Жылулық әсерлер мен зиянды заттардың адам ағзасына әсері

Кө птеген ө ндірістік процестер жұ мыс аймағ ының ауасына ә ртү рлі тү рдегі ластанулар (булар, газдар, қ атты жә не сұ йық бө лшектер) мен жылулық сә уле шығ арумен жү реді (биіктігі бойынша еден дең гейінен 2 м кең істік немесе жұ мысшылардың тұ рақ ты немесе уақ ытша жұ мыс істейтін орындары бар алаң дар). Зиянды заттар адам ағ засына тигізетін ә серлер сипаты бойынша мынадай тү рлерге бө лінеді:

- уландырғ ыш, ағ заның барлық қ ызметінің ө згеруін тудыратын (сынап, бензол, мышьяк жә не оның қ оспалары, қ орғ асын);

- тұ ншық тыратын, дем алу жолдары мен ө ң еш қ абық шаларының беттік талшық тарын бұ затын (кү кірт газы, хлор, азот тотық тары);

- сенсибилиздеуші, аллергендер сияқ ты ә сер етеді (формельдегид, тү рлі еріткіштер жә не нитроқ осылыстар негізіндегі сырлар жә не т.б.);

- канцерогенді, қ атерлі ісік ауруларын туғ ызатын (никель жә не оның қ осылыстары, хром тотық тары, азбест жә не т.б.);

- мутагенді, тұ қ ымдық ақ параттардың ө згеруіне ә келетін (қ орғ асын, марганец, радиоактивті заттар жә не т.б.).

Кә сіптік ауруларғ а мысал ретінде ұ зақ уақ ыт шаң мен демалғ анда пайда болатын пневмокониозды келтіруге болады. Олардың ішіндегі ең ауыры силикоз, адамғ а қ ұ рамында кремний сульфиді бар шаң ның ә серінен пайда болады. Бұ л ауру литий ө ндірісінде, қ ұ мды қ ұ рылымдық ө ң дегенде жә не т.б. орындарда кең орын алады.

Жұ мыс істеу жағ дайының сипатына микроклимат ү лкен ә сер етеді, оның параметрлері температура, салыстырмалы ылғ алдылық жә не ауаның қ озғ алу жылдамдық тары болып табылады.

Микроклиматтардың параметрлерін ө згерткенде жә не ә ртү рлі ауыр жұ мыстарды орындағ анда адам ағ засының тұ рақ ты температураны (36, 6°) ұ стау қ абілеті жылуреттегіш деп аталады.

Адам ағ засының жылу шығ аруы негізінде ү ш жолмен орындалады: конвекция, сә уле шығ ару жә не тердің шығ уы.

Ө ндірістік ортағ а ә сер ететін факторлар қ ауіпті жә не зиянды болып бө лінеді.

Қ ауіпті фактор – жұ мысшыны жарақ атқ а ә келетін ә сер. Зиянды ө ндірістік фактордың ә сері адамды ауруғ а ұ шыратады.

Барлық қ ауіпті жә не зиянды ө ндірістік факторлар келесі топтарғ а бө лінеді: физикалық, химиялық, биологиялық, психофизиологиялық.

Ө ндірістік орындарының микроклиматы – бұ л бө лменің ішкі ортасындағ ы климат, олар: температура, салыстырмалы ылғ алдылық, ауаның қ озғ алу жылдамдығ ы, жылулық сә уле шығ арудың қ арқ ындылығ ы.

Табиғ и желдету: инфильтрация (ұ йымдастырылмағ ан ауа алмасу), аэрация (ұ йымдасқ ан, алдын – ала есептелген ауа алмасу). Артық шылығ ы – ү немділігі, кемшілігі – қ оршағ ан ортадағ ы зиянды заттар ө зінің физика-химиялық қ ұ рамын ө згертпестен бө лменің ішіне енеді.

Жасанды желдету – артық жылуды, зиянды заттарды жә не артық ылғ алды жою ү шін қ олданылады:

а) зиянды заттарды жою ү шін: L _УД=W/ (С_УД-C_ПРИТ)*g, [м³/сағ ],

мұ нда W – уақ ыт бірлігіндегі зиянды заттарды бө лу қ арқ ындығ ы (мг/сағ); См, Сприт – ауадағ ы зиянды заттардың концентрациясы, См = ШРК, Сприт=0 концентрациясы мг/ м³ – мен ө лшенеді; g – жұ мыс аумағ ының ауасына зиянды заттардың тү суінің біртексіздік коэффициенті. Сондық тан ауа мө лшері вентиляциялық ойық ауданымен есептеледі: F=C_м /3600v, (м²), газоходтағ ы ауаның жылдамдығ ы v =0, 5 – 3 м/с;

б) жылу қ алдық тарын жою ү шін: L= Qизб/cg(t_УХ-t_ПРИТ), (м³/час), Q_изб =Q_ПОСТ-Q_УХ, (Дж*м³/с), с жә не g жылу сыйымдылық жә не ауа тығ ыздығ ы, tух, tприт – ауа температурасы, t_УХ = t_РЗ+Dt*(H-2); t_РЗ – жұ мыс аймағ ының температурасы; ∆ t – температуралық ингридиент, температураның бө лме биіктігінен ө згеруін кө рсетеді (0, 5 – 1, 5°С), Н – бө лме биіктігі, м. Нақ ты ауаның температурасы ыстық немесе суық мерзімдерде алынады: t_прит - суық мерзім ү шін – қ аң тар, ыстық период ү шін – шілде айлары. Ауа еселігі k= c/v, [1/сағ ], с – ауа кө лемі, V – аудан кө лемі. k> 3 кезінде жергілікті желдету жү йесі, ал, k< 3 кезінде – жалпы алмасу желдету жү йесі ұ сынылады. Таза аудандар ү шін L= n*w₀, мұ нда n – жұ мысшылар саны, w₀– бір жұ мысшы ү шін қ ажетті ауа мө лшері (20-30 м/сағ).

2.1.1 Ө ндірістегі шаң дану жә не газдану. Қ орғ ану шаралары. Нормалануы.

Адам ағ засына тигізетін ә сері бойынша барлық қ ауіпті заттар 4 топқ а бө лінеді: тө тенше қ ауіпті (сынап буы, қ орғ асын буы, фосген); жоғ арғ ы қ ауіпті (қ алайы буы, йод буы, бензол); орташа қ ауіпті (кү кірт оксидтері, қ ышқ ылдар буы); қ ауіптігі аз (аммиак қ осылыстары жә не кө міртегі оксидтері).

Жұ мыс орындарындағ ы шаң дезинтеграция (бұ зу) жә не кондексация (жұ мыс аймағ ына жоғ арғ ы температуралық процестерде пайда болғ ан будың тү зуі) процестерінің ә серінен тууы мү мкін.

Шаң ның ә сері ү ш тү рлі кә сіптік аурулардың тууына ә кеп соғ ады: а) ө кпе аурулары – пневмоканиоз; б) дерматит – тері аурулары; в) конъюктивит – кө з қ абық шасының зақ ымдануы.

Шаң ауруларын профилактикалау шаралары: а) шаң ның пайда болуымен кү рес; б) шаң сү згіш қ ұ рылғ ылары; в) биологиялық профилактика (ультракү лгін шағ ылысу); г) жеке қ орғ аныс тә сілі (респиратор, арнайы киім, шаң ғ а қ арсы кө зілдірік).