Жазба балалар әдебиеті үлгілері.

Ауыз ә дебиеті ү лгілерінен:

· батырлар жырынан ү зің ділер (мысалы, «Ер Тарғ ын» ү зінді, «Батыр бала Бө ген мен Шұ бар ат» ү зінді, «Алпамыс батыр» ү зінді);

· аң ыздар (мысалы, «Алдар кө се мен Шық бермес Шығ айбай», «Қ орқ ыт ата туралы аң ыз», т.б.);

· ертегілер: жануарлар туралы ертегілер, шыншыл ертегілер (мысалы, «Бес ешкі», «Ү кі – қ асиетті қ ұ с», «Ғ ажайып бақ»).

· шешендік сө здер (мысалы, «Тө ле бидің тө релігі», «Қ азыбек бидің шешендігі», «Сырым батыр мен Малайсары», т.б.);

· айтыс ү лгілері (мысалы, «Иесі мен сиырдың айтысы», «Шө же мен Орынбай», т.б.);

Жазба балалар ә дебиеті ү лгілерінен:

· ө лең дер (отбасы, Отан, туғ ан ел, туғ ан жер, табиғ ат қ ұ былысы, ел ең бегі, балалық шақ суреттелген шығ армалар);

· мысалдар, жазба ә дебиеттегі ертегі ү лгілері (жалқ аулық пен ең бекқ орлық, аярлық пен адалдық, зү лымдық пен мейірімділік, қ астық пен достық сияқ ты қ арама-қ айшы мінез-қ ұ лық тар суреттелген шығ армалар);

· ә ң гімелер (отбасы береке-бірлігі, Отан тыныштығ ы, табиғ ат тамашалары, жан-жануар тіршілігі, ел адамдары-ның ерен ең бегі, елдің тарихы мен тарихи тұ лғ алары суреттелген кө ркем шығ армалар);

· мақ ала, очерк, естелік: (жаратылыс қ ұ пиялары, аспан ә лемі, су асты тіршілігі, табиғ ат қ ұ былыстары, адамзат сырлары, халық тық ә дет-ғ ұ рып, салт-дә стү р туралы ғ ылыми-танымдық шығ армалар).

2-4-сыныптарда сыныптан тыс оқ уғ а ұ сынылатын шығ армалардың авторлары:

1 .Ауыз ә дебиеті ү лгілері: аң ыздар, ә р халық тың ертегілері, шешендік сө здер, эпостық жырлар, айтыс ү лгілері, жұ мбақ, жаң ылтпаш, мақ ал-мә телдер, т.б.

2. Жазба балалар ә дебиеті ү лгілері:

Ы.Алтынсарин, А.Қ ұ нанбаев, Ш.Қ ұ дайбердіұ лы, С.Кө беев, С.Торайғ ыров, А.Байтұ рсынұ лы, М.Дулатұ лы, М.Жұ мабайұ лы, Ж.Аймауытұ лы, С.Сейфуллин, І.Жансү гіров, С.Мұ қ анов, М.Ә уезов, Ж.Жабаев, Ө.Тұ рманжанов, А.Тоқ мағ амбетов, С.Бегалин, Б.Соқ пақ баев, Б.Момышұ лы, М.Мақ атаев, О.Бө кеев, Т.Айбергенов, С.Жү нісов, Ш.Смаханұ лы, М.Ә лімбаев, Қ.Мырза Ә ли, Т.Молдағ алиев, Ф.Оң ғ арсынова, М.Шаханов, М.Айымбетов, Н.Айтов, Е.Ө тетілеуов т.б.

3. Ә лем ә дебиетінен: Ш.Айтматов, И.А.Крылов, Л.Толстой, А.Чехов, Х.Андерсен, Ж.Родари, т.б.

6 Оқ ушылардың білім, білік жә не дағ дыларына қ ойылатын талаптар

2-сыныпты бітірген оқ ушы:

· ауыз ә дебиеті мен жазба ә дебиеті ү лгілерін ажырата алуды;

· мә тіндегі негізгі ойдың басталуын, жалғ асуын, аяқ талуын;

· мә тіннің атауын, мә тіннен кейінгі сұ рақ – тапсырмаларды таба алуды;

· кө лемі 150-200 сө зден тұ ратын мә тін мазмұ нын қ ысқ аша ә ң гімелей алуды;

· мә тіннің тү рлерін (сипаттау, ә ң гімелеу, пайымдау) ажыратуды;

· ө лең нің ұ йқ асқ а қ ұ рылатынын біледі.

· Мә тіннің негізгі ойын;

· мә тіндегі оқ иғ а желісін;

· мә тіндегі ақ ын-жазушының кө ң іл-кү йін тү сінеді.

· Мазмұ ндама мен шығ арма жазуды (25-30 сө зден тұ ратын);

· оқ ығ ан немесе кө рген оқ иғ асы жө нінде ауызша ә ң гімелей алуды;

· мә тін бойынша сұ рақ тарғ а жауап беруді;

· 2-сыныптың бірінші жарты жылдығ ында минутына сө здер мен тыныс

белгілерін қ оса есептегенде 40-45 сө з оқ уды; екінші жарты жылдық та – 50-55 сө з оқ уды мең гереді.

3-сыныпты бітірген оқ ушы:

· ауыз ә дебиеті ү лгілерінің жанрларын (аң ыз, ертегі, мақ ал – мә тел, жаң ылтпаш, айтыс, шешендік сө здер, батырлар жыры, айтыс ө лең дер т.б.) ажырата алуды;

· шығ арма авторларын, олардың кө зқ арасын;

· авторы арқ ылы шығ армаларын атауды;

· кө лемі 200-250 сө зден тұ ратын мә тінді толық жә не қ ысқ аша ә ң гімелей алуды;

· кө ркем шығ арма жанрларын (ә ң гіме, ө лең, қ ара сө з т.б.) ажырата алуды;

· ө лең жолдары мен шумағ ын;

· шығ арманың тақ ырыбы мен басты кейіпкерлерін атауды біледі.

· Мысалдағ ы аллегорияны;

· кө ркем шығ арманы ө мірмен байланыстыра білуді;

· мә тінді тапсырмағ а сә йкес теріп оқ уды;

· мә тіндегі белгілі мен белгісізді тү сінеді.

· Мазмұ ндама мен шығ арма жазуды (30-35 сө зден тұ ратын);

· ата – аналарына қ ұ ттық тау, достарына хат жазуды;

· жыл аяғ ына дейін 4-5 тақ пақ, 4 - 5 ө лең, 3 - 4 ү зінді, 4 - 5 жұ мбақ, 5 - 6 мақ ал-мә телді жатқ а білуді;

· мә тінге жоспар қ ұ руды;

· мә тін бойынша сұ рақ тар қ оя алуды;

· 3-сыныптың бірінші жарты жылдығ ында минутына сө здер мен тыныс

белгілерін қ оса есептегенде 55-60 сө з оқ уды; екінші жарты жылдық та – 60-65 сө з оқ уды мең гереді.

4-сыныпты бітірген оқ ушы:

· халық ауыз ә дебиеті басты жанрларының (ертегі, аң ыз, жұ мбақ, жаң ылтпаш, мақ ал-мә телдер, батырлар жыры, айтыс, шешендік сө здер) негізгі сипаттарын;

· жанр тү рлерін (шағ ын фольклорлық жанр, ә ң гіме, мысал, ө лең, ғ ылыми - танымдық шығ арма, очерк, мақ ала, сатира) ажырата алуды;

· кө лемі 300-350 сө зден тұ ратын мә тін мазмұ нын қ ысқ аша, толық жә не жоспар бойынша таң дап ә ң гімелей алуды;

· ө лең дегі ақ ынның кө ң іл-кү йін тани алуды;

· мә тіннен тең еу, мінездеу, кейіптеу, ә сірелеуді таба алуды;

· мә тінге жоспар қ ұ руды;

· шығ армадағ ы оқ иғ аның ел басынан ө ткен тарихи оқ иғ амен байланысын табуды біледі.

· шығ арманың тақ ырыбы мен идеясын, оқ иғ а желісін, басты кейіпкерлерін анық тауды;

· шығ армадағ ы оқ иғ ағ а ө з кө зқ арасын білдіруді;

· ғ ылыми-танымдық жә не публистикалық мә тіндерден ө зіне қ ажетті мә ліметті таба алуды жә не оны берілген ү лгіге (кестеге, сызбағ а т.б.) сай ө ң деп, жү йелеуді;

· мә тінді талқ ылау кезінде автор кө зқ арасын, сө зін дә лел ретінде келтіре алуды тү сінеді.

· портреті арқ ылы жә не шығ армалардағ ы іс-ә рекетіне сә йкес кейіпкерлерге мінездеме бере алуды;

· кө ркем шығ армада суреттелген оқ иғ а, кейіпкерлер іс-ә рекеті мен қ арым-қ атынасының нақ ты ө мірмен байланысын кө рсете алуды;

· мә тіннен тү сініксіз сө здерді тауып, мағ ынасын тү сіндіруге қ атысуды;

· кітаппен жә не кітапханалық анық тама, библиографиялық ә дебиеттер мен интернеттен ө з бетінше деректер, ақ параттар жинай білуді;

· мазмұ ндама мен шығ арма жазуды (40-45 сө зден тұ ратын);

· 4-сыныптың бірінші жарты жылдығ ында минутына сө здер мен тыныс белгілерін қ оса есептегенде 65-70 сө з оқ уды, екінші жарты жылдық та – 70-80 сө з оқ уды мең гереді.