Азіргі арабтық деп аталатын цифрлардың шығу тарихы.

0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 араб сандары деп аталады. Олар ондық санау системасы бойынша сан жазудың негізі. Араб сандарын ү нділер тапқ ан, кейін келе ол арабтардың арасына тарағ ан. 12 ғ -дың басында Италия ғ алымы Фибоначчи (Leonardo Fibonacci, 1170-1250 жж.) латын тілінде жазылғ ан «Есеп шот» деген кітабында ү нді сандарын еуропалық тарғ а таныстырғ ан. Еуропалық тар бұ л сандарды арабтардан қ абылдағ андық тан, мұ ны араб сандары деп атап кеткен.

Ғ ылымда араб цифрлары V ғ асырда Ү ндістаннан шық ­қ ан деген тү сінік қ алыптасқ ан. Ендеше, оны неге ү н­ді цифрлары демей, араб цифрлары дегенге айтылатын уә ж­дің тү бі араб ғ алымы ә л-Хорезмиге тіреледі. Алгебра («китаб ә л-жебр») оқ улығ ын жазып шық қ ан осы ғ алым ү нді цифрларын кең інен қ олданғ ан. Ал авторы араб болғ ан соң жә не ол барлық араб халифатына жә не оның Еуропада орналасқ андарына да кең інен тарағ андық тан, араб цифрлары деген атау алып кеткен. VІІ ғ асырда Мұ хаммед пайғ амбар (с.ғ.с.) қ ұ рғ ан халифат мұ сылман ә лемін тү гелге жуық қ амтығ анын білеміз. Артынан оны халифтар басқ арды.

Сондай халифаттың бірі қ азіргі Испания мен Порту­га­лия елдерімен шектескен Батыс Еуропадағ ы Кордова да болды. Осы Кордова халифаты арқ ылы араб цифрлары Еуропағ а Х ғ асырда келген. Қ азіргі Испанияның орнындағ ы бұ рынғ ы Барселона графтығ ы Кордовамен жақ ын қ арым-қ атынаста болғ ан. Сондай-ақ, сол жылдардағ ы прогресшілдігімен, ғ ылымғ а ү лкен кө ң іл бө лген істерімен тарихта аты қ алғ ан Рим папасы ІІ Сильвестр (999-1003 жж.) да араб цифрларын қ олданудың тиімділігіне кө з жеткізіп, оны қ ол астындағ ылардың пайдалануын теріс кө рмеген. ХІІ ғ асырда ә л-Хорезмидің алгебрасы Еуропа ғ ылымына ә бден терең деп енген. Сонымен бірге, арабтардың астрономиядағ ы жетістіктері де Еуропағ а кең інен тарағ ан. Бір сө збен айтқ анда, Еуропа ғ ылымының дамуына арабтар ашқ ан жаң алық тар игі ық пал еткен. Алгебрамен бірге енген араб цифрлары да еуропалық тарғ а етене болып кеткен. Ал еуропалық тар арқ ылы олар дү ние жү зінің қ олданысына айналды. Алайда, араб таң баларын еуропалық тар ө здерінің қ олданысына ың ғ айлап ө згерткен. Жә не бұ л ө згеріс бірден емес, ұ зақ жылдар бойына созылғ ан.

Бірақ Азиядағ ы араб елдері мен Мысыр еуропа­лық тардың ө згерісін қ абылдамай, цифрларды ө здерінің алғ ашқ ы қ олданғ ан кезде белгілеген таң баларымен жазады. Нақ ты айтқ анда, 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 сандары тиісінше оларда былай жазылады:

Ал Солтү стік Африкадағ ы Мысырдан басқ а араб елдері мен еуропалық арабтар сандарды ә лемдік қ олданыс бойынша жазады.

Араб цифрларын қ азіргі тү рге қ арай ө згертуді бастағ ан кім екен деген сауалғ а математика тарихын зерттеушілер ә лі кү нге нақ ты жауап бере алғ ан жоқ. Ал тү рлі болжамдар кө п. Соның ішінде оның бұ рыштық негізде жазудан пайда болғ ан деген ақ ылғ а қ онатын сияқ ты. Мысалы, бесте – бес бұ рыш, алтыда – алты бұ рыш, жетіде – жеті бұ рыш, сегізде – сегіз бұ рыш, тоғ ызда – тоғ ыз бұ рыш, бірде – бір бұ рыш, екіде – екі бұ рыш, ү ште – ү ш бұ рыш, тө ртте – тө рт бұ рыш:

Ал 0-де бұ рыш жоқ, ол тек дө ң гелек болғ ан. Мағ ынасы бойынша бос кең істік деген сө з. Уақ ыт ө те келе бұ рыштар ү шкірленбей жазылып, қ азіргі қ олданыстағ ы формасына келген. Ә рине, бұ л араб цифрларының қ азіргі тү рге ену жолын кө рсеткен болжамдардың бірі ғ ана. Бірақ қ исынғ а салсаң, дұ рыс шешім осы сияқ ты.

Сонымен бірге, бұ л хат жазғ анда конверттегі индексті толтыратын сә тімізді де еске тү сіреді. Сондағ ы бұ рыштап жазғ ан сандар қ олданыстағ ы цифрларғ а ұ қ сайтын. Сондық тан оларды қ азіргі қ олданыстағ ы араб сандарының тү п атасы деп атауғ а болатын секілді.0-ден 9-ғ а дейінгі араб цифрларын басқ аша таң балайтын Араб елдері халық тарынан басқ а да халық тар бар. Мә селен, бенгал, тамил, тай жә не т.б. Шығ ыс халық тарында цифрлар басқ аша таң баланады. Бір қ ызығ ы, 0 кө бінде дө ң гелек болып келеді