеті ә йел адамғ а қ арағ анда жақ сы қ ұ рылғ ан.

Ә йел адам психологиясы: Бұ нда ер адамның бө лек ә йел адам қ арым-қ атынасын тү сіндіріледі.Нэнси Ходоров концепциясы ана болу туралы. Оның айтуынша ер бала мен қ ыз баланы гендерлік рольдерге дайындау қ оғ амда жә не экономикада маң ызды. Сонымен қ атар ә йел адам бала тә рбиесінде ү лкен роль атқ арады. К.Гилиган ө з мақ аласында ә йел адам ер адамғ а қ арағ анда моральдық жағ ынан ерекшеленетінін атап кеткен.Ә йел адамның ө мірге деген кө зқ арасы ө згеше, ә йел адамдармен қ арым-қ атынас ү лкен роль атқ арады.Ер адам моральдық талқ ылауды заң ретінде қ абылдайды.

Тақ ырыбы: Гендерлік демография. (3сағ) Мақ саты: Студенттерді гендерлік демография туралы тү сінік беру; Пә нге қ ызығ ушылық тарын арттыра отырып, таным процестерін дамыту.

Жоспар:

1.Гендерлік демография тү сінігі.Психомоторика.

2.Феминизм теориясының қ азіргі концепциясы.