Тақырып. Машина бөлшектерінің қосылыстары. Бұралмалы қосылыстар.

Машинаны жасау процесі кезінде оның кейбір бө лшектерін ө зара байланыстырады жә не олар ажыратылатын жә не ажыратылмайтын қ осылыстар болып бө лінеді.

Бұ зусыз немесе зақ ым келтірмеусіз бө лшекті бө ліп алуғ а мү мкін болмайтын қ осылыстарды ажыратылмайтын қ осылыстар деп айтады. Оларғ а заклепкалы, пісірілген жә не желімделген қ осылыстарды жатқ ызуғ а болады.

Бө лшектерге зақ ым келтірмей қ ұ рап жә не қ айтадан бө ліктеуге болатын қ осылыстарды ажыратылатын қ осылыстар деп атайды. Оларғ а бұ рандалы, шпондық, шлицтік жә не т.б. қ осылыстар жатады.

Бұ рандалы қ осылыстар. Олар ең кө п таралғ ан ажыратылатын қ осылыстардың тү рі. Оны болттар, винттар, шпилькалар, гайкалар мен бұ рандысы бар басқ а да бө лшектер қ ұ райды. Бұ рандалы қ осылыстың негізгі элементі ретінде бұ ранда болады, ол бө лшектің бетінде винттік сызық бойынша орларды ою немесе орау арқ ылы алынады.

Егер, цилиндрдің бү йір бетіне тікбұ рышты иілгіш ү шбұ рышты цилиндрдің табаны мен ү шбұ рыштың катеті беттесетіндей етіп орасақ, онда иілгіш ү шбұ рыштың гипотинузасы бұ ранда сызығ ын сызады (26.1а-сурет). Мұ ндағ ы, π d – катет, α – бұ ранда сызығ ының кө терілу бұ рышы, P_h – бұ ранда сызығ ының қ адамы.

Егер жазық фигураны (ү шбұ рыш, трапеция жә не т.б.) винттік сызық бойымен сырық қ а орасақ, онда бұ л сә йкес профильді бұ рама болып табылады (26.2с-сурет). Бұ рама профильдің формасына байланысты бес тү рге бө лінеді: ү шбұ рышты (26.1b-сурет), кескіш (26.1с-сурет), трапециялық (26.1d-сурет), тіктө ртбұ рышты (26.1е-сурет) жә не дө ң гелектік (26.1f-сурет).

26.1-сурет. Бұ ранда сызығ ы жә не профильдары.

Винттік сызық тың бағ ытына байланысты бұ рама оң жә не сол болады. Оң бұ рамада винттік сызық сол жақ тан жоғ ары оң жақ қ а кө теріледі. Сол жақ бұ рама керісінше жә не ол шектелген қ олданысқ а ие.

Бұ раманың кіріс санына байланысты біркірісті жә не кө п кірісті деп бө лінеді (26.2a, b-сурет). Кө пкірісті бұ рамалар винттік сызық бойымен қ атарынан орналасқ ан бірнеше профильдерді орау арқ ылы алынады. Бұ раманың кірісі оның шетінен қ арағ андағ ы орама санына байланысты.

Бұ рама қ олданысына байланысты мынадай топтарғ а бө лінеді: бекітуші, бекіту тығ ыздаушы жә не қ озғ алысты беруші.

Бекітуші бұ рамалар бұ рама босамау ү шін ү лкен ү йкеліспен; жоғ ары беріктілікпен; технологиялығ ымен сипатталады, олар ү шбұ рышты профильге ие болады. Негізінен барлық бекітуші бұ рамалар біркірісті болады.

Бекіту-тығ ыздаушы бұ рамалар герметикалық болуды қ ажет ететін қ осылыстарда қ олданылады, оларды да ү шбұ рышты профильдерден жасайды, бірақ радиалды саң ылаулар жасалмайды.

Қ озғ алысты беретін бұ рамалар винттік механизмдерде қ олданылады жә не трапециялық профильге ие болады.

26.2-сурет.

Бұ рамалардың профильдарына байланысты тү рлері:

1. Метрикалық немесе ү бұ рыш профильді бұ рама (26.3-сурет). Бұ л бекітуші бұ рамалардың ішіндегі кө п таралғ ан тү рі. Профилі тең бү йірлі ү шбұ рыш, сә йкесінше .

26.3-сурет. Метрикалық бұ рама

Орамдар мен ойық тардың бастары тү зу немесе доғ а тү рінде жұ мырланады, нә тижесінде кернеу концентрациясы азаяды, бұ раманы бү лінуден қ орғ айды жә не техникалық қ ауіпсіздікке сә йкес келеді. Метрикалық бұ рамалар (ГОСТ 8724-81) ірі жә не ұ сақ қ адамды болып бө лінеді (26.4-сурет).

26.4-сурет. Метрикалық бұ раманың орташа диаметрінің ұ сақ тау коэффицентіне байланысты қ адамының ө згеруі.

Негізінде бекітуші бұ рама ретінде ү лкен қ адамды бұ рамаларда қ олданады, себебі ол жасау қ ателіктері мен қ ажалуғ а сезімтал емес. Ұ сақ қ адамды бұ рамалар бір-бірінен ұ сақ тау коэффиценті бойынша ажыратылады, яғ ни ү лкен қ адамның сә йкес ұ сақ қ адамғ а қ атынасы арқ ылы(26.4-сурет). Ұ сақ қ адамды бұ рама бө лшекті аз босатады жә не ө зітежелуі жоғ ары болады, себебі бұ раманың кө терілу бұ рышы аз. Ұ сақ қ адамды бұ рамаларды ө згермелі жә не таң басы ауыспалы жү ктемелер ә сер еткен жағ дайларда қ олданады.

2.Кескіш бұ рама. МЕСТ 10177-62 стандарты бойынша дайындалады. Бұ рышы болатын тең бү йірлі емес трапеция тү ріндегі профильді. Жұ мыс жасайтын қ абырғ асының бұ рышы . Орамның дө ң геленуі винттің тозуғ а тө зімділігін жоғ арлатады, винт-гайка берілістерінде ү лкен бір жақ ты жү ктемелердің ә сері кезінде қ олданылады.

3. Трапециалық бұ рама. Винт-гайка берілісіндегі негізгі бұ рама, оның профилі бұ рышы болатын тікбү йірлі трапеция. ПӘ К ү шбұ рышты профильге қ арағ анда жоғ ары. Ө згермелі жү ктемелер ә сері кезінде қ олданылады.

4. Тіктө ртбұ рышты. Профилі квадрат. Беріктігі тө мен. Стандартталмағ ан. Аз жү ктелген винт-гайка берілістерінде қ олданылады.

5. Дө ң гелек бұ рама. Бұ рама профильдері қ ысқ а сызық тармен жалғ асқ ан доғ а тү рінде болады. Профильдің бұ рышы Жоғ ары динамикалық беріктікпен сипатталады.