Лекция 10. Атом-молекула теориясының даму тарихы

Атом-молекула теориясының даму тарихы

Жоспар:

1. Грецияда атом-молекулалық теориясының дамуы

2. М.В. Ломоносовтың атом-молекула теориясына қ осқ ан ү лесі

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

Негізгі жә не қ осымша ә дебиет

1. Петров А.А., Бальян Х.В., Трощенко А.Т. Органикалық химия. М. ВШ., 1981ж.

2. Грандберг И.И. Органическая химия. М., 1974г.

3. Бірімжанов Б. Жалпы химия. Алматы: Қ азҰ У, 2001ж.

4. Бірімжанов Б., Нұ рахметов Н. Жалпы химия. Алматы: Ана тілі-1992ж.

5. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия. М.ВШ., 1988г.

6. Усанович М.И. Из истории химии. Алматы: «Қ азақ университеті»-2004ж

7. Шоқ ыбаев Ж. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы: «Білім», 2003ж.

Лекция мә тіні:

Бұ дан 2500 жылдай уақ ыт бұ рын ө мір сү рген ертедегі Грецияның Левкипп, Демокрит, Лукреций сияқ ты философтары кү ллі зат ө те ұ сақ, бө лінбейтін бө лшектер-атомдардан тұ рады деген. Олардың айтуынша, бір заттың екінші заттан айырмашылығ ы оларды тү зетін атомдардың санына, тү ріне жә не орналасуына байланысты. Дү ниеде болатын ө згерістің барлығ ы осы атомдардың қ осылуы жә не айырылуы деп тү сінді. Мұ ндай материалистік оқ у дін жолына қ айшы келгендіктен шіркеудің қ уғ ынына ұ шырап, ақ ырында ұ мыт болды.

ХVІ ғ асырдың басында француз священнигі П. Гассенди атомды қ ұ дай жаратқ ан деп, атом ілімі мен шіркеу арасын жақ ындастыруғ а тырысты. 1626жылы Париж парламенті атомдық ілімді таратқ ан адам жазағ а тартылып, басы кесілетіндігі туралы заң қ абылдады.

Бірақ ғ ылымның дамуы, шіркеудің де, шіркеуді қ олдаушы ү кіметтердің де қ атаң тыйым салуына қ арамай, ерте заман атомистикасын, атом-молекула теориясына айналдырды. Бұ л жө нінде орыстың ұ лы ғ алымы М. В. Ломоносов ең бектерінің ерекше маң ызы бар.

М.В. Ломоносов 1741жылы шық қ ан алғ ашқ ы жұ мысының бірі «Математикалық химияның элементтері» деген ең бегінде атом, молекула жайында пікірін ғ ылыми жұ йе тү рінде ұ сынды. Ломоносовтың негізгі идеясы-барлық зат ұ сақ бө лшектерден тұ рады, олардың ө зара ілесетіндіктен қ абілеттігі бар, заттың қ асиеті негізінде осы ұ сақ бө лшектердің қ асиетіне байланысты.

Ломоносов бө лшектердің кішісі- атомды- «элемент» деп, ірісі- молекуланы-«корпускула» деп атады. М.В. Ломоносов «Элемент-заттың ө зінен айырмашылығ ы жә не ұ сағ ырақ тү рі жоқ бө лшегі... Корпускула-бір кішкене масса тү зген элементтердің жинағ ы» деген. Молекулалардың (корпускулалардың) қ асиеті оның қ ұ рамына кіретін атомдардың (элементтердің) қ асиеттеріне жә не орналасу тә ртібіне тә уелді. Ә рбір заттың қ ұ рамы оны тү зушы корпускуланың қ ұ рамына сә йкес. Ә ртү рлі заттардың корпускулаларының қ ұ рамы ә р тү рлі. Корпускулалар ү немі қ озғ алыста болады, ол қ озғ алыс механиканың заң дарына бағ ынады. Заттың жылынуы, сууы корпускуалар қ озғ алысына байланысты деді.

Ломоносовтың айтқ андары ө з заманында озық пікір болды, оны экспериментпен дә лелдеуге ол кездегі ғ ылымның даму сатысы мү мкіндік бермеді. Осыдан 60 жыл кейін тә жірибеден жиналғ ан материал кө бейіп, зерттеудің жаң а ә дістері табылу нә тижесінде, Ломоностың пікіріне ұ қ сас пікірлер қ айта туды, оларғ а экспериментік дә лелдер де табылды.