Стереохимия

Изомерияның болу себептерін зерттеу ү стінде, заттардың қ ұ рылыс теориясының негізінде стереохимия келіп шық ты.

С т е р е о х и м и я – атомдардың кең істіктегі орналасуын зерттейтін ғ ылым. Оның негізін қ алаушылар голланд Якоб Генрих Вант – Гофф (1852 - 1911) жә не француз ғ алымы Жозеф Ашиль Ле – Бель (1847 - 1930). Олар бір – біріне тә уелсіз тү рде 1874 жылы кө міртегі атомының тетраэдр моделін ұ сынды,

сө йтіп классикалық стереохимияның негізін жасады.

Стереохимия теориясы бойынша органикалық қ осылыстардағ ы кө міртегі атомының геометриялық пішіні тетраэдрге ұ қ сайды. Осы тетраэдрдің нақ ортасында кө міртегінің ө зі орналасады да, ал оның тө рт байланысы тетраэдрдің тө бесіне қ арай бағ ытталғ ан. Байланыстар бір–бірінен бірдей ө лшемді бұ рыштар жасап орналасқ ан. Айтылғ андарды метан молекуласының тетраэдрлік моделінен жақ сы байқ ауғ а болады (1- сурет).

Бұ л теория бойынша жай байланыс тө белерімен қ осылғ ан тетраэдр, қ ос байланыс қ ырларымен қ осылғ ан тетраэдр, ал ү шбайланыс жақ беттерімен қ осылғ ан тетраэдрлер тү рінде кө рсетіледі (2 - сурет).

Вант – Гофф пен Ле – Бель кө міртегі атомының тетраэдрлік концепциясына органикалық заттардың оптикалық активтігін зерттеу ү стінде келген. Сонымен қ атар бұ л теория геометриялық изомерия дегенде де толық тү сінік берді.

Классикалық стереохимия тек қ ана кең істік изомериясын тү сініп қ ойғ ан жоқ, сонымен қ атар кө птеген стереоизомерлердің алу жолдарын табуғ а физикалық, химиялық қ асиеттерін, ө зара бір тү рден екінші конфигурациялы тү ріне ауысуын оқ ып білуге, олар туралы болжаулар жасауғ а мү мкіндік берді.

Сурет.

метан (І), этан (ІІ), этилен (ІІІ) ацетилен (ІV) - молекулалары

Я. Вант – Гофф органикалық химияғ а кө птеген жаң а ұ ғ ымдарды енгізді:

- тө рт тү рлі орынбасарлармен байланысып тұ рғ ан атомды а с и м м е т р и я л ы қ атом (тө менде кө рсетілген бутанол – 2-де белгі салынып кө рсетілген кө міртегі) деп атады:

Н

СН₃ С^* С₂Н₅

ОН

- молекулалардың конформациясы (тү р сипаты, молекула қ ұ рылысының тұ рмыста кө ріп жү ретін бір нә рселердің формасына ұ қ састығ ы) заттың тұ рақ тылығ ын біршама сипаттай алатын геометриялық форма;

- цис-, транс- формалар туралы;

- жай байланысы бар заттар молекуласында атомдар тобының еркін айналысы: Н

Н Н

С

С

Н Н

Н

болатындығ ы жә не т.б. ө з заманында ө те озық пікірлер айтты.

Лекция 27

Бесінші негізгі топша элементтерінің ашылу тарихы

Жоспар:

1. Азоттың ашылу тарихынан.

2. Фосфордың ашылу тарихынан.

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

Негізгі жә не қ осымша ә дебиет

1. Петров А.А., Бальян Х.В., Трощенко А.Т. Органикалық химия. М. ВШ., 1981ж.

2. Грандберг И.И. Органическая химия. М., 1974г.

3. Бірімжанов Б. Жалпы химия. Алматы: Қ азҰ У, 2001ж.

4. Бірімжанов Б., Нұ рахметов Н. Жалпы химия. Алматы: Ана тілі-1992ж.

5. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия. М.ВШ., 1988г.

6. Усанович М.И. Из истории химии. Алматы: «Қ азақ университеті»-2004ж

7. Шоқ ыбаев Ж. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы: «Білім», 2003ж.

Лекция мә тіні:

1. Азоттың ашылу тарихынан.

Ауада азот бар екендігі Қ ытайда 8 ғ асырда Мао-Хоаның жұ мыстарында жазылғ ан. Европада азоттың ашылуы ауаның кү рделі қ оспа екендігін білумен қ абат жү рді. Осы бағ ытта азотты алғ аш 1772 жылы жә рдемсіз екендігін анық тап, Резерфорд оның дем алуғ а, жануғ а жә рдемсіз екендігін анық тап «улы ауа» деп атағ ан; сол жылы, ағ ылшынның екінші ғ алымы Пристли азотты басқ а жолмен алып «флогистонданғ ан ауа» деп ат қ ойғ ан. 1773 жылы Карл Вильгелм Шееле ауаның екі газдан тұ ратындығ ын, оның бірі «бұ зылғ ан ауа» екендігін анық тайды. Сол уақ ытта Кавендиш те сондай қ орытындығ а келеді. 1776 жылы Антуан Лоран Лавуазье осы айтылғ ан «улы», «флогистонданғ ан», «бұ зылғ ан ауаны» тексеріп соның барлығ ы бір зат екендігіне кө зі жетіп ауаның бұ л бө лігін азот (грекше «а» ө зінен кейінгі сө зді теріс мағ ынағ а аударатын бө лшек «зоэ»-тіршілік) тіршіліксіз деп, азотсыз тіршіліктің жоқ екендігін білмегендіктен, Лавуазье азотқ а қ ате атқ ойғ ан. Азотты, англо-саксон тілінде сө йлейтін елдерде Nitrogen «селитра туғ ызушы», неміс тілінде Stickstoff – «тұ ншық тырғ ыш материя» деп атайды.

Лавуазье атын теріс қ ойғ анмен, азот тіршілікке ө те керек элемент. Азот белок қ ұ рамына кіретіндіктен, бү кіл ө сімдіктер мен жануарлардың дене қ ұ рамында болады. Клеткаларда болатын белоктардың тү рлі ө згерістері тіршілік процестерінің негізі, сондық тан белоксыз, демек азотсыз тіршілік жоқ.

2.Фосфордың ашылу тарихынан. 17-ғ асырдың алхимигі Геннинг Бранд (Германия, Гамбург 1669ж) жастық эликсирін іздеу талабында адам несебін кө п етіп жинап, қ айнатып суалтып, қ ұ рғ атып қ ұ м жә не ағ аш кө мірін араластырып, ауа қ атынастырмай ө те қ атты қ ыздырып, ақ тығ ында бір қ ызық зат алады, онысы тұ танып кетеді. Бұ л жаң а зат кө п жұ ртты қ ызық тырды. Бранд ө зінің бұ рынғ ы саудагер купецтігіне тартып осындай тә жірибелер кө рсеткені ү шін ақ ы алды, жаң а заттың болмашы мө лшерін кө п алтынғ а сатты. Біраз уақ ыт ө ткен соң Бранд фосфорды жасау қ ұ пиясын Дрезден химигі Крафтқ а сатады, ол да қ ала-қ аланы аралап Брандтың кә сібімен кө п ақ ша табады.

Мұ нан 11 жыл кейін Бойль фосфор алудың ә дісін табады, ол да онда пайда шығ армақ болыпты, бірақ мақ сатына жете алмай қ айтыс болады. Бойльдың ассистенті Гауаквиц жеке ғ алымдарғ а, ғ ылыми мекемелерге фосфорды сатып кө п байлық жинап алады.

1743 жылы химик А. Марграф фосфор алудың оң ай ә дісін тауып, оны жариялайды, содан бастап «фосфор саудасы» тыйылады «фос» грек тілінде- жарық, «феро»-ә келем деген сө здер. Фосфор қ араң ғ ыда жарқ ырайтындығ ынан «жарық ә келуші» фосфор деп аталғ ан.

Лекция 28

Галогендердің ашылу тарихынан

Жоспар:

1. Фтордың ашылу тарихынан.

2. Хлордың ашылу тарихынан.

3. Бромның ашылу тарихынан.

4. Иодтың ашылу тарихынан.

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

Негізгі жә не қ осымша ә дебиет

1. Петров А.А., Бальян Х.В., Трощенко А.Т. Органикалық химия. М. ВШ., 1981ж.

2. Грандберг И.И. Органическая химия. М., 1974г.

3. Бірімжанов Б. Жалпы химия. Алматы: Қ азҰ У, 2001ж.

4. Бірімжанов Б., Нұ рахметов Н. Жалпы химия. Алматы: Ана тілі-1992ж.

5. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия. М.ВШ., 1988г.

6. Усанович М.И. Из истории химии. Алматы: «Қ азақ университеті»-2004ж

7. Шоқ ыбаев Ж. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы: «Білім», 2003ж.

Лекция мә тіні:

1. Фтордың ашылу тарихынан. Фторды бос кү йінде алу, химиялық элементтерді алудағ ы қ иыншылық тың ірісінің бірі болды. Ө йткені фтор ө те улы, ә рі ө те реакцияласқ ыш ыдыс-қ ұ ралдың материалдарымен реакцияласады.

1886 жылы, Муассан ең бегінің нә тижесінде, фторды алудың ә дісі табылды. Осы кезде фтор ө неркә сіптік кө лемде сол ә діс негізінде алынады.

Бұ л ә діс электролиз кезінде фтор ионын фтор атомына айналдыруғ а негізделген.

Барлық элементтердің ішінде химиктерге фтордай кеселін тигізген элемент болмас. Фторды алам деуші талай химиктердің денсаулығ ына зақ ым келді, біразы ажал тапты. Кө п химиялық элементтерді ашқ ан атақ ты Дэви уланып мерзімінен бұ рын қ айтыс болды. Ирландия ғ ылым академиясының мү шесі Томас Нокс қ аза болды, сол академияның тағ ы бір мү шесі Георг Нокс уланып мү гедек болды. Нансидағ ы белгілі химик Джерон Никлес кө п азап шегіп, қ айтыс болды. Белгияның химигі проф. П. Луйэ. Нокстардың не болғ анын біле тұ рса да, осы фтордан қ аза болды. Белгілі ғ алым Гей-Люссак, оның қ ызметтесі химик Тенар фтордан уланғ ан болатын. Кө п қ иыншылық тардан кейін фторды жең ген Муассан да бір кө зінен айырылғ ан. Фтормен жұ мыс істеу ө те ү лкен ұ қ ыптылық ты керек етеді, сә л салақ тық болса фтор ең кемі адамның тісін кү йретіп, тырнақ тарына зақ ым келтіреді.

2. Хлордың ашылу тарихынан. Карл Шееле 1774 жылы «марганецпен» «тең із қ ышқ ылының» ә рекеттесуін зерттей отырып сары тү сті, тұ ншық тырғ ыш газ бө лініп шық қ анын байқ айды. Шееле флогистон теориясын жақ таушы болатын, сондық тан тең із қ ышқ ылының флогистонын марганец алғ ан екен деп ойлап, ол газды «флогистонсызданғ ан тең із қ ышқ ыл» деп атайды.

Соң ынан бұ л газды Бертолле (1780ж) зерттеп, оның судағ ы ерітіндісі тұ з қ ышқ ылы мен оттегіні беретінін байқ ап, бұ л газда оттек бар екен деп ойлайды да, оны «тотық қ ан тұ з қ ышқ ылы» деп атайды. Россияда В.М. Севергин (1800ж) А.Н. Шерер (1807ж) Захаров (1810ж) тотық қ ан тұ з қ ышқ ыл газ деп атағ ан. Сө йтіп, хлор оттекті қ осылыс деген ұ ғ ым, ә сіресе Берцелиустың қ олдауымен, нық орнағ ан болатын.

Гей-Люссак пен Л.Ж. Тенар 1808-1809 жылдарда хлорсутекке натриймен ә рекет еткенде сутектің бө лініп шық қ анын байқ айды, екінші жағ ынан солар сутекпен «тотық қ ан тең із қ ышқ ылы» (хлор) қ осылып, хлорсутек тү зетінін тә жірибеден кө реді: Олай болғ анда «тотық қ ан тең із қ ышқ ылы» жай зат деп қ орытынды шығ аруғ а батылы бармайды, ө йткені ол жай зат болса, оның ішінде оттек болмайды; ол мү мкін емес деп ойлайды. 1810 жылы осылардың барлығ ына Дэви қ арсы шығ ып, тотық қ ан тең із қ ышқ ылы деп жү рген кү рделі зат емес жай зат деп оғ ан хлорин деген ат береді. Дэвидің пікіріне Бертоле (1811ж) соң ынан Гей-Люссак пен Тенар (1812ж) қ осылады. Гей-Люссак хлор деп ат береді. Берцелиус бастағ ан бір топ химик кө нің кіремей жү ріп, Дэви мен Гей-Люссактың қ осымша тә жірибелерінде ол газда оттек жоқ екендігі дә лелденген соң, оларда қ ояды.

Россияда 1813 жылы Гизе тұ зтуғ ызушы, 1820 жылдан бастап ә сіресе Гесстің жұ мыстарында (1835ж) хлор деп аталады. Швейгер 1811жылы хлордың натриймен тікелей қ осылысқ анын бақ ылағ аннан кейін химияғ а гологен деген сө зді енгізеді.

Сө йтіп хлор 1774 жылы ашылғ анымен 36 жыл кейін ғ ана толық мойындалды.

3. Бромның ашылу тарихынан. 1825 жылы Гейдельберг университетінде (Германия) проф. Гмелиннің қ арамағ ында Левиг деген студент ащы бұ лақ тың суын зерттейді, суғ а хлор жібергеде қ оң ыр тү сті сұ йық тық бө лініп шығ атынын кө реді, оны кө бірек жинап содан кейін зертемек болады.

Бірақ бұ л зерттеу бітпес бұ рын 1826 жылы Францияда Балар бром деген жаң а элемент ашыпты деген хабар жарияланады. Гмелин мен Левигтің зерттейміз деп жинап қ ойғ ан сұ йық тығ ы жаң а ашылғ ан бром екен.

Балар тең із суын суалтып оғ ан хлор жібереді, тү зілген қ оң ыр тү сті сұ йық тық ты айдап ажыратып алып, зерттеу арқ ылы жаң а элемент екеніне кө зі жетіп, оны мурид деп атайды.

Франция академиясының дә стү рі бойынша сайланғ ан комиссия-Вокелен, Тенар, Гей-Люссак-Балардың жаң а элемент ашқ андығ ын дұ рыстайды. Сол комиссияның ұ сынысы бойынша оны бром (бромос-сасық) деп атайды.

Неміс химигі атақ ты Либих, Балардың бром ашқ андығ ын естісімен лобораториясында кө п уақ ыттан тұ рғ ан, ү стіне «хлор мен иодтың қ осылысы» деп жазып қ ойғ ан сұ йық ты зерттесе ол бром екен. Либих уақ ытында жете тексермегеніне ө кініп, соншалық ү лкен ғ ылыми табыс қ олында бола тұ ра, оның абыройы, атағ ы, бұ рын ешкімге белгісіз Баларғ а бұ йырғ анына іші кү йіп, ызаланып, ғ алым адамның айтуына лайық сыз «бромды ашқ ан Балар емес, Баларды ашқ ан бром» деп ащы сө з айтыпты.

4. Иодтың ашылу тарихынан. Ө ткен ғ асырдың басында Наполеонның толып жатқ ан басқ ыншылық соғ ыстарына ө те кө п керекті «мылтық дә рісін» (порох) жасауғ а селитра қ ажет болды; Селитраны тең із балдырларынан алуды кө п кісі кә сіп қ ылды. Париждің тү біндегі аптека ұ стаушы Куртуа селитра заводын салды. Селитра қ айнататын қ азанның тү бінде бір белгісіз тұ здарды зерттей келе, оның кү кірт қ ышқ ылымен ә рекеттесе кү лгін тү сті будың шық қ анын байқ айды, буды жинаса ол металл сияқ ты жылтыр кристалдарғ а айналады. Куртуа бұ л затты таныс профессоры Клеманғ а, ол Гей-Люссакқ а береді. Гей-Люссак оны қ онақ қ а келген Дэвиғ а кө рсетеді. Гей-Люссак пен Дэви мұ ның қ асиетін зерттеп Кутуаның тапқ аны жаң а элемент екенін анық тайды. Оны иод (грекше «йодос»-кү лгін тү с) деп атайды.

Лекция 29

Сегізінші топ элементтерінің ашылу тарихынан

Жоспар:

1. Инертті газдардың ашылуы

2. Криптон, Неон, Ксенонның ашылуы

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

Негізгі жә не қ осымша ә дебиет

1. Петров А.А., Бальян Х.В., Трощенко А.Т. Органикалық химия. М. ВШ., 1981ж.

2. Грандберг И.И. Органическая химия. М., 1974г.

3. Бірімжанов Б. Жалпы химия. Алматы: Қ азҰ У, 2001ж.

4. Бірімжанов Б., Нұ рахметов Н. Жалпы химия. Алматы: Ана тілі-1992ж.

5. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия. М.ВШ., 1988г.

6. Усанович М.И. Из истории химии. Алматы: «Қ азақ университеті»-2004ж

7. Шоқ ыбаев Ж. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы: «Білім», 2003ж.

Лекция мә тіні:

1. Ағ ылшын физигі Рэлей 1882 жылы ауадан алынғ ан азоттың бір литрінің салмағ ы 1, 2572г, ал қ осылыстарынан (NH₄NO₂) бө лініп алынғ ан азоттың бір литрінің салмағ ы 1, 2505г екендігін тауып, ауадан алынғ ан азоттың неге ауыр екендігін шеше алмады. Ағ ылшын химигі Рамзай (1858-1916) ауадан алынғ ан азотқ а араласқ ан ауырырақ газ бар шығ ар деген жорамал айтып, Рэлеймен бірігіп ауа азотын зерттеді. Рэлей ауадағ ы азотпен оттекті қ осып, азот оксидтерін сілтімен реакцияластырып қ арағ анда, алынғ ан азоттан басқ а бір газдың қ алатынын байқ ағ ан. Рамзай басқ аша жолмен, ауадағ ы азотты магниймен реакцияластырып «магний нитридіне» айналдырғ анда, ол да азоттан басқ а қ алатын аз ғ ана газды табады. Оны зерттегенде, бұ рын белгісіз жаң а элемент екендігі анық талады.

Осы жұ мыстардың нә тижесінде Рамзай мен Рэлей 1894 жылы Аргон (грекше жалқ ау) деген жаң а элемент ашқ андық тарын жариялайды. Бұ л кезде Бунзен мен Кирхгоф тапқ ан спектр анализі қ олданыла бастағ ан еді. 1868 жылы кү н тұ тылғ анда, соның протуберанцтарының біреуінің бетінен ол кезде жерде жоқ жаң а элементтің сызығ ын табады, оны кү ннен тапқ андық тан Гелий деп атағ ан.

Америкада табылғ ан клевейт деген минералды тұ з қ ышқ ылы мен ә рекеттегенде, одан азотқ а ұ қ сас бір инертті газ бө лініп шығ ады дегенді Рамзай естиді. Рамзай 1895 жылы сондай етіп; ол газды жинап алып спектрін зерттейді де, оның Гелий екендігін анық тап, Гелийді жерден табады.

2. Рамэай мен Рэлей аргонды тапқ аннан кейін-ақ, оны периодтық жү йенің жаң а нолінші тобының бірінші элементі деп есептеген, енді гелийде сол топқ а жазылды. Менделеев бұ л ұ сынысты мақ ұ лдағ ан болатын.

Сегізінші топқ а гелий мен аргон орналасқ аннан кейін, периодтық жү йенің заң ына сә йкес, сол топқ а тағ ы бірнеше элементтің орны бос екендігі анық талды. Сө йтіп, инертті газдар екеу емес, тағ ы бар екендігіне, оларды ә лі іздеу керек екендігіне жол кө рсеткен периодтық жү йе болды.

Рамзай Менделеев ә дістерін қ олданып жоқ элементтердің қ асиеттерін болжайды. (неонды), соң ынан ауадан ол элементтің ө зінде табады. 1896-1898 жылдарда Криптон (жасырынды), неон (жаң а), ксенон (бө где) ашылды. Кейінірек 1900 радиоактив қ ұ былыстарын зерттегенде радон табылды.

Лекция 30

Химияны дамытудағ ы қ азақ стандық ғ алымдардың ү лестері

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

Негізгі жә не қ осымша ә дебиет

1. Петров А.А., Бальян Х.В., Трощенко А.Т. Органикалық химия. М. ВШ., 1981ж.

2. Грандберг И.И. Органическая химия. М., 1974г.

3. Бірімжанов Б. Жалпы химия. Алматы: Қ азҰ У, 2001ж.

4. Бірімжанов Б., Нұ рахметов Н. Жалпы химия. Алматы: Ана тілі-1992ж.

5. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия. М.ВШ., 1988г.

6. Усанович М.И. Из истории химии. Алматы: «Қ азақ университеті»-2004ж

7. Шоқ ыбаев Ж. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы: «Білім», 2003ж.

Лекция мә тіні:

Елімізде химия ө неркә сібі 1932 жылдан дами бастады деп айтуғ а болады. Ақ тө беде, содан соң басқ а обылыстарда химия ө ндіріс орындары салына бастады. Қ азақ стан қ азір жаң адан қ ұ рылғ ан қ уатты химия ө неркә сібі бар іргелі елге айналды.

Қ азақ станда ең алғ аш Химия ғ ылымдары институты 1945 жылы ашылды. Оның директоры Қ азақ станда химия ғ ылымынан білім берудің негізін қ алағ ан атақ ты химик- ғ алым, академик Ә.Б. Бектұ ров.

ХХ ғ асырдың екінші жартысынгда елімізде химияның теориялық жә не практикалық маң ызы зор салалары дамытылды. Мысалы, қ ышқ ылдар мен негіздер теориясы (М.И. Усанович); амальгамалық химияның теориясы мен практикасы (М.Т. Козловский); катализдік ә серді алдын ала болжаудың теориялық негіздері (Ә.Б. Бектұ ров); поликонденсациялау процестерінің химиясы (Б.А. Жұ банов); сирек жә не тү сті металдар ө ндірудің физикалық -химиялық негіздері (Е.А. Букетов); континенттік тұ з тү зілудің физикалық -химиялық негіздері (Б.А. Бірімжанов) қ аланды жә не ә рі қ арай жетілдіріліп келеді.

Елімізде органикалық химия саласындағ ы зерттеулер 1938 жылдан бастап дамыды. Қ азақ станда ТМД кө леміндегі тұ ң ғ ыш рет поликонденсация реакциясын зерттеп, талшық тү зетін полиамидтерді академик С.Р. Рафиков (1940ж) синтездеді. Оның ұ сынысы бойынша Қ азақ станда мұ най ө німдерінің ауыр қ алдық тарын зерттеу жә не оларды жоғ ары молекулалы қ осылыстарғ а айналдыру, органикалық қ осылыстарды тотық тыру жұ мыстары жү ргізілді.

Қ азақ стандық ғ алымдар тү рлі ө ндірістік бұ йымдар жасауғ а ың ғ айлы, механикалық беріктігі жоғ ары, тамаша техникалық қ асиеттерге ие жоғ ары молекулалы қ осылыстарды, макромолекулалық жү йелерді зерттеуде де зор жетістіктерге жетті. Мысалы, академик Б.А. Жұ бановтың жетекшілігімен туберкулез ауруына қ арсы препараттар, сондай-ақ ә сер ету мерзімі ұ зақ, жергілікті жансыздандыруғ а қ олданылатын қ абыршық тар синтезделеді.

Қ азіргі кезде Қ азақ станда химиктердің қ атары жыл сайын артып келеді. Тә уелсіз еліміздің ө ркендеуі ү шін адамзаттың алдында тұ рғ ан келелі міндеттерді шешуге ө зіндік ү лестерін қ осуда. Олардың қ атарына З.М. Молдахметов, Қ.Ж. Пірә лиев, С.М. ә дікенов, А.М. Ғ азалиев, Қ.Б. Ержанов жә не басқ а ғ алымдарды атауғ а болады.

Ө скелең ұ рпақ тың ендігі міндеті- егеменді елімізді дамытуғ а, химия ғ ылымының дең гейін арттыруғ а бар кү ш-жігерлерін жұ мсап, алдың ғ ы буын ағ алар ісін жалғ астыру болып табылады.

Қ азақ стан Республикасы

Білім жә не ғ ылым министрлігі

«Сырдария» университеті

«Химия-биология» факультеті

«Химия-биология» кафедрасы

«Химия тарихы» пә ні бойынша.

050112- «Химия» мамандық тарының студенттері ү шін.

Студенттің Ө зіндік жұ мысының жоспары

ЖӘ НЕ ОРЫНДАУ КЕСТЕСІ

(СӨ Ж)

Жетісай – 2008 ж.

1. Студенттің ө зіндік жұ мысының жоспары жә не орындау кестесі

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

Негізгі жә не қ осымша ә дебиет

1. Петров А.А., Бальян Х.В., Трощенко А.Т. Органикалық химия. М. ВШ., 1981ж.

2. Грандберг И.И. Органическая химия. М., 1974г.

3. Бірімжанов Б. Жалпы химия. Алматы: Қ азҰ У, 2001ж.

4. Бірімжанов Б., Нұ рахметов Н. Жалпы химия. Алматы: Ана тілі-1992ж.

5. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия. М.ВШ., 1988г.

6. Усанович М.И. Из истории химии. Алматы: «Қ азақ университеті»-2004ж

7. Шоқ ыбаев Ж. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы: «Білім», 2003ж.

Қ азақ стан Республикасы

Білім жә не ғ ылым министрлігі

«Сырдария» университеті

«Химия-биология» факультеті

«Химия-биология» кафедрасы

«Химия тарихы» пә ні бойынша.

050112- «Химия» мамандық тарының студенттері ү шін.

ОҚ ЫТУШЫНЫҢ БАСШЫЛЫҒ ЫМЕН СТУДЕНТТЕРДІҢ

Ө ЗІНДІК ЖҰ МЫС ЖОСПАРЫ ЖӘ НЕ ОРЫНДАУ КЕСТЕСІ

(ОБСӨ Ж)

Жетісай – 2008 ж.

1. ОБСӨ Ж жоспары жә не орындау кестесі

Ескерту:

Студенттердің білімін бақ ылау, бағ алау – СӨ Ж – есептері, жаттығ улар, тестілік бақ ылау (Т), рефераттар (Р), глоссарий (Г), коллоквиум (К) – оқ ытушығ а тапсыру кестесі.

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

Негізгі жә не қ осымша ә дебиет

1. Петров А.А., Бальян Х.В., Трощенко А.Т. Органикалық химия. М. ВШ., 1981ж.

2. Грандберг И.И. Органическая химия. М., 1974г.

3. Бірімжанов Б. Жалпы химия. Алматы: Қ азҰ У, 2001ж.

4. Бірімжанов Б., Нұ рахметов Н. Жалпы химия. Алматы: Ана тілі-1992ж.

5. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия. М.ВШ., 1988г.

6. Усанович М.И. Из истории химии. Алматы: «Қ азақ университеті»-2004ж

7. Шоқ ыбаев Ж. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы: «Білім», 2003ж.

Қ азақ стан Республикасы

Білім жә не ғ ылым министрлігі

«Сырдария» университеті

«Химия-биология» факультеті

«Химия-биология» кафедрасы

«Химия тарихы» пә ні бойынша.

050112- «Химия» мамандық тарының студенттері ү шін.

Студенттердің білімін бақ ылау тү рлері:

а)Жазбаша бақ ылау

Жетісай – 2008ж

13.Бақ ылау сұ рақ тары.

1. Ежелгі химия. Алхимия. Авиценна.

2. Медециналық химияның дамуы. Парцельс. ХVI ғ асыр химиясы

3. Роберть Бойль. Химиялық элементтерді ашқ ан ғ алымдар.

4. Флогистон тероиясы. Шталь.

5. ХVIІІ ғ асыр химигі орыс ғ алымы М.В. Ломоносов

6. Химиялық тепе-тең дік. Бертолле. Пруст. Экиваленттер заң ының ашылуы.

7. Атомистика. Дальтон.

8. Кө лем қ атынас заң ы. Гей-Люссак.

9. Атом жә не молекула. Авогадро.

10. Электрохимияның бастауы. Дэви. Фарадей.

11. Органикалық химия. Изомерия. Либих.

12. Типтер теориясы. Дюма.

13. Химиялық қ ұ рылыс теориясы. Кекуле. Бутлеров.

14. Катализ. Тенар. Деберейнер.

15. Термохимия. Гесс. Бекетов. Бертело.

16. Элементтердің периодтық жү йесі. Д.И. Менделеев

17. Атом қ ұ рылысы. Резерфорд

18. Ерітінділер. Вант-Гофф. Конавалов.

19. Физикалық химия анализі. Курнаков.

20. Электролиттік диссоциация теориясы. Арениус.

21. Комплекс қ осылыстар. Вернер. Чугаев.

22. Органикалық химия. Фаворский. Лебедев. Зелинский.

23. Геохимия. Вернадский. Ферсман.

24. Аналитикалық химияның даму кезең дері

25. Химия-жаратылысты зерттейтін ғ ылымдардың бірі

26. Химия- заттар жайлы ғ ылым

27. Химия ғ ылымы химия пә нінің бастауы

28. Химия пә нінің басты міндеттері

29. Химияның даму кезең дері

30. Оствальд. Сұ йық тар теориясы.

31. Химияның пайда болуы

32. Философиялық тас

33. Химия-жаратылысты зерттейтін ғ ылымдардың бірі

34. Химия- заттар жайлы ғ ылым

35. Химия ғ ылымы химия пә нінің бастауы

36. Химия пә нінің басты міндеттері

37. Химияның даму кезең дері

38. Алхимия дә уірі

39. XVI-XVII ғ асырда Европада химияның дамуы

40. Химияның жетістіктері

41. Грецияда атом-молекулалық теориясының дамуы

42. М.В. Ломоносовтың атом-молекула теориясына қ осқ ан ү лесі

43. Заттар массасының сақ талу заң ының пайда болуы

44. Қ ұ рам тұ рақ тылық заң ының дамуы

45. Эквиваленттер заң ының даму тарихы

46. Еселі қ атынастар заң ының шығ у тарихы

47. Атомистиканың қ айта тууы

48. Атомның пайда болуы

49. Молекуланы пайда болу тарихы

50. Химиялық тең діктің шығ уы

51. Химиялық элементтердің пайда болуы

52. Периодтық заң жә не периодтық жү йе

53. Электронның ашылу тарихы

54. Атомның ядролық моделі

55. Аналитикалық химия пә ні

56. Аналитикалық химияның даму кезең дері

57. Органикалық химияның дамуы

58. Витализм теориясы

59. Радикалдар теориясы

60. Типтер териясы

61. Қ ұ рылыс теориясының алғ ы шарты.

62. А.М. Бутлеровтың химиялық қ ұ рылыс теориясы

63. Азоттың ашылу тарихынан.

64. Фосфордың ашылу тарихынан

65. Хлордың ашылу тарихынан

66. Вромның ашылу тарихынан

67. Иодтың ашылу тарихынан

68. Интертті газдардың ашылу тарихынан

14. Студенттердің академиялық білімін

рейтингтік бағ алау жү йесі

Білім беру ісіндегі басты приоритет – студенттердің жеке шығ армашылық мү мкіндіктерін дамыту, оларды дара тұ лғ а етіп ә зірлеу. Оқ у ү рдісінде басымдылық рө л оқ ытушығ а емес, студентке берілуі тиіс, студент белсенділік кө рсетуі тиіс, оны оқ ытпай, ол ө здігінен оқ уы керек. Оқ ытудың негізгі мақ саты - ө з бетінше дами алатын жеке адамды қ алыптастыру болғ андық тан, оқ ытудың негізгі формасы – студенттермен жұ мыс істеу, дифференциялау.

Ә рбір студент басқ а студент пен салыстырылмайды, керісінше ө зімен - ө зі салыстырылады. Студенттер ө з нә тижелерін бағ алай білуге ү йренуі аса маң ызды.

Студенттердің білімін бағ алау – оның жіберген қ атесіне жазалау емес, жетістігін мадақ тау, кө термелеу қ ұ ралына айналуы тиіс.

Студенттердің білімін бағ алау кредиттік оқ ыту жү йесінің міндетті элементі болып кіреді.

Қ орытынды бақ ылау-емтихан студенттің академиялық уақ ыт ішіндегі кә сіптік білім бағ дарламасын мең геру дә режесін анық тау ү шін ө ткізіледі.

Емтихан компьютерлі, жазбаша тестермен немесе ауызша, жазбаша тү рде ө теді. Емтиханның ө ту формасын оқ у-ә дістемелік кең ес тағ айындайды.

Студенттің білімін бағ алау рейтингтік балл екі бө ліктен тұ рады: біріншісі – рейтинг балының 40% қ ұ райды, оны студент кү нделікті бақ ылау (ОБСӨ Ж), СӨ Ж тапсырмаларын орындағ аны ү шін жинақ тайды. (А1; А2-жетінші жә не он тө ртінші апталарда ө ткізілетін аттестаттау балдары), екіншісі – рейтинг балының 60% қ ұ райды, ол қ орытынды бақ ылау – емтиханның нә тижесі осы балдардың қ осындысы студенттің білімінің рейтингтік кө рсеткіші:

R=(А1+А2)x0, 6 + Э x0, 4

Рейтингтің жоғ арғ ы мә ні – 100 балл

Студенттің оқ у жылындағ ы академиялық ү лгерімі GPA мә ні былайша есептеледі:

GPA =

И₁, И₂,..., И_П – студенттің қ орытынды балының сандық баламасы.

К₁, К₂,..., К_П – студенттің оқ ығ ан пә ндер кредиті

1 курс студенті келесі курсқ а кө шу ү шін GPA мә ні «+Д» – 1, 33 (55-59%) балдан кем болмауы керек, 2 курс студенті ү шін – «+С» – 2, 33 (70-74%), 3 курс студенті ү шін «В-» – 2, 67 (75-79%) кем болмауы керек.

Ә р дең гейдің ұ пай саны студенттердің білімін бақ ылаудың ү лгілері мен кіріспе, ағ ымдағ ы жә не аралық бақ ылаулармен жиналады. Тө менде студенттердің баллмен есептегенде білім градациясының кестесін беріп отырмыз:

Пә ннен F – деген бағ а алғ ан студент деканат белгілеген мерзімде оны қ айта тапсыру керек