Дәріс сабағының кешені 3 страница

Бірақ ол да себепсіз емес. Кезінде Маркс пен Энгельс қ оғ ам объективті ө з заң дылық тарды қ олдан тездетпек болды. Мә селен, Г.В. Плеханов (1856 – 1918) Лениннің Ресейде буржуазиялық – демократиялық революция жең іп шық қ аннан кейін, уақ ыты пісіп жетпесе де, елді социалистік революцияғ а асығ ыс итермелегенін қ олдамады.

Тақ ырыпты пысық тау сұ рақ тары:

1.Маркстік философияның пайда болу себептері.

2.Маркстік философияның орны, кемшілігі, маң ызы.

/1/ 73-82 бет /2/ 76-85 бет./5/ 69-78 бет.

11-12 ші дә ріс

Тақ ырып. Қ азақ философиясы.

Негізгі мақ саты: Ө зіміздің тө л философиямыздың басқ а философиялардан ерекшелігін баса кө рсету, оның ішінде ақ ын-жыраулар, сал-серілер, билер, батырлар философиясының ешқ андай философияда жоқ екендігін дә лелдеп ұ лттық философияны жоғ ары дә режеде дә ріптеу.

Негізгі тү сініктер: заман, зар-заман, сенім жә не парасат, адамшылық, тарих философиясы, билер философиясы, ә леуметтік философиясы, дін философиясы, жеті жарғ ы.

Қ азақ хақ ының дү ниетанымы, мифологиялық, діни, философиялық ойлардың қ алыптасуы.

Қ азақ философиялық ойшылдарының кезең дері.

XIX ғ асыр аяғ ы – XX ғ асыр басындағ ы қ азақ зиялаларының ой – пікірлері, тұ жырымдары.

Қ азақ халқ ының философиямен ойлау мә дениетінің шығ у тегі кө не тү ркі заманнан басталады. V – VI ғ асырларда тү ркілердің ә ліппесімен жазуы болды соның негізінде тү ріктер жазба мә дениетін туғ ызды, оны кө не тү ркі жырлар деп аталады. Сол замандағ ы тү ркілермен қ азіргі қ азақ саласының арасындағ ы терең рухани сабақ тастық ты аң ғ арамыз. Орта азия мен қ азақ стан жеріне ислам діни таралуына байланысты. 2 мә дениет 2 альфавит тайталасқ а тү сті 1 – тү ркі мә дениеті жә не тү ркі альфавиті 2 – араб парсы мә дениеті араб альфавиті.

IX ғ асырда ө мір сү рген Фараби ө з ең бектерін араб тілінде жазды, негізгі ең бектері (Екінші ілім философ трактаттары математикалық ә леуметтік ә стетикалық трактаттары). Фарабиден екі ғ асыр ө мір сү рген Жү сіп Баласағ ұ н “Қ ұ тты білік” шығ армасын араб ә рпімен тү ркі тілінде жазғ ан. Ал аса кө рнекті Ахмет Иассауи ө з шығ армаларын тү ркі тілде жазғ анмен араб ә рпін қ олданғ ан Жү сіп Баласағ ұ ннан кейінгі тү рк ойшылдарының қ атарына Ахмет Югнаки, Махмұ т Қ ашқ ари, Жамал Қ арши т.б. жатады. Қ азақ халқ ының қ оғ амдық санасының қ алыптасуына бұ л ойшылдардың ық палы зор болды. Қ азан тө нкерісіне дейін бұ ларды қ азақ зиялалары жақ сы білген, сонымен қ атар кө шпенділер деген атта қ алғ ан. Қ азақ тардың жоғ ары қ ала мә дениетінің болғ анын айғ ақ тайды. Жоғ арыда аталғ ан ойшылдардың кө бісі араб парсы мистикалық философиясы болғ ан. Қ азақ топырағ ына араб парсы мә дениеті Шығ ыс поэзиясы арқ ылы танығ ан. Фир Дау Си бастап Науай деген ақ ындар бә рі суфизм ық палында болды сондық тан ө нерге поэзияғ а жақ ын. Қ азақ халқ ы исламның ортодокциялық жағ ына ден қ оймай оның философиясын қ абылдағ ан, философия қ азақ қ алқ ына сырттан танылғ ан ілім емес ө зінің тө л санасына жататын

қ ұ былыс. Айталық “тә уба”философиялық ұ ғ ым ол қ андай қ ұ былыстың болса да рухани ө лшемі. Бұ л ұ ғ ым адам қ уанышының да қ айғ ысын да шегі барын білдіреді, барғ а қ анағ ат ету керек. Осы философия халқ ымыздың ә леуметтік психолог – сына ә леуметтік дү ниетанымына ә бден сің ді, халқ ымыздың дү ниетанымының ерекшелігі оның тү рмысынан аң ғ арылуы заң ды дү ние. Сондық тан араб – парсы мистикалық философиясын қ азақ халқ ы сол кү йінде емес, ө зінің ө мір сү ру тә сілі салты ерекшелігіне салт қ абылдағ ан.

VIII – IX ғ асыр Сырдария бойында данышпан ойшыл Қ орқ ыт ата ө мір сү рді ол кітаби Қ орқ ыт эпостық жырының атасы қ азақ арасында Қ орқ ыт ата туралы тарихи жыр дастандар аң ыздар ә н кү й кө п кездеседі. Қ орқ ыт атаның негізгі кө з қ арастары тағ дырғ а жазылғ ан деген фотолизмге қ арсы кү ресіп адамдарғ а мә ң гә ө мір іздеуші тұ лғ а ретінде ө зін кө рсетті ол ө мірдің қ иындық тарына мойын сү нбай ү немі кү ресе білуге шақ ырды ә р істің ізгілікпен жақ сылық қ а негізделіп жү зе асуын уағ ыздады бұ л ғ ұ ламаның кейінгі ұ рпақ қ а берген рухани тә лімі. Қ орқ ыт ата қ азақ даласында тұ ң ғ ыш рет қ обыз жасаушы болып табылады қ азіргі уақ ытта 22 – ден астам кү йлері белгілі шартарапқ а тарағ ан Қ орқ ыт дү ниеде ө згермейтін еш нә рсе жоқ “Сынбас темір жоқ – ө лмес ө мір жоқ ”. Ө лмейтін ө мірді ө нерден табады. Қ орқ ыт бабамыздың артынан қ алдырғ ан жырлары ө те маң ызды. Кітаби Қ орқ ыт 12 жырдан тұ рады. Бү кіл тү ркі елдеріне ортақ бұ л кітаптың 2 тү рлі ннұ сқ асы бар оның бірі Ватикан (Рим) Дрездн (Германия) қ аласында кітап қ оймаларында сақ талғ ан.

Қ орқ ыттың нақ ыл сө здерінде қ азақ мақ алдарына ө те ұ қ сас одан кө шпелі елдің салт – сана табиғ ат жә не қ оғ амғ а деген кө з қ арасы кө рініп тұ р.

Қ ар қ анша қ алын жауғ анмен

Кө ктемнен қ алмас.

Ескі темір біз болмас,

Ескі дү шпан дос болмас.

Атасыз ұ л ақ ылғ а жарымас,

Анасыз қ ыз жасауғ а жарымас.

Ажал келмей кісі ө лмес,

Ө лген адам тірілмес.

т.б. қ айталанбас уақ ытты қ адірлеуге шақ ыру сол арқ ылы ө мірге мә ң гілік ету идеясы оның философиясының ірге тасын қ алайды.

М. Ә уезов Қ орқ ыттың мә ң гі ө мірі туралы толғ аныстарын негізгі философиялық тү сінігін аша келе оның болашақ ү рпақ ү шін дү ние

танымдық маң ызы зор мә ң гілік мұ ра екенін атап ө ткен Қ орқ ыт – “Ө лім” деген қ ұ былысқ а қ арсы тү ра алатын рухани кү ш таба білген ә лемге мұ ндай ө лмес шығ армалар қ алдырғ ан ойшылдардың ұ мтылуы мү мкін емес жә не ол халық тын зердесінде мә ң гі қ алуы заң ды.

Махмуд Қ ашқ ари, Жү сіп Баласағ ұ нидың замандасы, Қ ашқ арияда дү ниеге келгенмен, бү кіл саналы ө мірін Қ азақ стан, Орта Азия жерлерінде ө ткізген. Негізгі ең бегі: “Диуани лұ ғ ат ат – тү рік” (Тү ркі тілдерінің жинағ ы). Ол кезінде тү ркі елдерін кө п аралағ ан. Олардың тілін, тарихын, ә дет – ғ ұ рпын зерттеп, мақ ал – мә телдерін жинастырғ ан. Қ азақ халқ ының сол кездегі адамгершілік, ерлік, тіл байлығ ы қ асиеттеріне жоғ ары бағ а берген.

XV ғ асыр аң ыз кейіпкеріне айналғ ан ө з заманының ойшылы Асан Қ айғ ы,, Керей Жә нібек хандардың ық палды биі ақ ылшысы болғ ан ө зінің философиялық жыр талғ ауында хандық ү кіметтік нығ айту елдің қ орғ аныс қ абілетін арттыру қ ажеттілігін насихаттады. Қ оғ амдағ ы ә дет ғ ұ рып мінез қ ұ лқ ын мә селелерін кө рсеттік Асан Қ айғ ы бір орталық қ а бағ ынғ ан мемлекет қ ұ руды насихаттады аң ыз бойынша Сарыарқ ада ұ лытауда дү ние салғ ан.

XX ғ асырдың басында қ азақ топырағ ында бір топ талантты ойшыл ақ ындар, қ оғ ам қ айраткерлері дү ниеге келді, ә рине, оларды дү ниеге келтірген объективті қ оғ амдық жағ дайлар. Ең алдымен 1861 жылдан бастап басыбайлық қ ұ қ ық жойылғ аннан кейін Ресей қ ұ лаш жайып, дами бастады.

Сондай – ақ, XX ғ асырдағ ы қ азақ ойшылдары тү рлі философиялық ізденістер жасады. Қ азақ халқ ының қ арапайым ой – пікірлерінен алғ аш философиялық дең гейге дейін кө теріле алғ ан Абайдың немере інісі Шә кә рім Қ ұ дайбердиев болды. Ол Абайдың “Қ ырық бес қ ара сө зіндегі” ой толғ ау дә стү рін дамыта отырып, 1898 жылдан бастап отыз жылдай табанды ізденіс жасап, “Ү ш анық ” философиялық ең бегін жазып шық ты.

Қ азан тө ң керісіне дейін де одан кейін де ұ лттық сананың еркіндікпен дамуына кө птеген тосқ ауылдар болды. Соның бір кө рінісі ұ лттық философия халық тық дү ние таным. Қ азақ философиясы қ азақ ойшылдары деген мә селелердің кү н тә ртібінде болмауы. Қ азақ философиясы адам жә не оның ө мірсү ру философиясы жалпы бостандық ты еркіндікті сү йетін кең даласы сияқ ты кең пішіндегі бар халық тың соғ ан сай философиялық дү ние танымы ой пікірлері болуы заң ды дү ние.

Тақ ырыпты пысық тау сұ рақ тары:

1. Қ азақ философиялық ойларының қ алыптасуы.

2. Қ азақ ойшылдары Ә л – Фараби, А. Иассауи, Қ орқ ыт – ата, Асан Қ айғ ы тұ жырымдары.

3. Абайдың философиялық тұ жырымдары.

/1/ 83-92 бет /2/ 86-95 бет./5/ 79-88 бет.

13-ші дә ріс

Тақ ырып. Орыс философиясы

Негізгі мақ саты: Славян философиясының бастауы болып табылатын орыс философиясының қ алыптасуымен дамуына тү сінік беру.

Негізгі тү сініктер: славянофилшілдік, батысшылдық, космизм, христиандық экзистенциализм, діни-идеализм, мистикалық философия, еретикалық философия.

1. Ресейдегі философияның қ алыптасу ерекшеліктері жә не дамуы.

2. XIXғ асыр орыс философиясы.

3. Діни философиялық дә стү рлер.

XIX ғ асырдың орта шеніне таман Ресейде буржуазиялық - демократиялық қ озғ алыс ү дей тү седі. 1861 жылғ ы басыбайлық қ ұ қ ық тың жойылуына байланысты бұ л қ озғ алыстың буыны бекіп, ол қ анатын кең жая бастайды да оның басына орыс қ оғ амының зиялылары келеді. Ол кезде Ресейде капитал истік қ оғ амдық зиялылары келеді. Ол кезде Ресейде капиталистік қ оғ амдық қ атынастар қ алыптасып, дами бастағ ан болатын. Орыс мә дениеті, қ оғ амдық ой мен философия жаң а бағ ытқ а бет алғ ан еді. Бірақ Ресейдің ә леуметтік қ оғ амдық ө міріндегі қ айшылық тар тым шиеленістіп кеткен, ө ндірістік қ атынастар тым шиеленісіп кеткен, ө ндірістік қ атынастар дағ дарыс жағ дайында болатын. Бұ ғ ан Ресейдің орыс - қ ырым соғ ынындағ ы (1853 - 1856ж.ж.) жең ілісе де ә сер еткенді. Бұ л кезде Полынада, Финляндияда, Казказда, Орта Азия мен Қ азақ станда да патшалық езгіге қ арсы бағ ытталғ ан кө терілістер жү ріп жатты. Патшалық ресей оларды жаныштап, қ арудың кү шімен басып отырды. Кө терілістердің қ атарына Қ азақ стандағ ы Исатай Тайманұ лы, Махамбет Ө темісұ лы, Кенесары Қ асымұ лы, Жанқ ожа Нұ рмү хамедү лы бастағ ан ұ лт - азаттық сипаттағ ы қ арулы кө терілістерді жатқ ызуғ а болады.

1849 жылы Фейербахтың «Христиандық тың мә ні» деген ең бегімен танысқ аннан кейін материалистік философияның дұ рыс бағ ыт екендігіне Чернышевскийдің кө зі ә бден жетеді де, бұ рынырақ қ алыптасқ ан Гегельдік философияның ық палында болушылық қ асиеттерінен біржолата арылады. Ал, кейіннен ол ө зін Фейербахтың

шә кіртімін деп те жариялайды.

1856 - 1862 жылдары Чернышевский «Замандастар» журналын басқ арып, оны тө ң керісшіл демократтардың органына айналдырады.

Н.Г. Чернышевскийдің материалистік философиясы А. И. Герцен мен В. Г. Белинский салып кеткен жолымен Фейербах философиясын нақ тылау жә не ілгері дамыту барысында қ алыптасады. Идеализмге қ арсы кү рес оның ғ ұ мырлық ісі болды. Ол философия тарихымен ертеден танысты, Платон, Кант, Гегель сияқ ты идеалистердің негізгі қ ағ идаларын жоқ қ а шығ арды. Ол гегельдік диалектиканың тұ жырымдары мен гегельдік саяси кө зқ арастың арасындағ ы қ айшылық ты жіті кө ре білді жә не Гегельді сонысы ү шін қ атты сынғ а алды.

Чернышевский ө зінің негізгі философиялық шығ армасы «Философиядағ ы антропологиялық қ ағ идасында» ү стем тап арасында кең таралғ ан идеалистік теорияларды жә не орыстың зиялылары арасында қ анат жая бастағ ан позитивистік ілімді қ атты сынғ а алады.

Чернышевкий ө з заманың жаратылыстану ғ ылымдарының табыстарымен де жете таныс болды. Чернышевскийдің философиялық шығ армаларында болмыстың санағ а қ атынасы туралы негізгі мә селе материалистік тұ рғ ыдан шешіледі. Ол, ә сіресе, Кантты агностицизм жә не адамзат білімін «ө зіндік заттан» шығ ара алмағ андығ ы ү шін мық ты сынайды.

Чернышевский материалистік таным теориясын дамыта отырып, алғ аш рет практиканы ақ иқ аттың ө лшемі ретінде таным теориясының қ ұ рамына енгізді. Сонымен қ атар, ол басқ а материалистер сияқ ты практиканы сезімдік тә жірибе ретінде емес, адамдардың табиғ атты ө згертуге бағ ытталғ ан іс ә рекеті ретінде қ арастырады. Ол ө з шығ армаларында басыбайлық қ а қ арсы кү рескен қ алың шаруалар бұ қ арасының арман - тілегі бейнелейді.

XIX ғ асырдағ ы Ресейдегі идеалистік философия Иван Киреевский, Алексей Хомяков жә не тағ ы басқ а славянофилдердің аттарымен тығ ыз байланысты. Олардың христиандық ты орысша тү сінуге негізделген идеалистік философиясы ө з алдына философияны тү сіндірудің неміс типінің Ресей ү шін пайдасыз екендігін ыспаттау мақ сатын қ ойғ ан. Олар бұ л ретте орыс рухани ө мірінің ұ лттық ерекшеліктеріне жә не шығ ыс шіркеуінің белсенді ғ ұ ламаларының шығ армаларына арқ а сү йеуге тиісті болды. Бірақ, Киреевский де, Хомяков та ешқ андай да философиялық жү йе қ ұ рып, арттарына қ алдырғ ан жоқ. Дей тұ рғ анмен, олар философиялық қ озғ алысқ а рух беретін бағ дарлама жасап, зиялы қ ауымғ а ұ сынды. Ал, бұ л орыс ойының сол кездегі Ресейде христиандық кө зқ арасты насиқ аттаудағ ы

қ олы жеткен табысы болды.

Жалпы алғ анда, бү гінгі ресейлік философтар практика мен қ азіргі заманғ ы ғ ылыми танымның байланысын зерттеу ү стінде. Сонымен қ атар олар материалистік диалектиака қ ұ рылымын бү тіндей қ арастыру мә селесін де ө з алдарына қ ойып отыр.

Философия ә рдайым дамығ ан жә не алғ а қ арай да дами бермек, ол еш уақ ытта бір орында тұ рғ ан жоқ. Ол ү немі ө ткеннің тарихи фактірлерін, бү гінгі кү ннің шындығ ын жә не болашақ тың қ ажеттерін ескере отырып дамуғ а тиіс. Жә не солай болып та келеді. Оғ ан ешбір кү мә н болуғ а мү мкін емес.

Тақ ырыпты пысық тау сұ рақ тары;

1. Орыс философиясының ерекшелігі.

2. XIX ғ асырдағ ы орыс философияның маң ызы.

/1/ 93-102 бет /2/ 96-105 бет./5/ 89-98 бет.

14-15 ші дә ріс.

Тақ ырып. XX – ғ асыр философиясы.

Негізгі мақ саты: Философия тарихының ең соң ғ ы демі ХХ ғ асыр философиясының тұ тастығ ын қ ұ райтын философиялық бағ ыттардың мә н-мағ ынасын терең талдау.

Негізгі тү сініктер: позитивизм, постпозитивизм, прагматизм, структурализм, постструктализм, экзистенциализм, герменевтика.

Иррационализм жә не оның негізгі бағ ыттары.

Ғ ылыми – техникалық ойдың XX ғ асырдағ ы ө рістеу жә не неопозитивизм.

Адам ә лемі жә не ә лемдегі адам экзистенциалзм постпозитизм.

Білім мен тіл мә селелері.

XX ғ асыр философиясының кө птеген идея, ә діс, ұ ғ ым, танымы, кө зқ арастарының маң ызы т.б.

XX ғ асыр – ғ ылыми – техникалық революция дә уірі. Рационализм мен иррационализм арақ атынасын ғ ылыми техникалық прогреске кө зқ арастан да байқ ауғ а болады. Біріншісін сциентизм деп атайды. Ол бағ ыт, ғ ылымғ а ғ ылыми техникалық прогреске сенеді. Ғ ылым адамғ а қ ызмет етеді, оның ө мірін жең ілдетіп, жақ сартады. Бұ л бағ ыт XX ғ асырдың екінші жартысында дү ниеге келді. Оғ ан кө птеген жаң а ғ ылымдардың, жаң а

техникалардың, технологиялық ә дістердің, компьютердің, т.б. дү ниеге келуі себеп болды. Екіншісі антисциентизм деп аталады. Ол ғ ылымғ а сенбейді. Ғ ылыми – техникалық прогресс адамғ а тек қ иындық ә келіп, зиян келтіреді, қ оғ амды басқ арудың тоталитарлық жү йесін туғ ызды, ал адамдардың санасын ол қ аспақ тай ұ стайды, ойлау жұ йесінде шектеу саласы деп есептейді. Сө йтіп, иррационализм сайып келгенде мистикағ а, жоқ қ а сенуге де, ғ ылыми ізденістерге де жеткізеді. Сондық тан оғ ан сың аржақ ты қ арап, жақ тауғ а, не даттауғ а болмайды.

XX ғ асырдың аяғ ы – XX ғ асырдың басында физиология мен психологияның, сезім мү шесінің рө лі артты. Оны уағ ыздағ андар Эрнст Мах (1938 – 1916) пен эмпириокритизмнің негізін салушы Рихард Авенариус (1843 – 1896) болды. Рессейде оларды жақ тап, соң ына ергендер А. Богданов (1873 – 1928), В. Базаров (1874 – 1939), т.б. Э. Мах былай деді: “Ағ аш, стол, ү й менің денемнен тыс, ө здігінен ө мір сү реді”.

Дегенмен, XX ғ асырдағ ы идеалистік философияның басты бағ ыттары ү шеу. Олар: неопозитивизм, неотомизм жә не экзистенциализм.

Неопозитивизм. Негізгі позитивизм – “дұ рыс пікір”деп аталатын ұ ғ ым болып дү ниеге келді, оның бастамасын салғ ан Огюст Конг (1798 – 1857) жә не Джон Стюарт Милль, Герберт Спенсер. Бұ л философияның арғ ы тү бі Д. Юм мен И. Кантқ а тіреледі. Олардың мақ саты ғ алымдарды толып жатқ ан алдын орағ ан бос ойлардан, былайша айтқ анда, философияданазат ету. Олардың пікірінше, ә рбір ғ ылым - ө з алдына философия. Сол ғ алымдарды зерттеу қ ажет. Сө йтіп, революция арқ ылы ү стемдікке қ олыжеткен буржуазия бұ рын материализм, ғ ылым ү шін кү ркскен болса, енді одан бас тартып, идеализмге біржолата ден қ ойды.

Оның эволюциясы бір ғ асыр ішінде ү ш кезең нен ө тті. Бірінші кезең і – позитивизм, екінші кезең і – эмпириокртицизм, ү шінші кезең – неопозитивизм немесе логикалық позитивизм.

XIX ғ асырдың аяғ ы – XX ғ асыр басында позитивизмінің жаң а дә уірі туды. Ол кезенде оны эмпириокрицитизм деп атады. Оны жақ таушылар біздің санамыздан тыс объективтік ө мір бар, бірақ ол біздің сезімдеріміздің жиынтығ ы дегенін алдында айттық. Эмпириокритицизм позитивизмге қ арағ анда шындық та ә лдеқ айда алшақ. Айталық, позитивизм философияны емес, нақ ты ғ ылымдарды зерттеу керек десе, эпмириокритицизм біздің сезімден тыс еш нә рсе жоқ, барлық дү ние – біздің сезіміміздің нә тижесі деген қ орытынды жасап, объективті ө мірді субъективті сезімге айналдырды.

Позитивизмнің ү шінші тү рлі – неопозитивизм немесе логикалық позитивизм. Ол XX ғ асырдың 20- жылдарында дү ниеге келді. Ө кілдері: Морис Шлик, Рудольф Канап, Отто Нейрат, Филип Франк, т.б. Бұ лар ө з

ойларын қ атаң тү рде ғ ылыми логикағ а дү ниеге келді. Сондай – ақ, ә рбір сө здің мағ ынасын ашу (Б. Рассел) мә селесі, ақ ырында, себептілік, қ ажеттілік, мү мкіндік, бө лшек, т.б. котегориялар проблемасы туындады. Неопозитивистер ғ ылыми пікір айтудың екі тү рлі – эмпирикалық жә не логикалық – математикалық жолы бар деді. Мә селен, “менде тө рт қ алам бар” делік немесе “мына жылқ ы ауру не сау”, оны қ алай білеміз? Тек тікелей қ арап, кө збен кө ру қ ажет. Бү л ә дісті эмпирикалық ә діс дейді. Ө мірде бұ л ә діс кең қ олданылады. Ал егер кө збент кө руге болмаса, онда логикалық - математикалық ә діс қ олданылады. Оны тавтология деп те атайды. Ол ү шін, айтылғ ан пікірді анық тап білгің із келсе, ол ұ ғ ымды қ алыптасқ ан ой қ исынына (логикағ а) жү гіндіру керен. Біріншісі сезім арқ ылы тексеріліп анық тауғ а жатады. Оны верификация деп атайды. Екіншісі бекерге шығ ару арқ ылы дә лелденеді. Оны фаьсификация деп атайды. Неопозитивтер ғ ылымдардың объективті зандылық тары болатынын мойындамайды. Ғ ылым заң дары абсолют емес дейді олар. “Ғ ылым заң дары, - Белфаст университетінің профессоры Дэвид Гуничтің пікірінше, - дү ниенің тіршілігі туралы оқ ырмыстылардың пайымдауы немесе, дә лірек айтсақ, дү ниенің олар ү йреніп жә не тү сіне білген кішкентай ғ ана бө лшегі”. Сө йтіп, неопозитивистер ғ ылымдарды ғ алымдардың субъективті топшылауы деп тұ жырымдады.

Неотомизм – католик шіркеуінің діни философиясы. Негізін салғ андар: XIII ғ асырда ө мір сү йген ә улие Августин жә не Фома Аквинский. Ө кілдері:

Жан Маритен, Э. Жильсон, Г. Марсель, В. Соловьев, Н. Бердяев, И. Бохенский, т.б. Бұ л діни философияның мақ саты – адамдар жү регіне жол салу.

Неотомистер ғ ылымды жоқ қ а шығ армайдй, бірақ оны дінге қ арсы қ оймайды. Тек ғ ылымдардың адамзатқ а тигізіп отырғ ан кейбір жағ ымсыз ық палын сынайды. “Ө йткені, адамдар жаратушы Қ ұ дайды ұ мытқ ан. Барлық қ атер содан” дейді олар. Неотомизм философиясы екі жү п категорияларғ а негізделген: потенция (мү мкіндік) жә не акт (нақ ты іс), эссенция (мә н) жә не экзистенция (ө мір сү ру). Неотомизмнің басты мә селесі ү шеу – Қ ұ дай, адам, адамгершілік. Бірақ Қ ұ дай жамандық жасағ анды жазалайды дейді. Ал, енді солай – ақ болсын делік, сонда барлық табиғ и сә йкессіздікті, ү йлесімсіздікті, ассиметрияны жасайтын кім? Ө йткені, ол табиғ атта бар. Бұ л сұ рауларғ а неотомизм тоқ талмайды. Дегенмен, қ оғ амдағ ы тү рлі қ айшылық тарды шешу басшыларғ а байланысты. Олар бағ ынушылардың жағ дайын ойлауы керек деген де пікір айтады неотомистер.

Экзистенциализм. Философияда қ ұ дайшылдық ты, жалпы тағ дырды

жаратушыны мадақ тау жайында кө п жазылды. Неотомизм де сол бағ ытқ а

жатады. Ол ағ ым теодиция деп аталады. Бірақ адамды мадақ тауғ а – антроподицияғ а кезек келмей жү рді. Сондық тан адам туралы айту тасада, қ алтарыста қ алып келді. Енді адамды арнайы зерттейтінкез туды. Адамғ а, оны зерттеуге бетбұ рыс жасалды.Философияда ол ағ ым экзистенциализм деп аталады.Бірақ бұ л да субъективті идеалтзмге жатады. Н.Бердяев айтқ андай, “бә лкім антоподиция теодицияғ а баратын бірден – бір жол, бірден – бір ө шпеген жә не шексіз, бітпес жол шығ ар”. XIX ғ асырда пайда болғ ан антропологиялық философияның абстрактілі, жалпылық диктатынан бас тартуы, нақ ты адамның ө міріне жалпы алғ анда жақ ындауы – қ ұ птарлық, болашағ ы зор бағ ыт. XX ғ асырда бұ л бағ ыт экзистенциализмнен ө з дамуын тапты. Оның мақ сатыклассиктік мә н философиясын адамның ө мір сү ру философиясымен алмастыру болды. Ө кілдері: Н. Бердяев, Л. И. Шестов, К. Ясперс, М. Хайдаггер, Ж, П. Сартр, А. Камю, Г. Марсель.

Тақ ырыпты пысық тау сұ рақ тары:

XX ғ асыр аяғ ы – XXI ғ асыр басындағ ы рухани мә дениеттің ерекшеліктері.

Неогегельянство, неопозитивизм, неотомизм.

Иррацианализм бағ ыттары.

Экзистенциализм. Позитивизм.

/1/ 103-112 бет /2/ 106-115 бет./5/ 99-108 бет.

16-17 ші дә ріс

Тақ ырып. Дү ниенің болмысы, оның мә ні жә не материя туралы тү сінік.

Негізгі мақ саты: Философияның бірінші ұ ғ ымы болмыстың философиялық мә нін талдау, дү ниенің кө птү рлілігі мен бірлігін айқ ындау, материяның ө мір сү ру негізін тү сіндіру.

Негізгі тү сініктер: биболмыс, дуализм, монизм, философиялық плюрализм, онотология, мә н, қ озғ алыс, материя атрибуты.

Болмыс тарихи қ алыптасқ ан кең мағ ыналы, терең ауқ ымды философиялық ұ ғ ым.

Болмыстың негізгі тү рлері: заттар, процестер болмысы, адам болмысы, рухани, ә леуметтік болмыс.

Материя тү сінігінің тарихи қ алыптасуы.

Материя жә не оның негізгі формалары.