Экономиканы мемлекеттік реттеудің міндеттері, мақсаттары және қызметтері

Мемлекет орындайтын қ ызметтерге ең алдымен мыналар жатады:

· экономиканың қ ызмет етуі ү шін қ ұ қ ық тық негіздерді қ ұ ру мен реттеу;

· монополияғ а қ арсы реттеу;

· макроэкономикалық тұ рақ тандыру саясатын жү ргізу;

· ресурстарды орналастыруғ а ық пал ету;

· табыстарды бө лу аясындағ ы қ ызмет;

· мү ліктік қ атынастар субъектісі ретіндегі мемлекет қ ызметі.

Заң дық базаны қ ұ ру бұ л барлық тауар ө ндірушілер, тұ тынушылар жә не мемлекеттің ө зі іс ә рекетінде жетекшілікке алуғ а тиісті экономикалық агенттің тә ртібінің ережесін, экономикалық араласудың заң дық қ ағ идаларын белгілеу.

Макроэкономикалық тұ рақ тану экономикалық ө сумен, жұ мыспен толық қ амтамасыз етілумен жә не бағ аның тұ рақ ты дең гейімен байланысты.

Ресурстарды қ айта бө лу ө неркә сіптік жә не ауыл шаруашылығ ы ө ндірісіне қ атысты болуы мү мкін. Ә рбір нақ ты жағ дайда мемлекеттік ық пал етудің белгілі бір тү рлері қ олданылады. Салық тар, демеу қ аржылар, тікелей реттеу жә не т.б. – қ ұ ралдар ретінде қ олданылуы мү мкін.

Бә секелестік тетіктерін қ амтамасыз етудегі бө лу – ә леуметтік топқ а жіктелуге жә не кедейлікке ә келеді. Қ оғ ам ә леуметтік қ орғ ау бағ дарламасында қ абылданғ ан, таабыстарды салық ты қ айта бө лу арқ ылы ауқ атсыз азаматтарғ а қ амқ орлық жасауды ө з мойнына алады.

Мемлекеттік меншік – сату – сатып алу объектісі болмайтын жә не пайда ә келмейтін ұ лттық игілікті кө рсетеді. Мемлекеттік меншіктің қ алыптасу кө зі мемлекет меншігіне айналдыру жә не мемлекеттік кә сіпкерлік болып табылады.

Қ азіргі уақ ытта ұ лттық экономиканың мемлекетті реттеу объектілері ретінде:

· Кө п дең гейлі шаруашылық жү йе ретінде қ арастырылады жә не оғ ан ө зара байланысты, ә рекеттесу элементі немесе кіші жү йелер еніп, оның қ ұ рылымын қ ұ райды;

· Мемлекетті реттеу объектілері экономикалық, экологиялық жә не аймақ тық даму аспектілерін қ арастыратын кү рделі жү йе ретінде;

· Мемлекетті реттеу объектілері кө пқ ырлығ ымен жә не белгілі бір дә режеде анық сыздығ ымен ерекшеленетін шаруашылық объектілердің интегралданатын, ө зара байланысатын жү йе;

· Ұ лттық дә стү рлердің, тарихи ерекшеліктердің, идеологиялық ө згерістердің жә не ұ лттық немесе халық тың негізгі бө лігінің мақ саттары мен мү дделерінің ө згеруі арқ ылы қ алыптасатын динамикалық жү йе.

Шешілетін міндеттер дең гейі бойынша ЭМР объектілері былай бө лінеді:

- фирмалар

- салалар

- аймақ тар

- экономика секторлары (ө неркә сіп, қ ызмет, ауыл шаруашылығ ы)

- жалпы шаруашылық процесі мен қ атынастар (жұ мыспен қ амтамасыз ету, ақ ша айналымы, экономикалық цикл)

- глобальді процесс

- сыртқ ы экономикалық байланыс

- ә лемдік шаруашылық қ атынастар (интеграциялық мақ сатта болуы мү мкін).

Орта мерзім аспектісіндегі басты объектілердің реттелуі – экономикалық цикл, ал қ ысқ а мерзімді жоспарында- шаруашылық конъюктурасы жатады. Осы объектілерге қ атысты жағ дайларды реттеу, дағ дарыс пен депрессия жағ дайында шетелдік капитал мен туристердің, экспорттық тауарлар мен қ ызмет, жұ мысбастылық пен капиталды қ осу қ ызметі, тауарларғ а деген сұ раныс қ ызметі арқ ылы қ ұ рылады.

Салалық жә не территориялық қ ұ рылым. ЭМР сонымен қ атар, жеке аймақ тар мен салалар жағ дайын қ амтамасыз ететін қ аржылық стимул мен мемлекеттік капиталды қ осу кө мегі арқ асында жү зеге асады.

Капиталдардың кө беюі. Нарық тық экономикадағ ы шаруашылық қ ызметтің басты мақ саты ө неркә сіпке ә рқ ашан қ ызмет етеді. Себебі, экономикалық қ ызығ ушылық тардағ ы шаруашылық субъектілерге сә йкес ГЭП жинағ ын

Жұ мысбастылық ты реттеу. Бұ л нарық тық экономика жағ дайындағ ы жұ мыс кү шіне деген сұ раным мен ұ сынымның арасындағ ы қ арым-қ атынасты қ олдау болып саналады.

Ақ ша айналымын реттеу. Бұ л инфляциямен кү рес, яғ ни экономикағ а ө зінің зиянын келтіретін қ орқ ыныш. Сонымен бірге, бұ л реттеу – жинақ жағ дайы, бағ а, ә леуметтік қ атынастар сияқ ты басқ а да объектілерге ө з ә серін тигізеді.

Тө лем балансының жағ дайы. Мемлекет ә рқ ашан тө лем балансының оперативті стратегиялық реттеуін экспорт пен импортқ а, капитал қ озғ алысына, ұ лттық валюта курсының тө мендеуіне немесе кө терілуіне, сауда-келісім саясатына жә не халық аралық экономикалық интеграцияларғ а ә сер ете отырып, осы жолдармен жү зеге асырады.

Бағ а. Бағ аның динамикасы мен қ ұ рылымы экономиканың шаруашылық қ ұ рылымына, капитал жағ дайына, ұ лттық валютаның тұ рақ тылығ ына, ә леуметтік атмосферағ а ө з жағ дайын бейнелейді.

Қ орытынды. Экономиканы мемлекеттік реттеу ә леуметтік – шаруашылық процестеріне олардың тиімді тең гермешілігі мен макроэкономикалық тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету мақ сатында мемлекеттің ә кімшілік экономикалық жә не ұ йымдық - қ ұ қ ық тық негізде араласуын білдіреді. Қ азақ станның сыртқ ы экономикалық байланыстарын жалпы мемлекеттік дең гейде реттеуде сырттан ә келінетін ө німді алмастыратын ө ндірісті ә сіресе “технологиялық ” ивестицияларды тартуды ныталандыра отырып кең ейту, табиғ и шикізаттарды сыртқ а шығ арудың ұ лғ аю болашағ ының жоқ тағ ын ескере отырып, бә секелестік қ абілеті бар дайын ө німді сыртқ а шығ ару ісін мемлекеттін қ олдауың тұ рақ ты жү йесін жасау басымды, артық шылық ты сипаттағ ы мә селелер болып табылады.

Тақ ырыпты нығ айту сұ рақ тар

· Экономиканы мемлектеттік реттеудің мә ні, міндеттері жә не қ ажеттілігі.

· Экономиканы мемлекеттік реттеудегі теориялық кө зқ арастардың қ алыптасуы жә не дамуы

· Экономикалық жү йелердегі мемлекет.

· Экономиканы мемлекеттік реттеу субъектілері мен объектілері

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі:

1. Мамыров Н.К., Ихданов Ж. ГРЭ в условиях Казахстана. Алматы: Экономика, 1998г.

2. Л.Г.Ходов. Основы государственной экономической политики. БЕК Москва 1997г.

3. Р.С.Каренов. Основы государственного регулирования экономики. Алматы 1999г.

4. Экономика / под ред. А.С.Булатова. М: Юристъ 2001г.

5. Мамыров Н.К. и др. Государство и бизнес. Отношения между правительством и бизнесом. Алматы: Экономика, 2002г.

6. Мамыров Н.К. и др. Государство и бизнес. Государство, предпринимательство и общество. Алматы: Экономика, 2002г.

7. Мамыров Н.К. и др. Государство и бизнес. Менеджмент государственного сектора. Алматы: Экономика, 2002г.

8. Мамыров Н.К. и др. Государство и бизнес. Теория государственного ценообразования. Алматы: Экономика, 2002г.

9.Ихданов, Ж.О. Экономиканы мемлекеттік реттеудің ө зекті мә селелері. Алматы. 2002 Ескараев, О.К. Государственное регулирование рынка в Республике Казахстан. Алматы. 2007

10.Кушумбаев, М.К. Государственное регулирование экономики. Караганда. 2003