XX ғасырдын 30-40 жылдары орыс ғалымдары Н.К. Кольков, А.С. Серебровский, Н.П. Дубинин т.б. еңбектерінің нәтижесінде ген теориясы қалыптасты.

Жылы О.Эйвери, К.Мак Леод, М.Мак Карта тұ қ ым қ уалаушылық тын материалдық негізі - нуклеин қ ышқ ылдары ДНҚ) екендігін дә лелдеді, ал 1953 жылы Дж Уотсон жә не Ф.Крик ДНҚ молекуласы қ ұ рылымының моделін анық тады.

XX ғ асырдың екінші жартысынан бастап ғ алымдардың зерттеулері негізінен нуклеин қ ышқ ылдарының қ асиетін анық тауғ а олардың молекуласында тұ қ ым қ уалаушылық ақ параттың жазылу жә не жү зеге асу механизмдерін анық тауғ а, генетикалық кодтың қ ұ рылысын жә не қ асиеттерін анық тауғ а, ағ залардың нақ тылы белгілері мен ересек (дефинитивтік) фенотипінің қ альптасуың да гендердің белсенділігінің реттелу механизмдерін зерттеуге бағ ытталады. XX ғ асырдың 60 жылдары М.Ниренберг, С.Очао, Х.Корана жә не басқ а да биохимиктердің ең бектері нә тижесінде генетикалық код тү гелдей анық талды, ал 70 жылдары генетикалық инженерия ә дістері қ алыптасып, тірі ағ залардың тұ қ ым қ уалаушылығ ын мақ сатқ а сай ө згертуге, жасанды тұ қ ым қ уалаушылық материалдары бар (трансгенді) ағ заларды қ ұ растыруғ а, жоғ ары сатылы омыртқ алы ағ заларды клондауғ а мү мкіншілік туды.

Г.Мендель гендері ә ртү рлі хромосомаларда орналасқ ан белгілердің тұ қ ым қ уалаушылығ ын зерттеп дискреттік (тә уелсіз тұ қ ым қ уалау) теориясын қ алыптастырса, Т. Морган гендері бір хромосомада орналасқ ан белгілердің тұ қ ым қ уалаушылығ ын зерттеп тіркес тұ қ ым қ уалау қ ұ былысын ашқ ан.

Г.Мендель тә жірибелері

1865 жылы Чехославакияның Брно қ аласының шағ ын ғ ылыми ұ йымының кезекті мә жілісінде Г.Мендель ө зінің тә жірибелерінің қ орытындыларын баяндады.Ол моно-ди-полигибридтік будандастыру ә дістерін қ олданғ ан. Г.Мендельдің тә жірибе ә дістері сол кездегі басқ а оқ ымыстылардың ә дістерінен мү лдем ө згеше болады:

1)ол будандастыру ү шін бір-бірінен айқ ын ажыратуғ а болатын балама белгілерді қ олданғ ан, мысалы: тұ қ ымның тү сінің сары не жасыл болуы; жемістерінің тү сінің сары не жасыл болуы; гү лдерінің тү сінің қ ызыл не ақ болуы; ө сімдік сабақ тарының ұ зын не қ ысқ а болуы; гү лдерінің сабақ тө бесіне не жапырақ қ ойнына орналасуы т.с.с.;

2) будаң дастыруғ а дейін ө сімдіктерді бірнеше жыл бойын ө здігінен тозаң датып, белгілердің тазалығ ына (гомозиготалы кү йіне) жеткізген;

3) белгілердің ұ рпақ тарда байқ алуын ерінбей бір-бірлеп есептеп санағ ан;

4) гибридиология (будаң дастыру) нә тижесін талдау ү шін математикалык аппаратты кең інен пайдаланғ ан жә не ұ рпақ тардың белгілерінің бә рін бірдей емес тек нақ тылы 1, 2 не 3 белгілердің тұ қ ым қ уалауын ғ ана талдағ ан;

Моногибридті будандастыру. Г. Мендель бұ ршақ тың тұ қ ымының тү сі сары не жасыл болып келетін екі сортын ө зара будандастырғ ан. Сонда бірінші ұ рпақ тың тұ қ ымдары бә рінде сары болып келген. Бірінші ұ рпақ тың ө кілдерін ө здігінен тозаң дандырғ анда екінші ұ рпақ та сары тү сті бұ ршақ тармен қ атар жасыл тү сті бұ ршақ тар да байқ алғ ан. Г.Мендель бірінші ұ рпақ та байқ алғ ан сары белгіні доминантты, ал бірінші ұ рпақ та байқ алмай, тек екінші ұ рпақ та ғ ана байқ алатын жасыл тү сті рецессивті белгі деп атағ ан. Г.Мең дель бұ ршақ тың тү сі (сары, жасыл екі тә уелсіз, дискретті тұ қ ым куалаушылық факторлары арқ ылы беріледі деп болжамдап, доминантты белгіні АА, рецессивті белгіні аа ә ріптерімен жазып бейнелеген, сонда оның моногибридті будаң дастыруының нә тижесі мынадай болады: