Сублимация 4 страница

Сонымен, қ орыта келгенде психологиялық кең ес беру практикалық психологияның маң ызды негізгі саласының бірі. Оның рө лі қ азіргі кезең дегі аса ерекше. Психологиялық кең ес беру адамның танымдық дең гейі жоғ ары ө зіндік ө мірлік стратегиясын жү зеге асыра алатын, ө з ө міріне жауапты тұ лғ а ретінде қ алыптасуына кө мектеседі.

№16 Қ азіргі кең ес берудің негізгі бағ ыттары

1. Психоаналитикалық дә стү р

2. К. Юнгтің аналитикалық теориясы

3.Адлердің индивидуалды теориясы

Юнгтің психоанализді қ айта жасаудың нә тижесінде білімнің ә р тү рлі аумағ ынан (психология, философия, астрология, археология, мифология, теология, ә дебиет) кү делі ойлардың кешені пайда болды. Бұ ндай интеллектуалды ізденудің кең ауқ ымдығ ы жә не оғ ан қ оса оң ай емес Юнгтің авторлық стилі оның психологиялық теориялар ішінен тү сінуге ең қ иыны деп те айтуғ а болады.

Жеке тұ лғ аның қ ұ рылымы:

Юнг жанды (Юнг теориясында бұ ғ ан жеке тұ лғ а термині аналогты) ү ш бө лек, бірақ ө зара ә рекеттесетін қ ұ рылымдардан тұ рады деген: эго, жеке санасыздық жә не ұ жымдық санасыздық.

Эго сана аумағ ының ө зегі болып табылады. Сонымен қ оса ол physhe компоненті де болады. Эго біздің саналылығ ымыздың негізі ретінде қ ызмет атқ арады, оның арқ асында біз ө зіміздің кү нделікті саналылық ә рекеінің нә тижесін кө руге қ абілеттіміз.

Жеке санасыздық қ а белгілі бір уақ ыт кезең інде санадан ө ткізілген, бірақ қ азір басылып тасталынғ ан немесе ұ мытылғ ан конфликтілер мен есте қ алғ ан нә рселер жатады. Юнг жеке санасыздық қ а индивидуумның ө зі ө ткен жеке тә жірибесінен немесе тұ қ ымқ уалаушылық тә жірибесінен шығ арылғ ан эмоционалды зарядталғ ан ойлар, сезімдер жә не есте қ алулар жиынтық тары немесе комплекстер кіреді деген. Юнг тү сінігі бойынша, кү нделікті тақ ырыптар аясындағ ы бұ л комплекстер индивиуумның қ ылық -ә рекетіне ө те кү шті ә сер тигізуі мү мкін. Мысалы ү шін: билік комплексіндегі адамдар билік тақ ырыбымен тікелей немесе жанама байланысқ ан іскерлікке аса кө п психикалық енергиясын кетіруі мү мкін. Белгілі бір уақ ытта қ ұ ралып, комплекстер адамның қ ылық -ә рекетіне не оның ә лемге деген кө зқ арасына ә сер ете бастайды. Юнг жеке санасыздық материалы ә рбір адамдарда ә р тү рлі жә не кө бінесе санадан ө ткізуге болады деген. Нә тижесінде комплекстер компоненттері немесе бү кіл комплекстің ө зі санадан ө ткізілуі жә не индивидуумның ө міріне тым ү лкен ә сер етуі мү мкін.

Ақ ырында, Юнг жеке тұ лғ аның қ ұ рылымындағ ы аса терең дең гей бар екені туралы ой қ озғ ады, оны ұ жымдық санасыздық деп атады. Ұ жымдық санасыздық дегеніміз – біздің адам тә різдес ата-бабамыздың жә не бү кіл адамзат есіндегі латенттік іздердің сақ талынғ ан орны. Ұ жымдық санасыздық та адамдарғ а жалпы жә не біздің эмоционалды ө ткеніміздің нә тижесі болып табылатын ойлар мен сезімдер бейнеленген.

Осылайша, ұ жымдық санасыздық мазмұ ны тұ қ ымқ уалаушылық арқ ылы жасалынып, бү кіл адамзатқ а бірдей. Ұ жымдық санасыздық концепциясы Юнг пен Фрейд арасындағ ы айырмашылық тың негізгі себебі болып табылады.

Архетиптер.

Юнг ұ жымдық санасыздық аса кү шті біріншілік психикалық образдардан, демекші архетиптерден тұ рады деген гипотезаны айтты. Архетиптер – адамдардың белгілі бір болғ ан жағ дай немесе нә рсеге деген қ абылдаулары, сезімдері жә не реакциялары алғ ышарт болып табылатын туа біткен идеялар мен есте қ алулар. Ал шынында болса, олар – сол қ ызметтегі есте қ алулар мен образдар емес, кө бінесе алғ ышарт болып табылатын факторлар екен. Осы факторлардың ә серінен адам ө з қ ылық -ә ркетінде белгілі бір объектіге не жағ дайғ а деген қ абылдауы, ойлауы жә не ә рекеітнің ә мбебап моделін жасайды. Туа біткен болып мұ нда нақ ты ситуациялардағ ы эмоционалды, когнитивті жә не қ ылық -ә рекетік реакциялар тенденциясы болып табылады – мысалы, ата-анамен, сү йікті адаммен, белгісіз адаммен, жылан немесе ө ліммен кү тпеген кездесі кезінде.

Юнг ә рбір архетип сә йкес объекті мен ситуациялар қ абылдауындағ ы белгілі бір ой мен сезім типінің кө рінісі тенденциясымен байланысқ ан деп санағ ан. Архетиптік образдар мен идеялар тү с кө ру кезінде жиі кездеседі, сонымен қ оса олардың сурет салу, ә дебиет жә не дін салаларында символдар тү рінде кездесетіні аз емес. Ә р тү рлі мә дениетке тә н символдардың керемет ұ қ састығ ы байқ алады, себебі олар адамзатқ а жалпы архетиптерге тірледеі. Юнг архетиптік символдарды тү сіну оғ ан пациеттің тү стерінің анализін жасауғ а септігін тигізеді деп санағ ан.

Эго-бағ ыттылық.

Юнгтің психологияғ а енгізген ең белгілі жаң алығ ы болып, оның басты екі бағ ыт немесе ө мірлік ұ станымды жасап шығ аруы жатады: экстраверсия жә не интроверсия. Юнг теориясына сә йкес, аталғ ан бағ дарлаудың екеуі де адамдарда бір уақ ытта ө мір сү реді, бірақ біреуі басым болады.

Экстраверттік ұ станымда сыртқ ы ә лемге (басқ а адамдарғ а жә не заттарғ а) деген қ ызығ ушылық бағ ыты кө рінеді. Экстраверт ү немі қ озғ алыста, ашық болады, қ арым-қ атынастарды тез жасайды, сыртқ ы факторлар ол ү шін итеруші кү ш болып табылады.

Интроверт, керісінше, ө з ойлары, сезімі мен тә жірибесінің ішкі ә леміне кіріп кеткендей. Ол бақ ылаушы, ұ стамды, жалғ ыздық қ а ұ мтылады, объектіден алыстауы мү мкін, оның қ ызығ ушылық тары ө з-ө зіне бағ ытталғ ан. Юнгіге сә йкес, таза тү рде экстраверттік жә не интроверттік ұ станым болмайды. Кө бінесе олардың екеуі де болады жә не олар бір-біріне оппозициялы қ атынаста болады: егер де біреуі басым жә не рационалды болса, екіншісі кө мекші жә не рационалды болып табылады.

Эго-бағ дарлаудың басым жә не кө мекші комбинациялары нә тижесінде қ ылы-ә рекет моделі белгілі жә не алдын ала болжанғ ан жеке тұ лғ алар қ алыптасады.

Психологиялық функциялар.

Юнг экстраверт жә не интроверт концепцияларын жасап шығ арғ аннан кейін адамдардың ә лемге деген қ атынасын ә лі де тү сіну жеткіліксі деген қ орытындығ а келді. Сондық тан ол ө з типологиясын кең ейтіп, психологиялық функцияларды қ осты. Ол белгілеген 4 негізгі функциялар – бұ л ойлау, тү йсік, сезім жә не интуиция.

Ойлау мен сезімді Юнг рационалды функциялар қ атарына жатқ ызды, себебі олар ө мірлік тә жірибе туралы тү сініктерді қ ұ руғ а қ атысады. Ойланатын тип белгілі бір заттың қ ұ ндылығ ы туралы логика мен аргументтерді пайдалана тү сінеді. Ал ойлауғ а қ арама-қ арсы функция – сезім – бізді шындық туралы ұ намды жә не ұ намсыз эмоциялар тілінде хабарлайды.

Қ арама-қ арсы функциялардың екінші тобы – тү йсік пен интуицияны Юнг иррационалды деп атады, себебі ол пассивті тү рде сыртқ ы (тү йсік) немесе ішкі (интуиция) ә лемдегі болып жатқ ан организмдерді тіркеп, оларды бағ аламайды жә не олардың мағ ынасын тү сіндірмейді. Тү йсік сыртқ ы ә лемнің тікелей, бағ аланбайтын реалды қ абылдау кө рінісі болып табылады. Керісінше, интуиция болып жатқ ан тә жірибенің санасыз тү рде қ абылдаумен сипатталады.

Ә рбір адам барлық осы психологиялық 4 функциямен бө ленген. Бірақ жеке тұ лғ а бағ дарлауының (экстраверсия жә не интроверсия) біреуінің басымдылығ ы саналы болатындай, рационалды-иррационалды топтың ішіндегі бір функциясы ғ ана басым болады. Ал басқ а функциялар санасыздық сипатта болып, адам қ ылық -ә рекетінің регуляциясында кө мекші роль атқ арады. Функциялардың ә рқ айсысы басым болуы мү мкін.

Эго-бағ дарлаудың екі тү рі мен 4 психологиялық функциялар ө зара ә рекеттесе, жеке тұ лғ аның 8 тү рлі типі қ ұ ралады.

Жеке тұ лғ а дамуы.

Юнг жеке тұ лғ а дамуын динамикалық процесс, бү кіл ө мір бойындағ ы эволюция ретінде қ арастырғ ан. Ол балалық шақ тағ ы ә леуметтендіру туралы ештең е айтқ ан жоқ. Юнгтің кө зқ арасы бойынша, адам ә рдайым жаң а дағ дыларғ а ие болады, жаң а мақ саттарғ а жетеді жә не ө зін толық тай реализациялайды.

Юнгіге сә йкес ақ ырғ ы ө мірлік мақ сат – бұ л «Меннің» толық тай реализациясы, яғ ни қ айталанбас жә не толық индивидуумның қ алыптасуы. Ә рбір адам дамуы бұ л бағ ытта қ айталанбайды, ол ө мір бойы созылып, индивидуация атты процесте болады. Индивидуация - ө зара қ арама-қ арсы ә рекеттес жеке тұ лғ алық ішкі кү штер мен тенденциялар интеграциясының динамикасының жә не эволюциясының процесі. Ө зінің ақ ырғ ы кө рінісінде индивидуация адамның қ айталанбас психикалық шындығ ының саналы реализациясын, толық тай дамуын жә не жеке тұ лғ аның ө зегі болып, кө птеген қ арама-қ арсы қ асиеттерді тең естіреді. Индивидуацияның жү зеге асырылуының қ орытындысы болып ө зін-ө зі реализациялау жатады.

Қ орытынды.

Фрейдтің теориясынан шеттеліп, Юнг біздің жеке тұ лғ а қ ұ рылымы жә не мазмұ ны туралы тү сінігімізді байытты. Оның ұ жымдық санасыздық жә не архетиптер туралы концепциясы тү сінуге қ иын жә не эмпирикалық тексеруге жатпаса да, ол кө п адамдарды қ ызық тырады.

Юнг жасап шығ арғ ан концепциялары, сің ірген ең бегі ө те зор: оның 2 эго-бағ дарлау теориясы (экстраверт жә не интроверт), онымен қ атар жетекші 4 психологиялық функция теорияларының жеке тұ лғ аның қ алыптасуын анық таудағ ы маң ызы орасан зор.

Юнг Альфред Адлер, Карен Хорни т.б. ғ алымдармен қ оса алғ аш болып Фрейдтің психодинамикалық теориясын қ айта қ арастырып, ө зінің тә уелсіз концепциясын жасап шығ арды.

№17 дә ріс

Тақ ырып: Психологиялық кең ес беру тү рлері

1. Психологиялық кең ес беру тү рлері

2. Отбасылық кең ес беру

3. Педагогикалық кең ес бер

4. Жеке тұ лғ алық кең ес беру

Жеке кең ес беру тек клиенттің сұ ранысы бойынша болады. Жеке кең ес беру жағ дайында практикалық психолог жұ мысты анализдеу нә тижесінде 2 тү рге бө леді.

1.психологиялық дамуды тү сіну нормасы.

2.бір –біріне байланысты позицияны тү сіну.

Мамандалғ ан психологтың клиентпен байланысты оның мазмұ нын шешуді қ абылдауды қ ажетсінеді.Клиенттің сұ ранысын орынап қ ана қ оймай, психолог оның ішкі дү ниесінің актуальды (ө зіктілігі) жә не потенциальды ерекшелігіне бағ ытталуы тиіс. Негізгі себебін біз клиентпен профессиональды қ арым-қ атынаста оның мазмұ нын шешуді қ абылдауды қ ажетсінеді. Клиенттің сұ ранысынан басқ а психологтың мү мкіндігі мазмұ нды қ ұ рылымын клиенттің ішкі дү ниенің актуальды жә не потенциальды қ асиетінбағ дарлауында. Бұ л бағ дарлау біздің кө зқ арас бойынша мү мкін емес, себебі психологияның дамудың нормасы тү сіну ү шін психолог рефлексивті ө ң деуден ө туі керек.

Бұ л мазмұ н клиентпен қ арым-қ атынас міндеттерін шешуге жә не жұ мысты стратегиялы орындауғ а мү мкіндік береді, (ә леуметтік, этика, рухани, психология т.б.).

Психологтың жұ мысы бір мә селені шешумен анық талады. Психолог психологиялық дамудың нормасының мазмұ нын тү сінуін қ олданып, психикалық даму кезең і мен механизімін кө рсетеді. Яғ ни психологиялық даму нормасын тү сіну теориялық жеке кең ес беруді қ олдана отырып, психологиялық дамудың кезең ін кө рсетеді. Жекелей кең ес беру схемасы.

Психологиялық дамудың механизімі жө нінде тү сінікті психология философияғ а жү гінеді.

Мысалы. Э.Фромлеу жә не Р.Хироу практикалық психолог шындық ө мірде психологиялық даму механизімін кө рсетуде пайданалады. «Адам-адам болып қ алыптасқ ан кезең нен бастап, табиғ ат тұ ралы тү сінігі болады, бірақ оғ ан ә сер ететін факторлар: оны жаң аруғ а, шығ армашылық қ а, саналылық қ а жә не прогреске икемділігін жасайды».

Практикалық жұ мыста білімділік адамның ішкі ө мірінің тұ рақ ты мінездемеіне кең ес беруінде интервюді қ олданып, психологиялық жұ мысын альтернативті жә не клиентпен шынайы қ арым-қ атынас жасай білуінде кө рінеді. Бұ л ү шін психолог адам табиғ аты жө нінде нақ ты білімді болу керек, яғ ни анатомия, физиология, психосоматика, антропология жә не т.б. ғ ылымдарданхабардар болуы тиіс. Біз тек дамудың сомато сексуальды бұ зылуына тоқ таламыз. Яғ ни бұ л текстекулярлы феминизациялық синдром бойынша қ ыз-бала болып анық талады. Тіпті кубертанттың даму кезең інде де ә йел адамдай дене қ ұ рылысы дамып келеді. Тек етеккір келмеу себебінде фригерге қ аралғ анда, генетика жағ ынан бұ л ер-адам болып анық талды. Яғ ни жұ мыртқ а дамып, ұ яда орналаскан.

Табиги факторлардың мағ ынасы психологиялық денсаулық тың шекаралық формасын анализдең ден кө рінеді. Мысалы: мінездең акцентуациясы. Психологиялық дамудың жә не психологиялық денсаулық тың нормасың тү сінігі адамның ә леуметтенумен байланысты, оның адамдар арасында ө мір сү ріп, солар сияқ ты болу. Клиент мінездемесінің акцентуациясын психолог анамалиямен байланыстырып жұ мыстанады, яғ ни жағ ымсыз тұ қ ым қ ұ алау факторы мен ә леуметтік орта ә серінің факторы. Тұ қ ым қ ұ алайтын факторларғ а пренатальды, натальды, ерте постнатальды жағ ымсыз соматогені анық талынады. Қ оршағ ан ортаның жағ ымсыз ә сері –қ араусыздық, қ амқ оршылық тың кү шейуі, жанұ ядағ ы рухани атмосфераның ауырлыгы-ұ зақ уақ ыт ә сер еткен жағ дайда жеке тұ лғ а дамуын бұ зады, тіпті жағ ымды тұ қ ым қ ұ алаган жағ дайда. Жекелей кең ес беруде практикалық психолог клиенттің акцентуациялық кө рінісін тексеріп жә не фрігерлермен бірігіп, оғ ан шешім қ абылдауы тиіс (терапевтпен, психиатр, психоневролог, невропатолог, сексолог жә не т.б.).

Мінездің акцентуациясына К.Леонгард толық тай кө рініс берген, яғ ни анық мә селелерді қ оршағ ан ортамен байланыстырғ анда адамның қ иналуынан туады, адамда қ ажеттіліктің жоғ арлауынан кө рінеді.

Практикада шмишеканың сауалнамасы кең тү рде қ олданылады, яғ ни акцентуациясының пайда болу ерекшелігін есепке ала отырып, аутоидентификация ә дістемесін қ олданады

(Э.Г.Эйделмир). Бұ л методикаларда тұ қ ым қ ұ алалау факторлары мен байланыстыра отырып, психолог адамның табиғ и ерекшелігіндегі сұ рақ қ а шешім таба алады. Практикалық жұ мыста балаларғ а жә не жасө спірімдерге кең тү рде акцентуацияның классификациясы қ олданылады. А.Е. Лисканың қ ұ растырылуыменол ересек адамдарғ а қ олданады. Бұ л классификацияғ а байланысты мынадай тү рде бө луге болады:

1. Астеноневротикалық нұ сқ ау.

2. Сензитивтік

3. Психоастеникалық.

4. Эпилептиодтық.

5. Тұ рақ сыз.

6. Инфантильді бағ ынышты акцентуация

7. Шизоидті тү р.

8. Гипертимдік нұ сқ ау

1.Бұ л кө ніл-кү йдің тө мендеуі, шаршаудың, мазансызданудың тө мендеуі, тынымсыз тү с кө ру, нашар тә бет, тү ң гі қ орқ ыныш, тұ тығ у т.б. жағ дайда болады.

2.Ренжіп, шешім қ абылдай алмаушылық, мә нсіз қ орқ ынышқ а, ойғ а, іс-ә рекетке бұ рылу.

3.Самоанализге қ ызығ у, жауапкершіліктің жоғ арлауы, сезімталдық, дә рекілікті ұ натпайды. Бұ л жағ дайда ө зінің жағ ымсыз нә рселерін кө ріп, ұ ялады.

4.Бұ л аффективті қ ызқ ыштық қ а, қ ызғ аншақ тық қ а бұ рылуы, ызалы, ұ стамсыз кө ніл-кү йдің болуы, лидерлікке, билікке ұ мтылып ө з мақ сатына айналады. Жыныстық жағ дайда мазохисттік жә не садистік тенденциямен байланыстырады.

5.Бұ л ерексіздікпен анық талады. Балалық шағ ынан оларайтканды тың дамайды, ә рбір нә рсеге қ ырылысады, сонымен қ атар қ орқ ақ, жазалаудан қ ашады. Олар басқ а балаларғ а жең іл бағ ынады.Мұ ғ аліммен ата-анадан жай кетіп, қ иналып жұ мыстанудан қ ашып, жең ілге шабады, яғ ни ұ рлық қ а жең іл ү йренеді, темекі тартуды бастайды, ө зінің болашағ ына мә нсіз қ арайды. Олар терең рухани сезімге жә неморальды этиканы игермейді.

6.Ересек адамғ а тек қ орғ ансыздық, ата-ананың біреуінің таң дауына бағ ынышты болып, яғ ни ө з ойын кө рсетуге қ иналады.

7.Бұ л аутизм, тұ йық тық, қ оршағ ан ортадан алмақ тау, қ арым-қ атынасты қ ажетсінбеу, салқ ындық сезімі, эмоциональды жай болып келеді.

8.Қ оң іл-кү йдің кө терің кі болуы жә не тез мазасыздану, жұ мыссыздық қ а мә жбү рлеу адам ө міріндегі ең бекке ауыр тиеді.

Акцентуацияны зерттеу жеке кең ес беру арқ ылы психолог клиенттің кө птеген мү мкіндіктерін, мінез-қ ұ лқ ын, ұ стамдылығ ын, бағ дарлай алады. Акцентуация анализден басқ а практикалық психолог психологиялық дамудың механизімің кө рсетіп, адамның табиғ и мінездемесінің маң ыздысын зерттейді.Жаң а зерттеулер бойынша соматикалық ауру адамның ерекше психологиялық білімі, яғ ни ішкі ауру суреті, мазмұ ны ө те қ иын болып қ алыптасады. Науқ ас адамның ауруының торт денгейі кө рсетілген;

כ Сезім дең гейінің сезуі.

כ Эмоцияның басқ а нә рселерге байланысып, жалғ асуы.

כ Интелектуалды кө рініске байланысты, науқ астың ө з ауруы жө нінде хабарлар болуы.

כ Мотивациялық, науқ астың ө з ауруына қ арым-қ атынасы.

Соматикалық ауру адамның тек энергиялық мү мкіндіктеріне ғ ана емес, оның, яғ ни адамның эмоциональды жә не танымдық процесіне байланысты. Бұ ндай кө ріністе соматикалық ауруды кө руге болады, сондық тан практикалық психолог психодиагностикалық мә лімет арқ ылы динамикалық мінез-қ ұ лық ты жә не динамикалық ұ стамдылық дең гейін бақ ылап ө тыруы тиіс.Бұ л кө біне мектеп жасындағ ы баланың мектепке деген дезадаптациялық мә селелерді шешуіндегі кең ес берудің маң ыздылығ ы. Мектептік дезадаптацияның себебтері кө біне баланың соматикалық ерекшеліктеріне байланысты, -кө біне денсаулық кү йімен ерекшеленеді. Практикалық психолог психиканың даму механизімінің басқ а да тү рімен жұ мыстанады, яғ ни адамның ішкі жан дү ниесінің тұ рақ ты жә не тү рақ сыз жас ерекшелілігімен. Адамның табиғ и жас ерекшеліктерін білу, психологқ а клиенттің мінез-қ ұ лқ ын оны биологияның факторын адекватты анализдеуге мү мкіндік береді-бұ л тамақ ты, ұ йқ ыны, қ озғ алысты, жыныстық қ арым-қ атынасты қ ажетсінуі жә не т.б. Бұ л факторлардың орның жә не ролін табу адам психикасының даму механизімін тү сіну, ө ғ ан ә сер ету, кө мек кө рсете білу деген сө з.

Психолог клиентпен жеке жұ мыстануын қ алыптастыру кезінде психологиялық міндеттерін, адамның мә нін тү сінуге бұ рылуы керек. психолог адамның мә ніне дә л, нақ ты икелі таба білу қ ажет-ө зінің философиялық позициясын қ алыптастырып, адамның ө мірінің мағ насын ашу тиіс. Практикалық психолог ө мірге деген пайдакү нем ойларды да шешу керек, ал адамды иелену жә не тү п нұ сқ аның болмауына бағ ыттайды. Ө мірдің мағ ынасының нақ ты мә селесі адамның аутенттікпен байланысты. Психолог клиенттің психикалық бұ зылуларың, аутенттіктілігін онымен тұ рақ ты ә ртү рлі формада талқ ылайды. Тү п нұ сқ аның жоғ алуы-адамның еркін, жауапкершілігін, жеке тұ лғ аның манызды танымынан айырылуы. Бұ лкө ріністер кең ес беру жағ дайында клиенттің ө згерісіненбайқ алады.

Зерттеу мазмұ ны адам ө мірінің тұ рақ ты, критиканы сензитивті кезең індегі жас ерекшелік шекараларының қ арым-қ атынасын жасауғ а мү мкіндік беріп, психолог адамның ө згеру мү мкіндігін, ө згеру темпіне, ө згеру бағ ытына бағ ытталады. Адам дамуының ә рбір кезең і ә ртү рлі динамикалық потенциалық қ ү райды, яғ ни тұ рақ ты кезең - тө менде, критикалық кезең -маң ызда, бірақ бір қ алыпты емес, сензетивті кезең қ алыпты жә не белгілі тү рде ә серінің қ арым-қ атынастың жоғ арлауы.Критикалық кезең адам ө мірдегі потенциалды дамуды қ ү райды, жә не жеке тұ лғ а регресін де қ ұ райды. Психолог қ арама-қ арсы тенденцияны анық тап жә не клиентті потенциалды дамуғ а бағ ыттау керек. Клиенттің ө згеру мү мкіндіктерін анализдеп, психолог клиенттің психологиялық даму міндеттерімен жұ мыстанады. Клиенттің позициялық қ арым-қ атынасын, оның ө зіне жә не басқ а адамдарғ а деген эмоцианалды қ атвнасынан байқ алады. Бұ л позицияғ а басқ а адамның қ арым-қ атынасында уайым динамикасы қ осылады.Жеке психологиялық кең ес беру жағ дайының пә ні – психологиялық ақ парат берумен байланысты, ал біздің кө зқ арас бойынша позициялық қ арым-қ атынас мынадай болып келеді.

1. Бірдей қ арым-қ атынас-жеке кең ес берудің ү йлесімді вариянты, жауапкершілік мә селесі жекелік ө згерістері ролдермен байланыста шешіледі, психологиялық кең ес берумен белгіленеді. Бұ нда маң ызды жағ дайы, конгруэнттікке қ ол жеткізуі.

2. «Жоғ арыда» позициясымен қ арым-қ атынас-бұ л практикалық психологтың кө п тарағ ан қ ателігінің бірі. Бұ нда психолог ө зін «жақ сы, дара» ө мір сү ретін адам ретінде кө ріп, клиентке жақ сы ө мірдің критерияларын алуғ а ә сер жасайды. Бұ л позиция ең жаман жағ дай, себебі клиент психологқ абағ ынышты болып келеді, оның мә селесін шешумен айналыспайды.

3. «Тө менде» позициясымен қ арым-қ атынас жасауы, клиентке психологты басқ аруғ а мү мкіндік береді. Э.Шостромның айтуы бойынша: «манипуляция»- бұ л псевдофилософиясы ө мірдің, яғ ни ө зін жә не басқ арларды бақ ылап, басқ арып отыру. «Мұ ндай жағ дайда психолог ғ ылыми теориялық жұ мысынан қ алып тартады да, кү нделік ті манипуляцияғ а бағ ынышты болады.» Э. Шостромның зерттеуі бойынша клиентпен қ арым жасауда манипуляцияның тү рін ерекшелендіріді.

1. Диктатор –ол ө з кү шін кө терің кі санайды, басқ арады, ө з қ ұ рбанын басқ ару ү шін бә рін жасайды. Диктатордық тү рі: бастық, тарбиеші, босс т.б.

2. Шү бірек –ол диктатордың қ ұ рбаны, ол кө п мә селелерге мә н бермейді, естімей қ алуғ а мү мкіндік жасайды.тү рлері: ә лсіз, хамелеон, ұ ялшақ, т.б.

3. Калькулятор. Қ ажеттілікті кө теріп, контроль жасауғ а тырысады. Ол ө тірікші, Зырқ ып, алдап кетуге тырысады. Тү рлері: аферист, ойыншы, шантажист.

4. Жабысқ ақ. Ө зінбағ ынышты етіп сездердіреді, ол ө зін қ амқ орсыз етіп кө рсетеді. Тү рлері: ипохондризм, ә лсіз, ө мірлік бола тә різді, сық сушы т.б.