Денелердің ауырлық күші әрекетінен қозғалуы

Галилео Галилей ө зінің жү ргізген тә жірибелерімен барлық еркін денелер, ө здерінің массаларына тә уелсіз жерге бірдей ү деумен тү сетінін тағ айындады. Ал Ньютон тұ жырымдағ ан қ озғ алыс заң дары мен бү кілә лемдік тартылыс заң ы еркін тү судің, яғ ни денелердің ауырлық кү ші ә рекетінен қ озғ алуының негізгі ерекшеліктерін тү сіндіруге мү мкіндік берді.

Бү кілә лемдік тартылыс кү ші кө рінісінің бірі—денелердід Жерге тартылу кү ші. Бұ л кү шті ауырлық кү ші деп атайды.

Бү кілә лемдік тартылыс заң ына сә йкес денелердің Жерге тартылу кү ші

формуласымен ө рнектеледі, мұ ндағ ы m — дененің массасы, М_ж—Жердің массасы, R—Жердің радиусы, һ —дененің Жер бетінен биіктігі.

Ауырлық кү ші денеге еркін тү су ү деуін тудырады. Ньютонның екінші заң ына сә йкес:

формуланы ескере отырып, Жер бетінен һ биіктіктегі еркін тү су ү деуінің модулі ү шін:

ө рнегін аламыз, ал Жер бетінде (һ = 0)

болады.

формуладан еркін тү су ү деуінің дененің m массасына тә уелсіздігі, ал оның шамасының дене Жер бетінен кө терілген сайын азая беретіні байқ алады. Алайда, егер дененің Жер бетінен кө терілу биіктігі 100 км-ден аспаса, онда Жер радиусымен салыстырғ анда бұ л биіктікті ескермеуге болады. 100 км-ге дейінгі биіктікте еркін тү су ү деуін шамамен 9, 8 м/с²-ка тең деп есептеуге болады.

Ә йтсе де Жер бетіндегі еркін тү су ү деуі барлық жерде бірдей емес. Жер дә л шар пішіндес болмағ андық тан жә не оның ө з осінен айналуы себепті, еркін тү су ү деуі Жердің географиялық ендігіне байланысты болады. Мысалы, полюсте еркін тү су ү деуі 9, 83 м/с², экваторда 9, 78 м/с², ал 45° ендікте 9, 81 м/с². Ал біз есептеулерімізде еркін тү су ү деуін шамамен 9, 8 м/с² -ка тең деп аламыз.