Метиламин диметиламин ацетамид анилин

ә) органикалық заттардың молекулалары – бір – бірімен байланысуы қ алай екенін белгісіз атомдар жү йесі; заттың қ асиетін анық тайтын молекуланы қ ұ рап тұ рғ ан барлық атомдардың ә серлерінің жиынтығ ы;

б) заттардың формуласы олардың қ ұ рылысын емес, осы заттың химиялық реакцияғ а қ атысуын кө рсетті.

Типтер теориясы да бір кездегі радикалдар теориясы сияқ ты органикалық химияның дамуында кө рнекті роль атқ арды. Атап айтқ анда:

- бұ л теория ү стемдік еткен кезде (сол уақ ыт ү шін) органикалық заттардың жү йелі тү рдегі жіктелуі пайда болды. Сонымен қ атар: бұ л теория заттар туралы ғ ылыми болжаулар жасауғ а, ә лі белгісіз кө птеген жаң а қ осылыстардың формулаларын синтездік жолмен алуғ а итеруші кү ш сияқ ты ә сер етті. Заттардың химиялық тү р ө згерістерге ұ шырауын жан – жақ ты зерттеп, нә тижесінде олардың қ асиеттерінтерең тү сінуге мү мкіндік жасады.

Сол кездерде жаң а – жаң а естіліп келе жатқ ан в а л е н т т і л і к іліміне игі ық палын тигізді. Органикалық заттар молекуласының стереохимиясы (кең істікте орналасуы) туралы ілімнің шығ уына, дамуына себепкер болды.

Типтер теориясының кемшіліктері де кө п болды:

1) кө птеген заттар ү шін бір типтің ішінде екі, тіпті одан да кө п формула жазуғ а тура келді. Мысалы сутегі типтес этан: С₂Н₅ СН₃

Н немесе СН₃ деп жазылуы керек еді;

2) аралас функциялы заттарды ә ртү рлі типтерге жатқ ызып қ арастырды. Мысалы, хлорсірке қ ышқ ылын бірде су типіне жатқ ызып, оны

С₂Н₂СІО

Н деп жазса, енді бірде хлорсутек типіне жатқ ызып, формуласын С₂Н₃О

СІ деп жазу керек болды.

Сол сияқ ты сірке қ ышқ ылын да ү ш тү рлі формуламен жазуғ а болатын еді:

О О ///

С₂Н₃ О; С(СН₃); (С₂Н₃) О₂

Н ОН Н

3) заттың қ ұ рылысын тү сініп білуге болмайды деді;

4) изомерлерге мү лде тү сінік бере алмай, ақ ырында кө мірсутектерде изомерияның болу мү мкіндігіне кү мә н тудырды;

5) барлық органикалық заттардың табиғ атта бейорганикалық аналогы бар деп кө рсетті;

6) радикалдар теориясының жетістіктерін пайдаланудан бас тартып, тіпті «радикал» деген ұ ғ ымның орнына «қ алдық» деген ұ ғ ымды енгізді;

Ендігі жерде осы кө рсетілген кемшіліктерді ескерген жаң а теорияның шығ уы органикалық дамуындағ ы тарихи қ ажеттілік еді.

Лекция 25

Химиялық қ ұ рылыс теориясы

Жоспар:

1. Қ ұ рылыс теориясының алғ ы шарты.

2. А.М. Бутлеровтың химиялық қ ұ рылыс теориясы.

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

Негізгі жә не қ осымша ә дебиет

1. Петров А.А., Бальян Х.В., Трощенко А.Т. Органикалық химия. М. ВШ., 1981ж.

2. Грандберг И.И. Органическая химия. М., 1974г.

3. Бірімжанов Б. Жалпы химия. Алматы: Қ азҰ У, 2001ж.

4. Бірімжанов Б., Нұ рахметов Н. Жалпы химия. Алматы: Ана тілі-1992ж.

5. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия. М.ВШ., 1988г.

6. Усанович М.И. Из истории химии. Алматы: «Қ азақ университеті»-2004ж

7. Шоқ ыбаев Ж. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы: «Білім», 2003ж.

Лекция мә тіні:

ХІХ ғ асырдың 40 – 50 жылдарында бү кіл химия ғ ылымы тарихи ү лкен дағ дарысқ а ұ шырады – ғ ылым дамуын ө те тежеуілдетіп алды. Оғ ан себеп болғ ан сол кездегі химия ғ ылымындағ ы ө зара тү сініспеушілік, бір нә рсеге ә ртү рлі кө зқ араспен қ арау еді. Мұ ның қ ырсығ ы органиканың да дамуына ә серін тигізбей қ ойғ ан жоқ. Бір формуламен бірнеше затты ө рнектеуге тура келді, кө птеген қ арама – қ айшылығ ы мол сұ рақ тарғ а жауап беретін бірде – бір ғ ылыми теория болмады. Тіпті ертеден келе жатқ ан атом, молекула, эквивалент, атомдық жә не молекулалық салмақ деген сияқ ты ұ ғ ымдарын ө зін ә ртү рлі талдап жү рді. Сонымен қ атар бұ л кезде «теорияның» шығ уына игі ық палын тигізген факторлар да жоқ емес еді. Атап айтсақ: А.Кеккуле типтер теориясы кезінде кө мірсутектерінің молекулаларын ө рнектеу ү шін жаң а тип метан типін ұ сынды:

Н СН₃