АИВ/ЖИТС- ИНФЕКЦИЯСЫ

Адамның иммунитет тапшылық вирустық инфекциясы - адам организмінің иммундық жү йесін зақ ымдайтын вирустың енуі нә тижесінде дамитын ауру. ЖИТС - жү ре пайда болғ ан иммунитет тапшылық синдромы.

Иммундық жү йенің тапшылығ ы салдарынан организм ә ртү рлі инфекциялар мен ісіктерге қ арсы тұ ра алмай, тү рлі асқ ынуларғ а ұ шырап, ө лімге алып келуі мү мкiн.

Этиологиясы. Адам иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вирус «баяу» инфекциялар қ атарына жатады. Адам иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вирус гендік аппараты рибонуклеин қ ышқ ылынан тұ ратын ретровирустар қ атарына жатады. Вирус сыртқ ы қ абық тан, оғ ан бекіген арнайы белоктар-Gр120, Gр41-ден тұ рады. Вирустың ортасындағ ы геном рибонуклеин қ ышқ ылымен қ оса 3 ферменттер бар - кері транскриптаза (ревертаза), интеграза жә не протеаза. Адамның иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вирус кө лемі жағ ынан орташа вирустарғ а жатады. 1 сантиметрлік сызық қ а 70-100 мың вирустық бө лшектер сияды.

Соң ғ ы кездерде адамның иммундытапшылық вирусының биологиялық ерекшелігі анық талғ ан, ол - вирустың ө те тез ө згергіштік қ асиеті. Вирус бө лшектерінiң қ абығ ынан сыртқ а шығ ып тұ ратын ерекше белоктар ө зінің антигендік қ ұ рылымын жылдам ө згертеді.

АИВ- инфекция қ оздырғ ышының 2 тү рі бар: АИВ-1 жә не АИВ-2.

АИВ-1 - Солтү стік Америка жә не Европа елдерінде кең тарағ ан вирус. АИВ-2 – Батыс Африкада.

Адамда иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вирус сыртқ ы орта ә серлеріне тұ рақ сыз. Вирус 54º С температурағ а қ ыздырғ анда 30 минутта, қ айнатқ анда 1-5 мин аралығ ында жә не де қ ышқ ылдық -сілтілік РН орта кенеттен ө згергенде ө з қ асиетін жояды. Кү нделікті жағ дайда қ олданылып жү рген дезинфектанттар ә серінен тез арада тіршілігін жояды. Осығ ан қ арамай вирус ультрасә улелер мен йонды радиация ә серіне тұ рақ ты келеді.

Эпидемиологиясы. АИВ-инфекция кө зі - науқ ас немесе вирустасымалдаушы адам. Вирус науқ ас адам мен вирустасымалдаушы адамның қ анында, шә уетінде, емшек сү тінде, кө з жасында, кынап жә не жатыр мойны шырышында, ә ртү рлі тіндерінде, жұ лын сұ йық тығ ында кездеседі. Вирус қ ан мен шә уетте кө п мө лшерде кездесетіндіктен оның осы биологиялық сұ йық тық тар арқ ылы жұ ғ у қ аупі жоғ ары. Ал сілекейде, емшек сү тінде, жұ лын сұ йығ ында, кө з жасында жә не тағ ы да басқ а биологиялық сұ йық тық тар мен тіндерде вирус мө лшері тө мен болғ андық тан жұ ғ у қ аупі де тө мен.

АИВ-инфекция науқ ас адам немесе вирустасымалдаушыдан 3 жолмен жұ ғ ады: жыныстық қ атынас арқ ылы, қ ан жә не қ ан препараттары арқ ылы, анасынан баласына (плацента тосқ ауылы арқ ылы ө тіп босанғ анғ а дейінгі кезең де, босану кезінде жә не босанғ аннан кейінгі кезең де – емшек сү тiмен). Кейбір жағ дайда вирус нә рестеден анасына емшек ұ шының жарық тары арқ ылы сау ә йел организміне енуі мү мкін.

Вирустың жыныстық жолмен берілуі гомосексуалдық жә не гетеросексуалдық қ атынастар арқ ылы жү зеге асады. АИВ- инфекцияның осы жолмен таралуы «қ ауіп-қ атер топтарында» жиі кездеседі.

«Қ ауіп-қ атер» тобының 1-ші тобына гомосексуалисттер жатады.

2-ші топта - жезө кшелер;

3-ші топта - шетел азаматтарымен жыныстық қ атынаста болатын ә йелдер;

4-ші топта - ретсіз жыныстық қ атынаста болатын, жыныстық жолдасын жиі ауыстыратындар;

5-ші топта - нашақ орлар;

6-шы топта - қ ан реципиенттері

Ал парентеральді жұ ғ у жолына келетін болсақ, ол қ ан жә не қ ан препараттары арқ ылы жү зеге асады. Нашақ орлар арасында бір-біріне жұ қ тыру қ аупі жоғ ары. Бір нашақ ор қ олданғ ан шприцті екіншісінің қ олдануы нә тижесінде шприцтегі қ алып қ алғ ан қ ан қ алдық тарындағ ы вирус екінші организмге кө ктамыр арқ ылы ө теді де ауру тудырады.

Залалданғ ан қ анды қ ұ ю АИВ - инфекцияның парентеральді жолмен таралуында ең қ ауіпті болып есептеледі. Адамның иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вируспен залалданғ ан қ анды сау адамғ а қ ұ йғ ан кезде инфекцияның жұ ғ у қ аупі 100 %-ғ а жетеді, яғ ни тікелей қ анғ а тү скен вирус аз уақ ыттың ішінде организмнің иммундық жү йесінің қ ызметін тө мендетеді де, аурудың тез дамуына мү мкіндік береді.

Сонымен бірге қ анның клеткалық компоненттерін, плазманы жә не қ ан ұ ю факторларының компоненттерін де қ ұ йғ ан кезде вирустың жұ ғ у қ аупі жоғ ары. АИВ- инфекция дене мү шелерінің трансплантациясы кезінде организмнің ә ртү рлі биологиялық сұ йық тары арқ ылы берілуі мү мкін.

Донор қ ан тапсырғ ан кезде адамның иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вирусымен залалдануы мү мкін емес. Донордан қ ан алғ анда кө ктамырдан қ анды арнайы, бір рет қ олданатын қ ұ ралдар кө мегімен немесе сапалы стерилизациядан ө ткен қ ұ ралдарды қ олданады. Дү ние жү зінде донорлардың иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вируспен залалдануы осы уақ ытқ а дейін кездеспеген. Басқ а адамдар тә різді донор вирусты жыныстық жолмен немесе нашақ ордың шприці арқ ылы жұ қ тыруы мү мкін. Осығ ан байланысты ә рбір қ ан тапсырушы адам тапсырғ ан қ анын қ ұ ятын адам ү шін қ ауіп туғ ызатынын есіне сақ тауы керек. Дү ние жү зінде ә рбір тапсырылғ ан қ ан ү ш инфекцияғ а мұ қ ият тү рде тексеріледі: вирусты гепатит, мерез, АИВ- инфекция (1985 жылдан бастап).

Кей жағ дайда АИВ-инфекцияғ а зерттеу нә тижесі «жалғ ан теріс» болуы мү мкін. Ол АИВ-инфекцияның бастапқ ы кезінде вирусқ а қ арсы адам организмінде арнайы антиденелердің тү зіліп ү лгермеуімен тү сіндіріледі.

Иммунопатогенезі. Аурудың алғ ашқ ы кезең інде вирус организмнің иммундық клеткаларын, ә сіресе Т - хелперлерді зақ ымдайды. Соның нә тижесінде организмнің сыртқ ы жә не ішкі жаулары - бактериялар, вирустар саң ырауқ ұ лақ тық инфекциялар, паразиттер жә не қ атерлі ісіктерге қ арсы тұ ру қ абілеті тө мендейді. Адамның иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вирус Т- хелпер клеткаларына еніп, клетка санын азайтып, иммундық жү йе қ ызметін бұ зады. Соның нә тижесінде қ алыпты жағ дайда қ ауіп туғ ызбайтын шартты- патогенді микроорганизмдер ө те қ ауіпті инфекциялардың дамуына алып келеді. Кей жағ дайда бұ л инфекциялар ауыр асқ ынулармен қ оса ө лімге де себепші болады. Адамның иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вирус иммундық жү йенің Т-хелпер клеткаларымен қ оса Т- киллер клеткаларын да зақ ымдағ андық тан, ө зінің негізгі қ ызметі - ісік клеткаларының ө суін басып отыруының тө мендеуіне байланысты АИВ-инфекциясы бар науқ астарда бас миы лимфомасы, Капоши саркомасы жә не т.б. ісіктердің дамуына алып келеді.

Клиникалық кө рінісі. Адамның иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вирус ағ зағ а енгеннен бастап антиденелердің тү зілгенге дейінгі кезең ді инкубациялық кезең деп атайды. АИВ-инфекция кезінде бұ л кезең нің ұ зақ тығ ы орташа есеппен 3-8 аптағ а созылады. Содан кейін залалданғ ан адамдардың ү штен бір бө лігінде жедел кезең, яғ ни АИВ-инфекцияның жедел фазасы дамиды. Бұ л кезең де науқ астың дене қ ызуы кө теріледі, тамағ ы ауырады, лимфа бездері ү лкейеді, теріде бө ртпелер пайда болады. Осындай жағ дай 2-4 аптадан кейін ем қ олданбай-ақ ө з бетінше кетеді. Содан кейін АИВ- инфекцияның екінші кезенінiң жасырын варианты басталады. Осы вариантта арнайы лабораторлық зерттеу арқ ылы науқ ас организмінен вирусты бө ліп аламыз. Вирустасымалдаушы ө зінің науқ ас екенін білмеуі мү мкін; сондық тан сау адамғ а жұ ғ у қ аупі жоғ арылайды. Екінші кезең інде персистирленген жайылмалы лимфаденопатия вариантынында барлық лимфа тү йіндерінің (мойын, қ олтық асты, шынтақ жә не тағ ы басқ алар) ұ лғ аюы байқ алады. Бұ л кезең де науқ астардың жалпы жағ дайы ө згермейдi, дене температурасы қ алыпты болады.

Екінші, жә не ү шінші кезең - «ЖИТС-пен байланысты кешен» кезең і. Науқ астың себепсіз дене қ ызуы кө теріледі, дене салмағ ы кү рт тө мендейді, іші ө теді, ә лсіздік байқ алады, жұ мысқ а қ абілеті тө мендейді, ұ йқ ысы бұ зылады.

Аурудың тө ртіші сатысы - ЖИТС, АИВ - инфекцияның соң ғ ы сатысы. Салдарлық инфекциялар мен қ атерлі ісіктердің дамуымен сипатталады. Аурудың соң ғ ы сатыларында науқ астардың ә рбір екіншісінде бактериялар, вирустар, саң ырауқ ұ лақ тар шақ ыратын салдарлық инфекциялар дамиды. Ауыз қ уысының немесе ө ң ештің кілегей қ абаттарының кандидозды, пневмоцисталы немесе герпестік пневмония, ащы ішек пен тоқ ішектің криптоспоридиямен жә не цитомегаловируспен зақ ымдалуы, мү шелер мен жү йелердің туберкулезі жиі кездесетіні анық. Ә рбір екінші науқ аста орталық жә не шеткі жү йке жү йелерінің зақ ымдалуына байланысты нервтік жә не психикалық ауытқ улар байқ алады. Мұ ндай ө згерістерге ә келетін тек қ ана адамның иммунитет тапшылығ ын шақ ыратын вирус қ ана емес, оның «одақ тастары» - криптококтар, токсоплазмалар, герпес вирустары жә не тағ ы басқ аларының да ү лесі бар.

Науқ астардың ә рбір ү шіншісінде қ атерлі ісіктер дамиды. Саркомалар - дә некер тканнің қ атерлі ісігі, глиомалар - жү йке жү йесінің қ атерлі ісігі, лимфомалар - лимфа жү йесінің қ атерлі ісігі, меланомалар - пигмент клеткаларының қ атерлі ісіктерінің даму мү мкіндігі жоғ ары дең гейде. Осы атап ө ткендердің ішінде жиі кездесетіні Капоши саркомасы. Балтыр мен табанның екі аяқ та бірдей тері мен беткей орналасқ ан тамырларының зақ ымдалуымен сипатталады.