Таңдап алу

Қ азіргі заман талаптарына сай келетін бетондар дайындау ү шін жоғ ары сапалы цемент пен толтырғ ыштар қ ажет.

Осы материалдардан қ атаң тү рде белгілі бір пропорцияда алынғ ан ә лгінде ғ ана дайындалғ ан қ оспаны бетон қ оспасы немесе тауарлы бетон деп атайды.

Бетон қ оспасының маң ызды қ асиеттерінің бірі оның қ олайлы тө селетіндігінде. Яғ ни ол ең бек пен энергияның аз шығ ынмен қ алыпты толтыра алады, мұ ның ү стіне едә уір нығ ыздалғ ан, беріктігі мен бетонның ұ зақ мерзімге жарамдылығ ын қ амтамасыз етеді.

Қ оспаның қ олайлы тө селуі оның қ озғ алғ ыштығ ы мен икемділігіне, яғ ни, тасымалдау жә не тө сеу процесінде бұ зылмайтын қ асиетке ие болады. Бетон қ оспасының жылжымалылық кө рсеткіші сантиметрлік ө лшем арқ ылы конус отырумен (КО), ал қ аттылық кө рсеткіші (Қ К) секунд ө лшемімен анық талады.

Бетон қ оспалары қ озғ алғ ыштығ ына қ арай КО 12 см астам – қ ұ ймалы; 2-12 см – қ озғ алмалы; 0, 5-2 см аз қ озғ алмалы Қ К-30 см кем; КО-00 жә не Қ Қ -30-200 с – қ атты, Қ К-ші 200 с астам – аса қ аттығ а бө лінеді.

Бетон қ оспасының қ озғ алғ ыштығ ы ең алдымен оның қ ұ рамындағ ы суғ а, су-цемент арақ атынасына, цементтің тү ріне, толтырғ ыштардың ірілігіне, қ ұ мның ө лшемі мен гранулометрикалық қ ұ рамына, бетонғ а қ осымшалар қ осуына жә не басқ аларына байланысты болады. Қ оспадағ ы артылғ ан су оның сұ йық талуына ә келіп соғ ады, сө йтіп сапасын тө мендетеді.

Анағ ұ рлым қ озғ алғ ыш бетон қ оспаларын (КО-4 см жә не одан да жоғ ары) қ алыпқ ы қ ұ ю оң ай, яғ ни, олар анағ ұ рлым технологиялық келеді. Қ атты қ оспаларды тө сеуге энергия шығ ыны мен дене ең бегі кө п жұ мсалады. Алайда жақ сы нығ ыздалғ ан қ атты қ оспалар анағ ұ рлым сапалы бетон алуғ а мү мкіндік береді.

Ленталы транспортерлермен жіберілетін бетон қ оспаларының жылжымалылығ ы 6 см аспауы керек, ал бетон сорғ ыштармен тартылатын жә не ауа қ ысымымен тартылатындардың 6-12 см аспағ ан жө н.

Қ азіргі жағ дайда бетон қ оспасы ә детте бетон зауыттарында орталық тандырылғ ан жү йе бойынша дайындалады. Алайда шағ ын объектілерді бетон қ оспасымен қ амтамасыз ету ү шін кө п жағ дайда жылжымалы немесе инвентарлы бетон араластырғ ыш қ ондырғ ылар қ олданылады.

Бетон қ оспасын дайындау ә дісін таң дау кө п ретте салынып жатқ ан объектілердің орналасуына жә не бетондау жұ мыстарның кө леміне, жол жү йелерінің саны мен сапасына, карьерлердің орталық цемент қ оймаларының орналасуына байланысты болады.

Селолық жерлерде тауарлы бетон ө ндірісін ұ йымдастырудың анағ ұ рлым жетілген тү рі аудандық бетонараластырғ ыш тораптарда (зауыттарда) рұ қ сат етілген тасымалдау қ ашық тығ ының технологиясын сақ тай отырап, орталық тандырылғ ан ә діспен дайындау болып табылады.

Объектілердің жанындағ ы бетонараластырғ ыш тораптарды бетондау жұ мыстарының кө лемі, ауқ ымы жә не салынып жатқ ан объектінің аудандық зауыттан едә уір қ ашық жағ дайда жолдардың қ олайсыз жағ дайында қ олданғ ан тиімдірек. Бетон қ оспасына бірінші кезекте ө скелең талап қ ойылғ ан жә не бетон араластырғ ыш зауыт пен қ ұ рылыс алаң ының арақ ашық тығ ы алыс болғ ан жағ дайда ғ ан автобетонараластырғ ыш қ олдану ө зін-ө зі ақ тамақ.

Бетон қ оспасын дайындау процесі мынадай технологиялық операциялардан қ ұ ралады: қ ұ ралғ ан материалдарды (толтырғ ыштыр мен цемент) қ оймалардан араластырғ ыш қ ондырғ ыларғ а тасымалдау, мө лшерлеу, механикалық жолмен араластыру жә не дайын бетонды тө сем орнына жеткізу, тасымал қ ұ ралдарына тиеу. Мұ ның ү стіне бетон қ оспасын дайындаудың негізгі операциясы оның қ ұ рамды бө лшектерін механикалық жолмен араластыру болып табылады.

Бетон қ оспаларын салынып жатқ ан объектілерге тасып, жеткізу кезінде ө здігінен қ отарғ ыш автомобильдер, автобетонараластырғ ыштар мен бетон тасушы автомобильдер пайдаланылады.

Автокө ліктердің белгілі бір зауыт пен қ ұ рылыс алаң ы арасындағ ы қ ашық тық қ а, бетон қ оспасының ерекшеліктеріне, жолдың жайына, бетондау жұ мыстарының кө леміне қ арай іріктелініп алынады. Мұ ның ү стіне автокө лік қ ұ ралдарының қ андай тү рде болғ анына қ арамастан ең басты технологиялық шарт – бетон қ оспасының біртектілігіне жә не қ ажетті жылжымалылығ ын қ амтамасыз ету.

Бетон қ оспасының тасымалдау ұ зақ тығ ы оның жылжымалылығ ына ә сер етеді. Сондық тан қ оспаны тасымалдау уақ ыты қ атаң шектеулі болуы қ ажет жә не оның температурасы мен цементтің тү ріне байланысты болады. портландцементтегі бетон қ оспалары ү шін мынадай ың ғ айлы уақ ыт белгіленген: бетон қ оспасының º С температурасында 20-30, 10-20, 5-10 тасымалдау уақ ыты тиісінше 45, 90, 120 минут болады.

Тауарлы бетонның 90% жуығ ы ө зтігінен қ отарғ ыш автомобильдермен жеткізіледі. Ө зге кө лік тү рлеріне қ арағ анда оларды пайдалану тиімдірек. Ол кө біне жерден тө мен орналасқ ан бетон қ ұ ралымдарын бетондау жә не жұ мыс кө лемі ауқ ымды жағ дайда пайдаланылады. Соның нә тижесінде бетон қ оспасын тікелей бетондалатын қ ұ ралымдарғ а қ ұ юғ а мү мкіндік береді. Сонымен бірге ө зтігінен қ отарғ ыш автомобильдерді пайдалану бетно қ оспасының сапасын нашарлатады, машина кузовын бетон қ оспасынан тазартқ ан кезде қ осымша қ ол ең бегін қ ажет етеді. Бұ ғ ан қ оса жылдың суық мезгілінде оларды пайдалану шектелген. Ө зтігінен қ отарғ ыш автомобильдерді асфальт тө селген жолдарда 25-30 км қ ашық тық қ а дейін, ал ө зге жолдарда 15-20 км аспайтын қ ашық тық тарғ а қ атынайды. Қ ашық тан бетон қ оспасын тасымалдауғ а ә сері 1-кестеде кө рсетілген.

1-кесте

Автобетонараластырғ ыштармен дайын бетон қ оспасы немесе оның қ ұ рғ ақ компоненттері тасылады. Бірінші жағ дайда қ оспа жолдай араласады, екінші жағ дайда бетон қ оспасы қ ұ рылыс алаң ына жеткенше 10-15 минутта ә зір болады. Автобетонараластырғ ыштармен бетон қ оспасын іс жү зінде кез келген қ ашық тық қ а тасуғ а болады, дегенмен 30-70 км қ ашық тық қ а тасымалдағ анда анағ ұ рлым тиімділікке қ ол жеткізіледі.

Автобетонтасушы машиналар пайдалану тиімділігіне қ арай автоқ отарғ ыштар мен автобетонараластырғ ыштар аралығ ында кө лік болып табылады (1-кесте).

Бетон қ оспасын тө сеу бетондалғ ан қ ұ ралымғ а бетон қ оспасын беретін, оны жайып, нығ ыздайтын жетекші технологиялық процесс болып табылады.

Бетон қ оспасы тү рлі крандарды ү йлестіру арқ ылы ауқ ымды шелектермен немесе ожаулармен, транспортер ленталарымен жә не бетонтө сеушілермен, бетонсорғ ыштармен, қ ысым жинағ ыштармен, автотранспорттан, дірілдеткішпілтұ мсық тардан жә не дірілдеткішнауалардан т.б. беріледі.

Бетонды тө сеу тә сілі бетондау қ арқ ынына (тө сеу интенсивтілігі), бетондалатын қ ұ ралымғ а, олардың ө зара орналасуына, геометриялық кө леміне, арматуралау тығ ыздығ ына, биіктігіне жә не басқ а факторларғ а байланысты іріктелініп алынады. Мұ ның ү стіне бетон қ оспасы бетондалатын қ ұ ралымның кез келген учаскесіне берілетіндей болуы керек. Ал еркін шашу биіктігі 2 м аспауы шарт, жабынғ а берген кездегі биіктігі 1 м аспағ аны жө н.

Қ ауғ алы крандарды бетондау жұ мыстарының қ арқ ыны сменасында 30-35 м³ болғ ан кезде пайдаланғ ан тиімді.

Қ ауғ алар қ ұ рылымы жағ ынан бұ рмалы жә не бұ рмасыз болады. бұ рмалы қ ауғ аларғ а бетон қ оспасы тікелей қ ұ рылыс алаң дарында автотранспорттан қ ұ йылады. Содан кейін кран тік жағ дайда орналастырылады да, бетон қ оспасы тө селетін жерге беріледі.

Бұ рмасыз қ ауғ аларғ а қ ұ рылыс алаң дарында да, бетон араластырғ ыш тораптарда да қ ұ йылады.

Шағ ын қ ұ ралымдар (кө лемі шағ ын жеке тұ ратын іргетастар, бағ аналар, арқ алық тар, ригельдер, жабын тақ талары, жұ қ а қ абырғ алардың жабындары) бетондау ү шін сыйымдылығ ы 0, 5-1, 0 м³ қ ауғ алар, қ оршайтын қ ұ ралымдар жә не орташалау қ ұ ралымдар ү шін (ү йдің іргетас кө лемі орташа ү ймереттер, сү йеу қ абырғ алар) сыйымдылығ ы 2 м³, ірі қ ұ ралымдар (домналардың іргетасы, тү тін мұ ржалары, прокат стандары) ү шін сыйымдылығ ы 2 м³ жә не одан да ауқ ымды қ ауғ а шелектер ұ сынылады.

Кран-қ ауғ а ү лгісі бойынша бетон қ оспасын іс жү зінде крандардың барлық тү рлерімен беруге болады. кран қ ондырғ ысын таң дағ ан кезде тұ рғ ызылатын ү ймерет не ғ имараттардың кө лемдік жоспарлау шешімін, кран қ ондырғ ыларын ұ тымды орнату ә дісін, бетондалатын қ ұ ралымдарғ а орналастыруды, қ амту алаң ын мұ қ ият ескеру керек. Тұ рғ ызылатын ғ имараттардың кө лемдік-жоспарлау жә не қ ұ ралымдық ерекшеліктеріне қ арайкрандарды ұ раның шетіне де, табанына да орналастыруғ а болады.

Айқ ындалатын параметрлері қ амту дең гейі, кө теру биіктігі, жү к моменті ө лшемі алынады. Бетон қ оспасын беретін кранның жү к кө тергіштігн жә не басқ а параметрлерін анық тағ ан кездеоның жү к кө тергіштігін, қ алыпты ә перумен бекітуді, орнық тыруды жә не арматураны ескеру керек.

Бетонды автокө ліктермен беру анағ ұ рлым тиімді. Бетон қ оспаларын тікелей шегендеп бекітілген қ ұ ралымғ а, сондай-ақ ұ ра шетінен, арнайы эстакадалар мен жылжымалы кө пірлерденқ ұ юғ а болады. тұ тас бетоннан қ ұ йылатын, металлургия ө неркә сібі мен ауыр машина жасау кә сіпорындарының іргетасы қ аланатын тұ тас қ ұ ймалы қ ұ ралымдарды тұ рғ ызу кездерінде осы тә сіл кең інен қ олданылады.

Биіктігі 1 м асатын іргетастардыбетондағ ан кезде бетон қ оспасы автокө лікпен эстакадалардан жә не жылжымалы кө пірлерден қ ұ ралымдардың қ алыптарына беріледі. Егер қ оспа қ ұ лататын биіктігі 3 м асса, бір-бірінен 2-2, 5 м орналасқ ан тү тікшелер арқ ылы беріледі.

Бетондау қ арқ ындылығ ы сағ атына 20 м³ аспаса бетон қ оспасы автокө лік қ ұ ралдарының бетондалатын қ ұ ралымдарғ а дірілдеткішжабдық тар, дірілдеткішнаулар, транспортерлер арқ ылы беріледі.

Салынып жатқ ан объектінің жағ ынан тө селетін жерге бетон қ оспасы бетон сорғ ыштары мен қ ысымқ ұ йғ ыштардың кө мегімен қ ұ бырлар арқ ылы беріледі. Мұ ндай жағ дайда бетондау қ арқ ынына сағ атына 6 м³ болатындай болса, қ ұ ралымдардың барлық тү рлеріне беру ұ тымды. Ө зге механикалық қ ұ ралдар бара алмайтын жерлерде де осы ә дісті қ олдануғ а болады. механикалық жетегі бар бетонсорғ ыштар кө лденең інен 250-300 м дейін, ал тігінен 40 м дейін, гидравликалық жетекпен тиісінше 500-600 жә не 60-70 м дейін бетон қ оспасын беруге болады. Қ ысымқ ұ йғ ыштарды қ амту радиусы 150 м жуық, ал биіктігі 35 м дейін.

Бетонсорғ ыштарын қ олданып бетондау технологиясының ерекшелігі жылжымалы бетон қ оспаларын қ олдану қ ажетті болып табылады. 0, 4-0, 5 су-цемент қ атынасы бар жә не конус отыруы кемінде 4 см бетон қ оспасы гидравликалық бетон орғ ыштарғ а арналады, ал механикалық тарғ а – 8 см болуы керек.

Бетон қ оспасын тығ ыздау бетон жә не темірбетон қ ұ ралымдарын жасағ анда негізгі операциялардың бірі болып табылады.бетонның тығ ыздығ ы мен біртектілігінің сапасы осығ ан байланысты. Демек, беріктігі мен ұ зақ тылығ ына қ атысы бар.

Бетон қ оспаларын тығ ыздаудың негізгі ә дісі дірілдету (тербеліспен нығ арлау) болып табылады. Ол екі параметр: тербеліс жиілігі жә не амплитудасы арқ ылы сипатталады.

Бетон қ оспаларын нығ ыздау ү шін ү ш дірілдеткіш: ішкі (терең дік), ү стің гі жә не сыртқ ы қ олданылады.

Ішкі дірілдеткіш ө зінің жұ мыс органы арқ ылы бетон қ оспасына батырылып, оғ ан тербеліс береді.

Ү стің гі дірілдеткіш жаң а тө селген бетон қ оспасының ү стіне орналасып, жұ мыс алаң ы арқ ылы оғ ан тербеліс береді.

Сыртқ ы дірілдеткіш бетон қ оспасына қ алыптар арқ ылы тербеліс береді.

Терең дік дірілдеткіштері аз қ озғ алмалы жә не қ атты конус отыруы 0, 5-1 см болатын бетон қ оспаларына лайық талғ ан. Тербеліс кезінде дірілдеткіш тудырғ ышты бетонның астың ғ ы қ абатына 5-15 см енгізілуі керек, сө йткенде жекеленген қ абаттар жақ сы кірігеді. Дірілдеткіш тудырғ ышты енгізу аралығ ы 1, 5 радиустан аспауы қ ажет. Дірілдеткіштің параметрлеріне байланысты бір нү ктедегі байланыс уақ ыты бетон қ оспасының қ озғ алғ ыштығ ына, арматуралау дең гейіне сә йкес 15-30 см аспағ ан жө н. Бір дірілдеткіштің ө німділігі ә детте сағ атына 6-8 м³ болады.

Ү стің гі дірілдеткіштер еден астына тө сейтінбетон қ оспасын нығ ыздайды. Арматураланбағ ан не арматураланғ ан жең іл қ ұ ралымдардың қ алың дығ ы 25 см аспайтын жабулар мен тақ талар астына тө селгенде де осы ә діс қ олданылады. Ал қ алың дығ ы 25 см асса жә не арматурасы жеткілікті болса, бетон қ оспалары ішкі жә не ү стің гі дірілдеткіштердің кө мегімен нығ ыздалады.

Ү стің гі тербеліс дірілдеткішрейка, дірілдеткішбрус жә не ү стің гі алаң дық дірілдеткіштермен жү зеге асырылады.

Алаң дық дірілдеткіштің нығ ыздалатын қ оспаның бойымен жылжу жылдамдығ ы минутында 0, 5-1 м болуы керек. Бетондалатын қ абаттың қ алың дығ ы 5 см асса 2-3 ө туде тербеліп, нығ ыздалады.

Қ алыптың сыртынан тербеу тік жұ қ а қ абырғ алы тұ тас қ ұ ймалы аралық тарды, ригельдерді, қ абырғ аларды, резервуарларды, сондай-ақ арматурасы еселенген жерлерде терең дік тербелісіне қ осымша бетондау кезінде қ олданылады.