БАҚ -тағы жарнама ерекшеліктері

Бү гінгі таң да баспасө здегі жарнама дә стү рлі БАҚ -тың бір бө лігі болып табылады. Ол ғ ылым мен техника жетістіктерінің ық палы нә тижесінде бірнеше ғ асыр бойы қ оршағ ан ә лемнің тіршілігімен бірге сан салалы ө згерістерге ұ шырап келеді.

ХХ ғ асыр басында баспасө з саласында жарнама қ уатты маркетинг қ ұ ралы болып саналса, ХХІ ғ асыр оғ ан ө зіндік тү зетулер енгізді. Бұ л кезең де пайда болғ ан радио, телевизия, директ-маркетинг, интернет баспасө здегі жарнаманың тікелей бә секелесі ретінде қ абылданды. Мә селен, алпысыншы жылдары бірқ атар компаниялар газет жарнамасынан тү гелдей телевизиялық қ а ауысты. Ал, жиырмасыншы ғ асырдың соң ында жарнама таратудың ең тиімді бірнеше жолы айқ ындалады. Себебі, ә рбір жарнаматасушы қ ұ ралдың ө зіндік артық шылық тары мен кемшіліктері бар. Сондық тан олар ерекшеліктеріне сай қ олданылуы тиіс.

Баспасө з басқ а бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарына қ арағ анда жарнама берушілердің барлық дерлік тү рлері мен типтерінің мү дделерін анық таушы болып табылады. Ғ ылыми зерттеулерге сү йенсек, адам ақ паратты жазбаша, яғ ни, баспа тү рінде тез қ абылдап мең гереді. Мұ ны жарнама берушілердің баспасө здегі жарнама қ ызметін пайдалануы айқ ындайды.

Газет пен журналдарғ а негізінен ұ сынып отырғ ан қ ызмет пен тауар сатып алу туралы шешім қ абылдағ ан жағ дайда рационалды немесе рационалды-эмоциялық дә лелдері бар едә уір кө лемді ақ паратты қ ажет ететін компаниялар жарнама береді.

Жарнаманың рационалды сипаты дегеніміз – иллюстрация немесе иллюстрациясыз берілетін кө лемді мә ліметтер мен сілтемелер, дә йексө здер мен деректерді қ олдану. Жарнама беруші оқ ырманның ә лдебір нә рсеге сеніп, кө зін жеткізу мақ сатында ө зінің ұ сынысын логикалық тү рде қ ұ рап, егжей-тегжейлі тексереді. Газет-журналдардың мү мкіндіктері жарнама берушінің бұ л ә рекеттерінің басқ а ақ парат қ ұ ралдарына қ арағ анда нә тижелі болуына мү мкіндік береді.

Баспасө здегі жарнаманы ү ш негізгі топқ а бө луге болады:

- газеттегі жарнама;

- журналдағ ы жарнама;

- қ осымшадағ ы жарнама.

Жарнама берушілердің кө зқ арасы бойынша, аталғ ан категориялардың ө зіндік артық шылық тары мен кемшіліктері бар.

Газеттегі жарнама – баспасө здегі жарнаманың ең кө п тарағ ан тү рі. Бұ л бірінші кезекте жарнаманың осы тү рінде кемшіліктің аз болып, керісінше, артық шылық тың басымдылығ ына жә не ә ртү рлі газеттер ұ сынатын мү мкіндіктердің ауқ ымына байланысты.

Кө птеген жарнама берушілерді газеттің шығ армашылық ә леуетінің тө мендігі қ анағ аттандырмайды. Бірінші кезекте - баспа сапасының тө мендігі. Осыны есепке ала отырып, апталық газеттер мен кү нделікті басылымдар ә р тү рлі тү стермен безендірудің жә не жаң а сортты қ ағ аздарды пайдалана отырып басудың ең озық тә сіліне ауысып отырғ ан.

Дегенмен, оларғ а электрондық ақ парат қ ұ ралдарымен бә секелесуі қ иын. Бұ л электронды бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының тек кө з алдымызғ а суреттеп кө рсету сапасына ғ ана байланысты емес. Теледидар мен интернет ә р тү рлі тү стерді ғ ана емес, белгілі бір жү йелі бірізділікті, кейде интерактивті тә ртіпте дыбысталғ ан қ имыл-қ озғ алысты да кө рсете алады. Осығ ан сә йкес, сатып алушы бұ йымдар мен тауарлар, қ ызметтер, керек десең із, технологиялар туралы экрандағ ы кө рсетілімдерден ө зіне жеткілікті тү рде мағ лұ мат ала алады. Ә лбетте, газеттерде мұ ндай мү мкіндік жоқ.

Баспасө здегі жарнаманың келесі бір кемшілігі – оның уақ ытқ а байланысты тұ рақ сыздығ ында. Ә детте газет тек бір мә рте ғ ана оқ ылады. Хабарландыру да соғ ан сай «тіршілік етеді» деп айтуғ а болады. Кү нделікті газетте – бір кү н, апталық газетте – бірнеше кү н. Кө п жағ дайда газет жастар аудиториясын толық тай қ амти алмай жатады. Сондық тан жарнама берушілерге бұ л топтағ ылардың қ ызығ ушылығ ын арттыру ү шін басқ а бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарын пайдалануғ а тура келеді.

Жарнама берушілер кемшілік факторы ретінде оқ ырмандардың газеттегі жарнамаларды елемеуін атап айтады. Олардың кө пшілігі тек жаң алық тар мен редакциялық мақ алаларды, сұ хбаттар мен репортаждарды оқ иды. Ал жарнамаларды, жеке хабарландыруларды кө збен шолып қ ана қ ояды. Қ азіргі оқ ырманның газет оқ уғ а уақ ыты аз. Кө птеген оқ ырмандар газеттегі мақ алаларғ а кө з жү гірте ө тіп, кейбіреулері тек бір айдарды оқ умен шектеліп қ ана қ ояды. БАҚ -тағ ы жарнаманы зерттеу нә тижелеріне сү йенсек, бү гінгі оқ ырман мерзімді басылымды кү нделікті оқ уғ а 12-14 минут уақ ытын жұ мсайды екен. Сондық тан газет шығ арушылар ең басты ақ параттарды неғ ұ рлым тиімді ету ү шін газеттің алғ ашқ ы бетіне, ал сараптамалық материалдар мен шолуды басқ а беттерге орналастыруғ а тырысады.

Тә ртіп бойынша, хабарландырулар арнайы жарнама блогында жарияланатындық тан, оқ ырмандардың кө ң ілін аудару ү шін басқ а жарнамалармен бә секелесуге мә жбү р болады. Мұ ндай жағ дайда шағ ын жарнамалар ө зімен қ атар орналасқ ан ү лкен хабарландырулардың қ асында мү лдем еленбей қ алуы ә бден мү мкін. Сонымен қ атар, жарнаманың дә л қ ай жерде орналасатындығ ы айқ ын болмайтын жағ дайлар жиі кездесіп тұ рады. Егер жарнама беруші арнайы орын ү шін ақ ы тө лемесе, онда оның жарнамасы басқ алармен бірге немесе қ аламайтын редакциялық мә тінмен қ атарлас кептеліп қ алмауы ық тимал. Десек те, баспасө здің басқ адай жарнаматасушылардан тиімділігі мен артық шылық тарын атап ө тпеуге болмайды. Жарнама берушілердің барлық категориялары ү шін газеттегі жарнама қ ұ нының қ ымбат болмайтындығ ы ө те жағ ымды дә лел болып табылады. Теледидарғ а жарнама беру ү шін кез келген компанияның қ алтасы кө тере бермейді. Газетте жарнамалау орны ғ ана емес, сонымен бірге жарнама дайындаудың ө зі арзанғ а тү седі.

Жарнама берушілерге баспасө зде ә ртү рлі нұ сқ алы жарнамалар беруге болатындығ ы маң ызды. Компаниялар ө здерінің қ аржылық мү мкіндіктері мен шығ армашылық талғ амына сай жарнама кө лемін таң дай алады. Сонымен қ атар, газеттер жарнаманы географиялық орналасуына байланысты барлық таралымдарда немесе олардың нақ ты бір аудандарғ а таралатын кейбір бө лімдеріне ғ ана жариялау тә сілдерін ұ сына алады.

Газеттің радио мен теледидардан айырмашылығ ы, ол жарнамаланып отырғ ан тауар немесе қ ызмет тү рі жайында егжей-тегжейлі баяндауғ а мү мкіндігі бар. Шағ ын жарнаманың ө зіне жеткілікті тү рде қ ажетті ақ паратты сыйғ ыза отырып, тү рлі мінездемелер, бағ алар, байланыс телефон нө мірін, мекен-жайлар, купон жә не тағ ы басқ алары кірістіре алады Оларды телевизиялық немесе радиожарнамадан кө рсетуге болады, бірақ естілгенде немесе экранда жылдам кө рсетілген ұ сақ сандарды, бағ аны, байланыс телефон нө мірін жә не мекен-жайды адам тез қ абылдап, қ ас-қ ағ ым сә тте есте сақ тай алмайды.

Газеттегі жарнама қ ызметі аз уақ ыттың ішінде тез пайдалануғ а болатындығ ымен ерекшеленеді. Кейде жарнаманы газеттің жуық арадағ ы сандарының біріне немесе келесі санғ а, тіпті хабарландырудың макет-тү пнұ сқ асы дайын болмағ анына қ арамастан қ айта беруге болады. Бұ л жаппай сату, қ андай да бір шұ ғ ыл хабарлама жайында немесе жарнаманы тестілеу туралы айтылғ ан жағ дайда ө те маң ызды. Газет шық қ ан кү ні-ақ жарнама ө з нә тижесін береді. Ал келесі кү ндері оның қ аншалық ты сә тті шық қ андығ ы туралы ой тү йіп, сатылымдағ ы байланысты бақ ылауғ а болады.

Журналғ а жарнама беретіндер сатылымда ө здері кү тетін нә тиженің ойдағ ыдай болатынына кө п ретте сене бермейді. Ал, жарнама басылғ ан газет жарық қ а шық қ аннан кейін, кө п кешікпей кө птеген сатушылар дү кенге келушілер санын есептеп, сатылғ ан тауарларды тізімдеуіне болады. Уақ ыты шектелген акциялар ү шін газет жарнамасының ә сер ету ық палы маң ызды. Басылымдағ ы жарнама уақ ытты ү немдеп, оқ ылу кезінде, белгілі бір уақ ыт аралығ ында тартымды ә сер қ алдырады. Атап айтқ анда, кү нделікті газетте бір кү н, апталық газетте – жарияланғ ан кү ннен бастап жеті кү нге дейін жарнама жариялана береді. Газеттер теледидарғ а кө рнекілікке жол беретіндігіне қ арамастан, жарнама берушілерге шығ армашылық ың ғ ай танытуда зор мү мкіндіктер ұ сынады. Тапсырыс беруші компаниялар жарнама кө лемін, тұ рпатын, бояуын таң дай алады. Сондай-ақ, еш қ аржы шығ ынынсыз хабарландыру мазмұ нын тү рлендіріп, баспасө з бетіне арнаулы шығ арылымдарды орналастыруғ а, газетпен бірге ө зінің анық тамалық қ осымшаларын, ү лгілерін таратуғ а, оқ ырмандардың барынша қ ызығ ушылығ ын туғ ызу ү шін мү мкін болатын барлық амал-тә сілдерді пайдалануына болады. Газетте тауарлар мен қ ызметтердің тізбегін кең тү рде жарнамалауғ а болады. Бұ қ аралық ақ парат қ ұ ралдарының бұ л тү рі адам баласы тұ рмыс-тіршілігінің барлық саласын қ амтитындық тан, мұ нда кез-келген жарнама орынды. Газетте жарияланатын мақ алалардың қ азіргі заманғ а сай жаң алығ ын ерекшелеп кө рсетеді. Жарнамада жаң алық қ а қ атысты сілтеме болмаса да, жаң алық элементі оғ ан қ оғ амдық, экономикалық, спорттық жә не басқ а да соң ғ ы жаң алық тар туралы баяндайтын редакциялық мақ алалардан ауысады.

Баспасө зді негізгі жарнама қ ұ ралы ретінде пайдалануғ а болады. Теледидардағ ы немесе радиодағ ы жарнаманы газетке мең зеудің еш қ иындығ ы жоқ. Мысалы, «Толық мағ лұ матты сіздер осындай газеттің осындай санынан біле аласыздар...» деген мә тіндерді бү гінгі таң да жиі кездестіреміз. Сонымен қ атар, жарнама жарияланғ ан газетті директ-маркетинг қ ұ ралы ретінде делдал мен клиенттерге тарату ү шін пайдалануғ а болады. Газеттер аудиторияның кең ауқ ымын қ амти алады. Олардың ә рқ айсысын бірнеше мың нан бастап миллиондағ ан тұ тынушылар оқ иды. Сондай-ақ, газет арқ ылы жарнамалар қ оғ амның барлық бө лігіне тарайды.

Белгілі бір географиялық орындарғ а таралып, кө п жағ дайда нақ ты бір аймақ қ а қ атысты ақ паратты жариялайтындық тан, газеттегі жарнама жергілікті аймақ ты толығ ымен қ амту мү мкіндігіне ие. Осылайша газет арқ ылы белгілі бір жергілікті нарық жағ дайын анық тау ың ғ айлы. Сонымен қ атар, газет жарнама ық палын іріктеуші қ ару болуы да мү мкін. Бір жағ ынан, ың ғ айлас аудиториясы бар газетті таң дауғ а болады. Ал екінші жағ ынан, жарнаманы мү дделері ортақ адамдар ү шін белгілі бір бетке немесе белгілі айдармен орналастыруғ а мү мкіндігі зор.

Газеттің басқ а ақ парат қ ұ ралдарынан ең маң ызды ерекшелігі – аудиториясының айқ ын басымдығ ы. Баспасө з ақ паратты қ абылдаудың мейлінше кү рделі жолы болып табылады. Оның оқ ылуы едә уір интеллектуальды кү ш салуды талап етіп, аудиторияның белгілі бір білім дең гейін шамалайды. Білім неғ ұ рлым жоғ ары болса, баспасө зге деген қ ызығ ушылық соғ ұ рлым мол болмақ. Оғ ан кө бінесе қ ызмет бабына байланысты шешім қ абылдайтын жә не адамдарғ а жетекшілік ететін, жас ерекшелігіне қ арай – ересектер, жыныс ерекшелігіне қ арай – ер адамдар мен ә йелдер кө п кө ң іл бө леді.

2009 жылы «Alvin Market» зерттеу компаниясы Қ азақ станның он тоғ ыз ірі қ аласындағ ы жарнама берушілер мен жарнама тұ тынушылардың арасында баспасө здегі жарнама, радиожарнама, телевизяидағ ы жарнама, сыртқ ы жарнама, интернеттегі жарнама, есепшоттағ ы жарнама (коммуналдық, телекоммуникация ү шін тө лемдер) бойынша сауалнама жү ргізді. Сауалнама барысында халық тың қ андай ә леуметтік тобы жарнаманың қ ай тү рін таң дайтыны, оқ итыны, кө ретіні анық талғ ан. Сауалнаманың баспасө здегі жарнамағ а қ атысты нә тижесіне сараптама жасағ ан.

Аймақ тар бойынша: Баспасө здегі жарнаманың кө п ү лесі Алматы қ аласына тиесілі. Қ азақ станның оң тү стік аймақ тары ең тө мен белсенділік кө рсеткішіне ие екен.

Жас ерекшелік бойынша: Баспасө здегі жарнамағ а 35 жә не одан жоғ ары жастағ ы адамдар қ ызығ ушылық білдірсе, зейнет жасына жақ ындағ андар (55-65 жас аралығ ындағ ы) ерекше ық ылас танытады екен. Ал 16 мен 19 жас аралығ ындағ ы жастар баспасө з жарнамасын оншалық ты кажетсіне қ оймайды екен.

Жынысы бойынша: Баспасө з жарнамасын кө біне ә йел адамдар оқ иды екен.

Отбасы жағ дайы бойынша: Кө п жағ дайда баспасө з жарнамасына балалары бар отбасылы адамдар кө п назар аударатыны мә лім болғ ан.

Ә леуметтік статусы бойынша: Жұ мыс істейтін адамдар. (Мектеп оқ ушылары мү лде қ арамайды екен).

Білімі: Жоғ ары білімі бар. Ә сіресе, гуманитарлық жоғ ары білімі бар адамдар ерекше қ ызығ ушылық танытатыны анық талғ ан.

Тұ тынушылық оптимизмі бойынша: Баспасө здегі жарнамағ а аса зор ық ылас танытатындар ө здерінің табыстарына кө ң ілдері толмай, тө мен оптимизм дең гейін кө рсететін адамдар болып шық қ ан.

Баспасө здегі аудиторияның тұ рақ тылығ ы тиімділікті анық тайды. Адамдар теледидар кө ргенде ә детте арнаны жиі ауыстырады. Радио тың дағ анда, бір радиотолқ ынды келесісіне ауыстырып тұ рады. Ал, газет тә ртіп бойынша, бір қ алыпта оқ ылады. Сондық тан газет аудиториясының қ ұ рамы туралы дә л айтуғ а болады. Осығ ан сә йкес жарнаманы баспасө зге бағ ыттау оң айғ а соғ ады. Оқ ырмандардың белгілі бір бө лігі газеттегі жарнаманы елеп-ескермейтін болса да кө пшілігі жарнамаланғ ан тауарды тұ тынуғ а ә зірліктерін танытады.

Газет жарнамасын пайдалануда оның дағ дылығ ы, орнық тылығ ы маң ызды рө л атқ арады. Ө йткені ол ү ш ғ асыр бұ рын пайда болды. Бұ л теледидар мен радиоғ а қ арағ анда едә уір кө п уақ ыт екендігі анық.

Баспасө з жарнамасы оқ уғ а мә жбү рлемейді. Бұ л да газет жарнамасының бір артық шылығ ы. Ол радио мен теледидарда кездесетіндей, ақ параттық лекті қ иып ө тпейді. Халық оны ө з еркімен оқ иды. Баспасө з аудиторияғ а кері ә сер етпеу жағ дайында кө шбасшы болып табылатыны сондық тан. Егер тележарнамағ а кө пшілік қ айшы кө зқ араста болса, радиожарнамағ а бейтарап қ арайды, ал газеттегі жарнамағ а кейде бейтарап, кейде қ ызығ ушылық білдіреді. Кө біне баспасө здегі жарнамағ а оң кө зқ араста немесе бейтарап қ арайтындар «егде жастағ ылар», яғ ни, алпысқ а тақ ағ андар. Газет жарнамасын теледидар мен радиодан тағ ы бір ерекшелейтін жағ ы – газетке деген аудиторияның жоғ ары сенімі. Бұ л «қ ауырсынмен жазғ анды, балтамен шаппайды», - деген нақ ылдың, яғ ни басылым сө зінің кү штілігіне байланысты деуге болады. Радио мен телеэфирдегі ө тпелі сө здерге қ арағ анда, газеттегі сө здер сақ талып тұ ратындық тан, оны кез-келген уақ ытта қ айта оқ у мү мкіндігі оқ ырман сенімін арттыра тү седі.

Газет жарнамасы оқ ырмандарды тек мазмұ нымен ғ ана емес, оқ уғ а ың ғ айлығ ымен қ ызық тырады. Басылымды кез-келген уақ ытта парақ тап, бірнеше мә рте қ арауғ а болады. Бұ л жағ ынан алғ анда, теледидар мен радио қ алағ ан уақ ытта қ айталап кө руге немесе тың дауғ а жағ дай жасай алмайды. Сондық тан газет жарнамасы қ айталауды аз қ ажет етеді жә не арзанғ а тү седі. Одан басқ а газет пен оның ішіндегі жарнаманы кез-келген жерден оқ уғ а болады. Егер адам теледидардан немесе радиоқ абылдағ ыштан қ алт кетсе, онда бұ л жарнама беруші ү шін тапсырыстан айрылуы дегенмен пара-пар.

«Alvin Market» зерттеу компаниясының мә ліметтеріне сү йене отырып, біраз топшылаулар жасауғ а мү мкіндік туып отыр. Газетті адам ө зімен бірге алып жү ре алады, тастап кеткен жеріне қ айта оралып алып кетуіне болады. Егер газеттегі жарнама адамды еліктірген болса, оны сақ тауғ а, біреуге кө рсетуге, талқ ылауғ а, беріп жіберуге болады. Осылайша жарнаманың ық палын бірнеше рет кү шейтуге тиімді ә сер етеді.

Газеттер оқ ырманғ а жарнамаларды сұ рыптауғ а мү мкіндік береді. Егер адамды белгілі тауар немесе қ ызмет тү рі қ ызық тырғ ан болса, онда ол тү рлі жарнамаларды бір уақ ыт аралығ ында қ арай алады. Ә р тү рлі топтағ ы жарнама берушілер ө здерінің мақ сатына қ арай тү рлі газеттерді пайдаланып, олардың географиялық таралуына, ақ параттық мазмұ нына, оқ ырмандар аудиториясына, басылым таралымына, шығ у мерзіміне, уақ ытына, таралу тә сіліне, форматына т.б. қ олайлы сипаттамаларына сай таң дайды.

Жарнама берушіні қ ашан да газеттің географиялық таралымы олардың тауарлары мен қ ызметтерінің таралуына қ аншалық ты сә йкес келетіндігі қ ызық тырады. Газеттер географиялық таралуына байланысты жергілікті, ө ң ірлік, ұ лттық жә не трансұ лттық болып бө лінеді.

Жергілікті газет - шамамен бір елді-мекенге немесе оның жақ ын аймақ тарына таралады. Бұ л жағ дайда аудандық, округтікнемесе қ ала газеттері болуы мү мкін. Олардың кө мегімен шағ ын аумақ ты қ амтуғ а болады. Бұ л газеттерде хабарландыру бағ асы салыстырмалы тү рде тө мен. Жергілікті газеттердегі жарнаманың кө п бө лігін сол жердегі дү кендер, мейрамханалар, спорттық, сауық тыру жә не ойын-сауық орталық тарынан тү сетін ұ сыныстар қ ұ райды.

Ө ң ірлік газеттер - шамамен нақ ты бір ірі елді-мекенге жә не оғ ан тиісті аумақ қ а таратылады. Ол облыс, ө лке болуы мү мкін. Ө ң ірлік газеттер біршама аумақ ты қ амтиды. Жарнама беруші ретінде негізінен белгілі бір тауар мен қ ызметті сол географиялық аймақ қ а сататын компаниялар таратады. Бұ л фирмалар орта бизнес ө кілдеріне жатады.

Ұ лттық газеттер – мемлекеттің барлық аумағ ына таратылатын газеттер. Оларғ а негізінен «ү лкен» бизнес ө кілдері, ірі компаниялар жарнама бере алады.

Трансұ лттық газеттер - ә лемнің бірнеше еліне тарайды. Бұ л басылымдарғ а ә р елдің ірі компаниялары мен іскерлері жарнама береді.

Газет оқ ырмандар аудиториясынының типіне байланысты кө пшілікке танымал, мамандандырылғ ан, іскерлер газеті болып бө лінеді.

Газет ө зінің мазмұ нына байланысты да ерекшелінеді. Егер газет негізінен редакциялық материалдарды: мақ алалар, заметка, репортаждар, сұ хбаттарды қ амтыса, онда ол ақ параттық газетке жатады. Оғ ан мысал ретінде, «Астана ақ шамы», «Алматы ақ шамы» газеттерін атауғ а болады.

Егер жарнамалық хабарламаларғ а ерекше кө ң іл бө лінсе, онда ол жарнамалық газет болып табылады. Оғ ан «Караван», «Инфо-Цес», «Из рук в руки», «Недвижемость» т.б. Негізінен жарнамалық газетті «қ ызығ ып» сатып алушылар, яғ ни белгіленген бір нә рсені сатып алуғ а немесе сатуғ а ниетті адамдар оқ иды.

Таралым бойынша белгілі бір жағ дайда газетті қ анша адам оқ итындығ ын анық тауғ а болады. Дегенмен, басылымның таралым саны толық тай ешқ ашан да оқ ырмандардың нақ ты санына сә йкес келмейді. Шамамен алғ анда, ә рбір газет санын ү ш-тө рт адам оқ иды. Сондық тан бір газетте басқ а басылымғ а қ арағ анда таралым саны кө п болса да, оқ ырмандар саны тө мен болуы мү мкін.

Жарнаманың қ арқ ындылығ ын жә не оның белгілі оқ иғ а мен уақ ытқ а орайласып шығ уына байланысты жарнама берушілер газеттің шығ у кезең ін есепке алғ аны дұ рыс. Кү нделікті газет тә ртіп бойынша кү н сайын шығ ады. Олар негізінен жаң алық ты беруге зейін қ ояды. Апталық газеттер жұ ма сайын, сенбі немесе жексенбі кү ндерге жоспарланады. Апталық оқ иғ аларғ а тү сіндіру, шолу жасаумен айналысады.

Жарнаманы берушілер тарату тә сіліне қ арай аудитория қ ұ рамының тұ рақ тылығ ын, оның кірістерін білуіне болады. Таралымның неғ ұ рлым кө п бө лігі арнайы тапсырыс бойынша таралса, соғ ұ рлым аудиторияның қ ұ рамы мен санын анық тап, жарнаманың нә тижелілігін кү н ілгері кө здеуге болады. Егер газет тегін таратылатын болса, онда алдын-ала тапсырыс беріп, сатып алмайтындардың қ олына тү суі мү мкін. Сондық тан оны оқ у міндетті де емес. Мұ ндай кезде аудиторияның ә рекетін болжау қ иынғ а соғ ады. Алайда кейде қ алыпты жағ дайдан тыс тегін «VІР-жазылымдар» болады. Оларды кө бінесе ә кімшіліктегі, ірі компаниялардағ ы беделді адамдар, қ оғ ам қ айраткерлері жаздырып алады. Кейде газет қ ұ рамдастырылып таратылады. Яғ ни, таралымның бір бө лігі алдын-ала жазылу бойынша, тағ ы бір бө лігі – жеке жә не енді бір бө лігі тегін таратылады. Ондай жағ дайда жарнама берушілерге тү рлі тарапқ а таратылатын таралымның нақ ты санын білу маң ызды болмақ. Тек сондай жағ дайда ғ ана ол жарнамасының нә тижелілігіне сене алады.

Негізінен газеттер толық форматты (А-2) жә не аз форматты (А-3) болады. Сирек жағ дайда арнайы кіші А-3 («таблоидты») форматы кездеседі. Жарнаманың нә тижелілігіне қ арай формат қ осалқ ы мағ ынағ а ие. Жарнаманың тиімділігіне оның тікелей ә сері жоқ. Десек те, толық форматты газеттер кө рнекті жә не жарнама ү шін қ ұ нды, қ ымбат тауарлар мен қ ызметтерге ың ғ айлы болып саналады. Жарнама берушілерге формат хабарландырудың тү рі мен кө лемі жағ ынан маң ызды. Мысалы, толық форматты газетте жарияланып, ¼ жолғ а арналғ ан тү пнұ сқ а-макет, кіші форматты басылымғ а келмей қ алып, оны қ айта жө ндеуге тура келеді.

Енді журналдарғ а назар аударайық. Басылымның бұ л тү рі кө п жағ дайда газетке ұ қ сас келеді. Газетте кездесетін кө птеген артық шылық тар мен кемшіліктер журналғ а да қ атысты. Дегенмен журналдың кейбір ө зіндік ерекшеліктері бар. Журнал газетке қ арағ анда уақ ыт жағ ынан кемшін тү седі. Себебі, ол материалдарды басылымғ а шығ ару ү шін бірнеше апталық дайындық ты қ ажет етеді. Бұ л уақ ыт аралығ ында жарнамаланатын тауар ескіріп, оның бағ асы кө теріліп, басқ а да шарттар мен талаптар ө згеруі мү мкін. Сонымен қ атар, журналдың оқ ылуы баяу, демек, жарнаманың нә тижесі тез арада біліне қ оймайды. Айлық журналдарда бір айдан бірнеше айларғ а дейін. Апталық журналдардағ ы жарнамамен жалпы аудиторияның орташа есеппен алпыс пайызы журналдың кезекті саны сатылымғ а тү скен кү ннен бастап бір апта ішінде танысып шығ ады. Тө ртінші аптаның басында ғ ана аудиторияның тоқ сан пайызы журналды толық тай оқ и бастайды. Соғ ан сә йкес журнал жарнамасының ә сер ету ық палы газеттегідей болмайды. Журналдарда аудиторияны географиялық тұ рғ ыдан қ амту дең гейі тө мен. Ә детте, журнал таралымы газеттегіден аз болады. Журналдарда газеттегі сияқ ты аудитория соншалық ты жергілікті емес. Журналдың оқ ырмандары, қ алыптасқ ан жағ дай бойынша бір географиялық ауданда топталмағ ан, тү рлері де аз. Журнал жарнаманы ¼ жолдан тө мен беруге қ ұ лшыныс етпейді. Сондық тан журналдағ ы жарнаманың тө лемақ ысы да соғ ан лайық жоғ ары болады. Десек те, журналдағ ы жарнаманың ең басты артық шылығ ы ретінде оның сапасының жоғ ары болатындығ ын атап кө рсетуге болады. Ә сіресе, тү рлі жылтыр журналдардағ ы бейнелер мен суреттердің қ ай қ айсысы ө ң ін ө згертпей басылады. Журналдар жарнама мә тіндерін газеттегідей жариялап қ ана қ оймай, оларды тауарлар ү лгісімен таныстыру мү мкіндігіне ие. Журнал заманауи озық технологиямен басылады. Журналды айлар бойы, тіпті жылдар бойы сақ талады. Соғ ан сай оқ ырмандардың қ ызығ ушылығ ы мол. Оқ ырмандар кейде белгілі бір тақ ырыптарды ынта қ ойып оқ иды, сондық тан сауатты дайындалғ ан жарнаманы маң ызды редакциялық материал ретінде қ абылдауғ а болады. Журнал барынша ұ зақ жә не толық тай мағ лұ мат алуғ а болатын жарнамалық мә тіндерді жариялауғ а мү мкіндік береді. Оқ ырмандар журналды газеттегі сияқ ты жаң алық білуден бұ рын уақ ыт ө ткізу ү шін оқ иды. Осыдан барып тұ тынушылардың жарнаманы қ абылдау сапасының жоғ арылығ ы туындайды. Қ азіргі заманғ ы озық технология журналғ а арнайы қ осымшалар жасауғ а мү мкіндік береді. Редакция журнал бетіндегі нақ ты бір орын немесе бө лімдер арқ ылы нақ ты бір оқ ырманның назарын аудара алады.

Журналдарды газеттегідей географиялық таралуына, ақ параттық мазмұ нына, оқ ырмандар аудиториясына, басылым таралымына, шығ у мерзіміне, уақ ытына, таралу тә сіліне, форматына т.б. сай топтастыруғ а болады. Журналдың географиялық таралымы негізінен ұ лттық болып келеді. Трансұ лттық пен қ алалық таралым сирек кездеседі. Оқ ырман аудиториясы қ арай журнал газеттегідей мамандандырылғ ан жә не кө пшілікке танымал болып келеді. Бірақ мамандандырылғ ан журналдар газетке қ арағ анда, ә детте, аясы тар топтағ ы адамдардың мү ддесіне қ ызмет етеді. Журнал арқ ылы ә р тү рлі сипаттағ ы аудиторияғ а қ ол жеткізуге болады. Мә селен, олар жас шамасы, мамандық, қ ызығ ушылық тары, дінге қ атысты қ алауы, киім таң даудағ ы ө згешелігі, тамақ талғ амы, демалыс тү ріне қ атысты топтастырылуы мү мкін. Жарнама берушінің қ ызығ ушылығ ын туғ ызатын ә р тү рлі топтағ ы адамдар ү шін жеке-жеке журналдар бар. Газеттегідей журнал ақ паратты жә не жарнамалы, аз таралымды жә не кө п таралымды болып бө лінеді. Ә детте, журналдар апталық жә не айлық болады. Сонымен қ атар, екі аптада бір рет, айына бір-екі мә рте немесе тоқ сан сайын шығ атын журналдар кездеседі. Журналдардың таралу ү лгісі газеттегідей: алдын-ала жазылу бойынша, жеке тү рде, тегін немесе қ ұ рама болып бө лінеді. Баспағ а шығ аруда пайдаланылатын негізгі формат – А-4. Қ азіргі кезде А-4-ке жақ ын қ алыптан тыс формат жиі қ олданылып жү р.

Газеттер мен журналдар ө зінің жарнамалық мү мкіндіктерін тү рлі қ осымшалардың кө мегімен едә уір кең ейте алады. Оларды географиялық таралуына, ақ параттық мазмұ нына, оқ ырмандар аудиториясына, басылым таралымына, шығ у мерзіміне, уақ ытына, таралу тә сіліне, форматына сай топтастыруғ а болады. Тә жірибеде жарнама берушілер ә детте ү ш тү рлі қ осымшаны пайдаланады. Біріншісі, ақ параттық мазмұ нғ а сай – тақ ырыптық. Екіншісі, географиялық таралымғ а сай – аумақ тық. Ү шіншісі, ақ паратты тасымалдаушығ а қ арай – электрондық болып бө лінеді.

Тақ ырыптық қ осымша ең кө п таралғ ан тү рге жатады. Ә детте журнал базасында мерзімділікке (аптасына бір мә рте, айына, тоқ сан бойынша т.б. кезең дермен) немесе арнайы жағ дайларғ а (мерекелерге, жаң а маусымның ашылуына, т.б.) байланысты шығ арылады. Тақ ырыптық жарнама қ осымшасы журнал немесе газет жолдарына қ арағ анда тиімдірек. Бұ л оқ ырмандардың тақ ырыптық қ осымшаны ө те мұ қ ият зерделейтініне байланысты. Кө п жағ дайда қ осымшаны негізгі беттен бө лек алып қ ояды. Қ осымшадағ ы жарнама қ осымша ү лгісіне байланысты жә не нарық тағ ы ахуалғ а сай бір жылғ а дейін ө зінің тиімділігін жоймауы мү мкін.

Ә детте қ осымша негізгі беттегі қ ағ азда жә не сол форматта даярланады. Алайда, егер ол негізгі беттен сапалы қ ағ аз жә не басқ а форматта жасалса, газет пен журналда ерекшеленіп тұ рады, соғ ан сай ө зіне кө пшілік назарын аудартып, ү лкен жарнамалық ә серге ие болады. Кейбір басылымдарда қ осымша мү лде қ олданылмайды, кейбіреуінде кей жағ дайларда ғ ана, басқ аларында жылдық бағ дарламаларғ а сай жасалады. Жарнама берушілер ө зінің жарнамалық ә рекетін ұ зақ уақ ытқ а жоспарлағ анда соң ғ ы жағ дайдағ ы қ осымшаның мү мкіндігін пайдалана алады. Қ осымшаның тақ ырыбы, ә детте, басылымның ақ параттық мазмұ нымен сарындас болып келеді. Кей тұ ста олар ойластырылғ ан сә тке, мысалы, «Жаң а жылдық сыйлық», «Бә рі де білім кү ніне», «8 Наурызғ а», «Кү здік киім маусымы» т.б. байланысты.

Аймақ тық қ осымша жарнама берушілер ү шін басылым таралатын барлық аумақ қ а емес, оның белгілі бір бө лігіне ғ ана ық пал етуге болатынымен пайдалы. Бұ л жарнама берушінің тауарлары мен қ ызметтері белгілі бір аумақ қ а таратылғ ан жағ дайда немесе жарнама беруші тауарды ө зі белгілеген шағ ын аумақ қ а жарнамалап, қ аражатын ү немдегісі келгенде ө те маң ызды.