Блоктары 1 страница

ЭК

Теориялық анализ жә не синтез Практикалық қ а ауысулар

Дә ріс 8. Зерттеудің қ исындық (логиикалық) қ ұ рылымы.

1. Зерттеудің теориялық негізі – идея, ой, жә не болжам.

2. Зерттеу жұ мысының тізбегі

Болжам – қ ажетті нә тижені қ алай, қ андай жолмен, ненің кө мегімен алуғ а болатындығ ы жайында негізделген ой. Болжам формасында жаң а қ орытындыларғ а шынайы қ озғ алу, бағ ытталу жү реді. Болжамды ұ сыну ү шін тек сол істің кү йін егжей-тегжейлі зерттеу, ғ ылыми қ ұ зіреттілік қ ана емес, сонымен қ атар педагогикада қ олданылатын зерттеу ә дістері негізінде диагностикалық тексеруді жү зеге асыру қ ажет. Логикалық тұ рғ ыдан белгілі теориялар арқ ылы тү сіндірілмейтін ғ ылыми фактілерді талдаудан жаң а ойғ а жә не ө згерту идеясына қ озғ алу байқ алады. Олар кейін болжамда кө рініс табады.

Осығ ан байланысты ғ ылыми факті мә селесіне тоқ талсақ. Факт – кө птеген қ ұ былыстар мен байланыстардың кө рінісі, олардың қ орытындылануы. Педагогикалық факт – орта жағ дайлары жә не тұ лғ аны дамыту факторлары арасындағ ы кейбір, бірнеше мә рте жә не шынайы бекітілген байланыстар. Мысалы, педагог беделі жә не оның тә рбиелеу ық палының тиімділігі арасындағ ы тә уелділік, тә рбиеленушінің интеллектуалдық белсенділігі мен дамуы арасындағ ы тә уелділік.

Фактілердің жинақ талуынан жаң а теорияғ а қ ажеттілік туындайды. Ол жетекші идея жә не ой тү рінде пайда болады. Мысалы, екінші жыл бір сыныпта оқ уғ а қ алдырылғ ан оқ ушылардың нашар оқ итындығ ы, оқ уғ а теріс кө зқ араста екендігі, мектепті тастап кететіндігі мынадай фактіні белгілеуге мү мкіндік береді: оқ ушыны екінші жылғ а бір сыныпта оқ уғ а қ алдыру тұ лғ а мен қ оғ ам дамуына ү лкен нұ қ сан келтіреді, ол педагогика тұ рғ ысынан жарамсыз болып табылады. Бұ дан идея пайда болады: диагностикалау негізінде ү лгермеушілік себептерінің алдын-алу. Бұ дан туындайтын ой: ү лгермеушілік себептерін нақ ты диагностика негізінде ү лгермеушіліктің алдын-алу жү йесін жасау.

Басты идеяны дамыту идеалдағ ы ойды ойша тарату, қ ойылғ ан міндеттерді шешудің жолдары, тә сілдері мен нә тижесі жайындағ ы болжам тү рінде жү зеге асыру.

Идеяның «туындауы», оның ойғ а айналуы, ойдың болжамғ а ө згертілуі зерттеудің ең кү рделі де шығ армашылық элементі, зерттеудің шығ армашылық негізі, жаң алық қ а талпынысы болып табылады. Идеяның туындауы - ө те кү рделі жә не жеке-дара ү рдіс. Оның негізінде тә жірибе, логикалық ө ң деу, интуиция, ойша «тә жірибелер» мен эксперименттер жатыр.

Ой – қ ұ ралмен жабдық талғ ан идея, бұ л ө зін жү зеге асырушы қ ұ ралдармен қ амтамасыз етілген идея. Ойша нә тижені белгілеу – болжау болып табылады. Болжау – зерттеудің эпицентрі. Болжам формасында жаң а білім, жаң а теория пайда болады. Дә л осы болжамда шығ армашылық ізденістің мазмұ ны жә не ү рдістік сипаты жинақ талғ ан: бастапқ ы тұ жырымдамалық негіз, идея, ой.

Болжамның мазмұ ндық жағ ын оның тілдік рә сімделуімен тұ тас қ арағ ан жө н. Оның сызбасы: «Егер..., онда..., ө йткені....» Болжам мына қ ызметтерге ие: сипаттау, тү сіндіру, болжау.

Осылайша, зерттеу жұ мысының тізбегі былай белгіленеді: бастапқ ы факт – проблема – бастапқ ы тұ жырымдамалық қ ағ идалар – идея – ой – болжам – қ ажетті нә тиже.

Мысалы, Г.А.Ерғ алиева зерттеуінің тізбектелуі тө мендегідей:

Студенттердің рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде ө зін-ө зі тә рбиелеуін ұ йымдастырудың қ ажеттілігі мен оғ ан ә дістемелік даярлық тың жасалмауы арасында қ айшылық орын алып отыр.

Осы қ айшылық тың шешімін іздестіру зерттеу проблемасын айқ ындауғ а жә не зерттеу тақ ырыбын: “Рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде студенттердің ө зін-ө зі тә рбиелеуінің педагогикалық шарттары” деп таң дауымызғ а себеп болды.

Зерттеу объектісі: Жоғ ары оқ у орындарының оқ у-тә рбие ү рдісі.

Зерттеу пә ні – Рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде студенттердің ө зін-ө зі тә рбиелеуінің педагогикалық шарттары.

Жұ мыстың мақ саты – Студенттердің рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде ө зін-ө зі тә рбиелеуінің педагогикалық шарттарын теориялық тұ рғ ыдан негіздеу жә не оның тиімділігін практика жү зінде дә лелдеу, ә дістемесін жасау.

Зерттеудің ғ ылыми болжамы: егер, жоғ ары оқ у орындарының оқ у-тә рбие ү рдісінде студенттердің рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде ө зін-ө зі тану ә дістері мен ө зін-ө зі тә рбиелеу жолдарын тиімді пайдаланса, онда студенттердің ішкі мү мкіндіктерін толығ ымен пайдалана отырып, ө зін-ө зі тұ лғ алық дамыту, ө з іс-ә рекетін басқ ару ә рекеттері жү зеге асырылады, ө йткені оқ у-тә рбие ү рдісі студенттердің ө зін-ө зі тану, ө зін-ө зі жетілдіру, ө зін-ө зі басқ ару жолдары арқ ылы жү зеге асырылады.

Зерттеудің мақ саты, объектісі, пә ні мен болжамына сә йкес алғ а тө мендегідей міндеттер қ ойылады:

1. “Студенттердің рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде ө зін-ө зі тә рбиелеуінің теориялық негіздерін айқ ындау.

2. Студенттердің рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде ө зін-ө зі тә рбиелеуінің педагогикалық шарттарын негіздеу жә не ұ йымдастырудың теориялық моделін жасау.

3. Студенттердің рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде ө зін-ө зі тә рбиелеуін ұ йымдастырудың ә дістемесін жасау жә не тә жірибелік-эксперимент арқ ылы тиімділігін тексеру.

4. Студенттердің рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде ө зін-ө зі тә рбиелеуін ұ йымдастырудың ғ ылыми-ә дістемелік ұ сыныстарын практикағ а ендіру.

Зерттеудің жетекші идеясы: Студенттердің оқ у-тә рбие ү рдісінде рухани-адамгершілік қ ұ дылық тар негізінде ө зін-ө зі тануы, ө зін-ө зі жетілдіруі, ө зін-ө зі басқ аруы шарттарын қ олдану, тұ лғ аның ө зін-ө зі тә рбиелеуіне негіз бола алады.

Зерттеудің ә діснамалық жә не теориялық негіздері: жеке тұ лғ аның дамуы жә не ө зін-ө зі тану жө ніндегі ғ ылыми тұ жырымдар, жеке тұ лғ аның рухани-адамгершілік тә рбиесі, ө зін-ө зі тә рбиелеуінің теориялық қ ағ идалары, жоғ ары оқ у орындарына енгізіліп отырғ ан «ө зін-ө зі тану» тә жірибелік жұ мыстарының тұ жырымдамалары.

Дә ріс 9. Зерттеу ізденісінің нә тижелілігі кө рсеткіштері Білімділік кө рсеткіші

1. Ә леуметтік кө рсеткіші

2. Жеке-тұ лғ алық даму кө рсеткіші

3. Тә рбиелілік кө рсеткіші

4. Валеологиялық (денсаулық) кө рсеткіші

5. Психологиялық жағ дай (комфорт) кө рсеткіші

Басқ ару органдары мен зерттеушіге ө згерістерді ә рдайым бақ ылап, объективті фактілерді жинақ тап отыру ө те маң ызды. Бұ ндай ақ паратты жинақ тау, ө ң деу жә не талдау – мониторинг мазмұ ны болып табылады. Олар жұ мысты талдауғ а, бағ алауғ а, тү зетуге мү мкіндік береді. Мониторингтің базалық жү йесі – диагностика. Оны жү зеге асыру ү шін кө рсеткіштерді (критерийлерді) таң дау қ ажет. Олар: білімділік, ә леуметтік, жеке-тұ лғ алық даму, тә рбиелілік, денсаулық жә не психологиялық жағ дай (комфорт). Ә рқ айсысына толығ ырақ тоқ талсақ.

Білімділік кө рсеткіші (критерийі):

- басты пә ндер жә не бағ ыттар бойынша дайындық дең гейі; бұ л кө рсеткіш медалисттер, олимпиада, конкурс жү лдегерлері, мемлекеттік бюджет есебінен оқ уғ а тү сушілер санымен, ү лгеріммен анық талады;

- шығ армашылық жә не ізденіс жұ мысына қ атыстырылатын оқ ушылар саны;

- білімнің терең дігі, жү йелілігі жә не қ олданылуы, іс-ә рекетті (тану, қ айта ө ндіру, алгоритмдік ә рекет, шығ армашылық ізденіс жә не қ айта ө згерту) мең геру дең гейі; шешілетін міндеттердің кү рделілік дең гейі.

Ә леуметтік кө рсеткіші (критерийі):

- мектеп аясында оқ ушының еркін таң дау жасаудағ ы (мұ ғ алімдер, оқ ытудың дең гейі мен бейіні, қ ызығ ушылық тары бойынша сыныптан тыс сабақ тарды жә не т.б. таң дау) шынайы мү мкіндігі;

- оқ ушының шағ ын ортасына (мектеп, тұ рғ ылық ты жер, жанұ я) бейімделуі, оның ұ жымда қ арым-қ атынас жасау іскерлігі;

- мектеп бітірушілердің бейімделуі: жоғ ары оқ у орны жә не орта арнайы оқ у орнында білім алуы; ә леуметтік орта жағ дайларына ү йренуі (бә секеге қ абілеттілік, ә леуметтік тұ рақ тылық, мамандық ты мең геру жә не кә сіптік іс-ә рекет нә тижелілігі жә не т.б.);

- ата-аналар жә не ө ндіріс басшылары арасында мектептің беделі, мектепке қ абылдануғ а конкурс;

- оқ ушылардың қ ұ қ ық бұ зушылығ ы жә не девиантты іс-ә рекеті;

- сынып ұ жымдарының даму дең гейі.

Жеке-тұ лғ алық даму кө рсеткіші (критерийі):

- қ ызығ ушылық тардың кең дігі жә не тұ рақ тылығ ы, бағ а беру, қ арым-қ атынас, іс-ә рекеттен кө рінетін жалпымә дени кө зқ арас;

- ойлау, ерік, эмоция дең гейлеріне сипаттама;

- ө зіне-ө зі бағ а берудің сә йкестігі;

- қ арым-қ атынас, бірге қ атысу, бірге қ айғ ыру, бірге қ уану дең гейі, басқ а адамды тү сіну жә не қ абылдау, тө зімділік;

- ө зін-ө зі іске асыру дең гейі (шынайы мү мкіншіліктерін іске асыру);

- жеке іс-ә рекет стилін жә не мінез-қ ұ лық қ асиеттерінің кө рінуі;

- қ абылдау, қ иял, есте сақ тау, эстетикалық талғ ам, кө ркемдік интуиция, шығ армашылық қ абілеттердің дамуы, ү йлесімділікке ұ мтылу.

Тә рбиелілік кө рсеткіші (критерийі):

- азаматтық, қ ұ қ ық тық сананың, патриотизмнің, планетарлық ойлаудың, ә леуметтік жауапкершілік пен белсенділіктің қ алыптасуы;

- адамгершілік идеалы мен адамгершілік іс-ә рекеттің қ алыптасу дең гейі, тұ лғ аның экологиялық мә дениетінің қ алыптасуы;

- толеранттылық ты, басқ а адамдарғ а кө мектесу ұ мтылысын дамыту;

- жағ ымсыз ә деттердің болуы/болмауы;

- девиантты іс-ә рекеттер мен қ ұ қ ық бұ зудың фактілері;

- сынып ұ жымдарының бірігу дең гейі.

Валеологиялық (денсаулық) кө рсеткіші (критерийі):

- психикалық жә не тә ндік саулық тың дең гейі, жас кезең і нормасына сә йкес ағ зажү йесі мен негізгі қ ызметтердің даму дең гейі;

- аурулар саны;

- оқ ушылардың денсаулық топтарына орналастыру;

- денсаулық ты сақ тау жә не емдеуге мү мкіндік беретін қ ызметтердің саны мен сапасы.

Психологиялық жағ дай (комфорт) кө рсеткіші (критерийі):

- ертең гі кү нге деген сенімділіктің, оптимизмнің, қ ауіпсіздіктің дең гейі, мектепке, қ оршағ ан ортағ а, білім беруге деген жағ ымды/жағ ымсыз қ арым-қ атынас, эмоционалдық кү йі;

- ү рейлену дең гейі;

- тұ лғ ааралық қ арым-қ атынас, ә леуметтік қ амтамасыз етілуі.

Дә ріс 10. Теориялық зерттеу ә дістері.

1. Теориялық зерттеу ә дістерінің мә ні.
2. Талдаудың негізгі кө здері.
3. Ә дебиет кездерін зерттеу ә дісі.

Теориялық зерттеу ә дістерінің мә ні.

Теориялық зерттеу – бұ л педагогикалық қ ұ былыстардың ерекшеліктерін, белгілерін, қ асиеттерін, бө лек жақ тарын бө ліп қ арастыру. Жеке фактілерді талдау, топтау, жү йелеу арқ ылы принциптері мен ережелерін анық таймыз. Талдау жә не жинақ тау салыстыра жү ргізіледі, олар зерттелетін педагогикалық қ ұ былыстардың мә нін ашуғ а мү мкіндік береді.

Индуктивті жә не дедуктивті ә дістер – бұ л эмпирикалық жолмен алынғ ан мә ліметтерді логикалық ә дістер арқ ылы қ орыту. Индуктивті ә діс ой қ озғ алысының жекеден жалпы қ орытындығ а қ арай, дедуктивті ә діс жалпыдан жекеге қ арай жү ретін ой қ орытындысын білдіреді.

Теориялық ә дістер мә селені анық тау, болжамды қ ұ растыру жә не жинақ талғ ан фактілерді бағ алау ү шін қ ажет. Теориялық ә дістер тө мендегідей ә дебиеттерді зерттеумен байланысты: педагогика жә не адам туралы білімдер; педагогика бойынша жалпы жә не арнайы жұ мыстар; тарихи-педагогикалық жұ мыстар; мерзімдік педагогикалық басылымдар; мектеп, мұ ғ алім, тә рбие туралы кө ркем ә дебиеттер; педагогика жә не оымен байланысты ғ ылымдар бойынша оқ улық тар мен ә дістемелік қ ұ ралдар, анық тамалық педагогикалық ә дебиеттер.

Ә дебиеттерді талдау, зерттеу қ андай мә селелер жақ сы зерттелген, қ андай мә селелер бойынша пікірталас жү руде, қ андай сұ рақ тардың шешімі табылмағ андығ ын анық тауғ а кө мектеседі. ә дебиеттермен жұ мыс библиография қ ұ растыру, яғ ни, зерттелетін мә селе бойынша ә дебиеттер тізімі; рефераттар бірнеше жұ мыстың негізгі мазмұ нын қ ысқ аша мазмұ ны; конспектілеу, яғ ни, жұ мыстың негізгі идеяларын қ ұ райтын қ ысқ аша жазбалар; аннотациялау – кітаптың немесе мақ аланың қ ысқ аша жазбалары; цитаталау - ә дебиет кө здеріндегі сө здерді, фактілер мен сандық мә ліметтерді дә л, сол қ алпында сө збе-сө з жазба жасау дегенді білдіреді.

Талдаудың негізгі кө здері.

Ә дебиет кездерін зерттеу ә дісі.

Зерттеу жұ мысын дұ рыс, білікті жә не нә тижелі жү ргізу ү шін осы кезге дейін жарияланғ ан мақ алалар мен ғ ылыми ең бектерді зерттеу керек. Бұ л жұ мыс „зерттейтін мә селенің жағ дайын зерттеу” деп аталады. Зерттеуші ең алдымен кітапхана, ақ парат орталық тарында, зерттеу институттарындағ ы ақ параттарды жинақ тайды.

Педагогика жә не басқ а да ғ ылымдардағ ы зерттеу нә тижелері кітаптар, мақ алалар, ғ ылыми жұ мыстар жинағ ы, диссертация, баяндама, есептерде кө рініс табады.

Ғ ылыми жұ мыстардың авторы ғ ылымның негізгі мә ліметтерін жү йелі тү рде кө рсеткен кітаптарды монография деп атайды. Монография кө лемі кем дегенде 100 бет болуы мү мкін. Монографияда ғ ылыми зерттеулердің нә тижелері жү йелі, нақ ты тү рде кө рініс табады.

Монографияда қ арастырылғ ан мә селе бойынша ә дебиеттер тізімі беріледі. Бұ л ә дебиеттер авторғ а ө з пікір, қ орытындыларынаргументтеуге мү мкіндік береді, ал екінші жағ ынан оқ ырманның ғ ылыми зерттеуіне кө п мә ліметтер береді.

Мақ ала – бұ л нақ ты сұ рақ тар немесе зерттеу нә тижелері бойынша автордың кө зқ арасы кө рсетілген шағ ын кө лемдегі арнайы публикациялар. Мақ алалар журналдарда жарияланады.

Журналдағ ы мақ алалар – ғ алымдардың ө зекті мә селелерді шешуі қ имылдары туралы оперативті ақ параттар. Сондық тан оларды уақ тылы оқ ып, зерттеп тұ ру зерттеушінің ғ ылыми шындық кө шінен қ алып қ оймауына мү мкіндік береді.

Студент-зерттеушілер ү шін тағ ы бір ғ ылыми ақ парат кө зі - тү рлі ғ ылыми жинақ тардағ ы жарияланғ ан материалдар. Ғ ылыми жинақ тар мақ алалар сияқ ты уақ ыты шығ ып тұ рмайды.

Диссертация, қ олжазба, есептер орталық кітапхана мен ғ ылыми мекемелердің ақ паратты сақ тау бө лімдерінде болатындық тан оларды зерттеуге студенттердің қ олдары жете бермейді.

Диссертация – бұ л монографиялық ең бекке ұ қ сас ғ ылыми ең бек. Диссертацияның 2 тү рі болады: кандидаттық жә не докторлық. ә рбір диссертацияның мазмұ ны қ ысқ аша тү рде авторефератта кө рініс табады. Диссертациямен танысуды авторефератты оқ удан бастағ ан дұ рыс. Ө йткені бұ л зерттеушіге ө з мә селесі бойынша бұ л диссертация қ аншалық ты кө мегін тигізе алатындығ ын анық тайды.

Ә дебиет кө здерін зерттеу – зерттеушіге кө п мә лімет бере алады. Бірақ бірде бір адамбұ л ақ параттарды ұ зақ уақ ыт бойы сол қ алпында есінде сақ тап тұ ра алмайды. Сондық тан ә рбір зерттеуші ғ ылыми ақ паратты жазып алу мен сақ тау ә дістерін мең геруі тиіс. Бұ л ақ параттар керек уақ ытта тез қ олданылатын, табылатындай, ө з білімдерін дә лелдеу ү шін керек.

Ә дебиет кө здерін зерттеудің ең оң ай тә сілі – бұ л ақ параттарды бө лек категорияларғ а тү сіріп алу жә не аннотациялау.

Танысқ ан ғ ылыми публикациялардың атын жазып алу қ ажет, дегенмен ол жеткіліксіз. Сондық тан болашақ та ұ мытылғ ан нә рсені қ айта ө здеп, ә дебиет кө здерін шатастырып ә уре болмас ү шін оқ ығ ан нә рсені қ ысқ аша тү рде жазып алғ ан дұ рыс.

Оқ ылғ ан мақ ала немесе кітаптардың қ ысқ аша мазмұ нын жазып алудың бірнеше тә сілдері бар. Олардың негізгілері: аннотация, тезистеу, рефераттау, конспектілеу, цитаталау, логикалық қ ұ рылымдау.

Аннотация дегенде жұ мыстың жалпы қ ысқ аша мағ ынасын тү сінеміз. Аннотация ә детте 1 беттен (баспа) аспайды. Аннотацияны сіздер мұ қ аба бетінің ішкі жағ ына кө ре аласыздар. Аннотацияны алғ аш кітаппен танысу ү шін, ө зіне қ ажеттілігін анық тау ү шін оқ иды. Ә дебиет кө здерін аннотациялауда оның мазмұ нының бө лімдері, тарауларын жазып алады.

Ә дебиет кө здеріндегі негізгі идея, қ ортыныдылар туралы кейбір ескеретін жерлерін жазып алу кө п ақ парат береді.

Мұ ндай жазбалар жасау – тезистеу, ал жеке бө лек жазбалар – тезис деп аталады. Ә рбір тезистің кө лемі – бірнеше жол, ал жалпы барлық кө лемі тезистелетін ә дебиет кө зінің кө леміне байланысты.

Дә ріс 11. Озат педагогикалық тә жірибені зерттеу жә не қ олдану.

1. Педагогикалық тә жірибе жә не оның ғ ылыми танымдағ ы орны.

2. „Педагогикалық тә жірибе”, „озат педагогикалық тә жірибе” ұ ғ ымдары.

3. Педагогикалық тә жірибенің негізгі тү рлері.

4. Педагогикалық тә жірибені талдау, жинақ тау жә не қ орытындылау.

1. Педагогика ғ ылыми педагогиканың ғ ылыми практиканың бір бө лігі, сонымен қ атар бейнесі болып табылады. Ғ ылымның негізгі функциялары – тү сіндірмелі, қ айта қ ұ рушы, болжамалы – негізінен тә рбие практиканың дамушы мә селелеріне тә уелді. Ә рбір педагогикалық зерттеу халық тық білім беру қ ызметкерлерінің, ә дістемелік қ ызметінің жұ мысшының, мұ ғ алімнің практикалық іс-ә рекетіне жә не тә жірибесіне сү йенеді. Шығ армашылық ізденудің жетістігі зерттеуші мә селені практикалық тү рде шешу жө нінде, озат жә не кө пшілік тә жірибе жө нінде қ андай мә ліметке ие болудан алдын ала анық талады.

Тә рбие – оқ ыту іс-ә рекетінің тә жірибенің дамуды ү здіксіз қ адағ алау жү йесі халық тың білім беру басқ арудың функциясы ретінде де алғ а шығ ады. Мұ нда тә рбие практиканың басқ аруы жә не зерттеудің мү дделері тұ тасып бірігеді.

Студент – зерттеуші озық педагогикалық тә жірибеге сү йене отырып, тек аналитик ретінде емес, сонымен қ атар оның ө з болашақ жұ мысы ү шін кә сіби қ ұ ндылық тары баий тү седі.

2. Енді педагогикалық тә жірибенің ұ ғ ымын, оның мә нін, тү рін, ғ ылыми талқ ылаудың объекті ретінде ерекшеліктерін қ арастырайық.

Қ азіргі педагогикадағ ы тә жірибе „оқ ыту-тә рбиелеу жұ мысының практикалық процесінде мұ ғ алім игерген білім, дағ ды мен шеберліктің тұ тастығ ы” ретінде анық талады. Педагогикалық тә жірибенің ұ ғ ымының басқ а да анық тамалары кездеседі.

Э.И.Моносзонның айтуы бойынша, педагогикалық тә жірибе бұ л – практикалық педагогикалық іс-ә рекет жә не тә рбиеленетін, оқ ылатын жеке тұ лғ а ретінде айқ ындалатын осы іс-ә рекеттің нә тижесі. М.Н.Скаткин педагогикалық тә жірибе ұ ғ ымын екі мағ ынағ а бө леді. Кең мағ ынасында педагогикалық тә жірибе тә рбиелеу мен оқ ытудың практикасы, ал тар мағ ынада – „ұ зақ немесе қ ысқ а уақ ыттағ ы жұ мыстың (тә жірибенің синонимі) нә тижесінде мең герген педагогтың шеберлігі” болып табылады. И.К.Журавлев озат педагогикалық тә жірибе жә не педагогикалық практика ұ ғ ымдарын екіге бө леді жә не екіншісін ө те кең ұ ғ ым деп атайды. Ұ ғ ымды – логикалық дә лелдеме: озат тә жірибе практиканың қ ұ рамыеда болады.

Ғ алымдардың негізгі назары озат педагогикалық тә жірибені белгі жақ қ а (критериальная сторона) енгізуде. Егер педагогикалық тә жірибені озат тә жірибесіне қ атысты болатын барлық белгілерді ббіріктірсек, онда олардың ө те кең жинағ ы (комплекс) пайда болады.

Озат педагогикалық тә жірибенің мынадай талаптары (белгілері, критерийлері, кө рсеткіштері т.б.):

а) Оқ ыту-тә рбиелеу жұ мысының тиімділігін кө теру;

б) Жаң алық, жаң ашылдығ ы (новаторство);

в) Педагогика ғ ылымының талаптарына сә йкестілігі;

г) Ғ ылымның озат идеяларына, қ оғ амдық дамуының тенденцияларына сә йкестілігі;

д) Педагогикалық шындық тың шең берін кең ейту;

е) Педагогикалық процестің нә тижесінің сапасын кө теру;

ж) Педагогикалық ең бектің жоғ ары нә тижесіне жету;

з) Оқ ушы тұ лғ аның жан-жақ ты дамудың біртұ тас жү йесін қ ұ ру;

и) Жаң а педагогикалық фактілердің ашылуы;

к) Жаң а педагогикалық қ ұ ндылық тарды қ ұ ру.

1. Педагогикалық тә жірибенің екі негізгі тү рі бар: озат жә не жағ ымсыз педагогикалық тә жірибе.

Озат педагогикалық тә жірибе бұ л бө лек педагог, топ, педагогикалық

ұ жым, кейде аудан мектебі, қ ала облыс шығ армашылық тың нә тижесі болуы мү мкін. Озат педагогикалық тә жірибені кө пшілік практиканың озаты деген дә лме-дә л тү сінікті қ абылдауғ а болмайды. Озат – бұ л сонымен қ атар тиімді, яғ ни тә рбие-оқ ыту жұ мысында кү ш, ә діс пен уақ ытты салыстырмалы тү рде кө п қ олданбай жақ сы нә тижеге жетуге мү мкіндік береді.

Зерттеуші мектеп ұ жымының, мұ ғ алімнің, лкасс жетекшісінің озат тә жірибесін жалпы қ орытып, енді практикалық оқ ушының қ олына жаң а қ ұ рал береді. Осы арқ ылы педагогикалық процесс жаң артылады, кө пшілік мұ ғ алімдер басқ аша, яғ ни тиімділікпен жұ мыс істейді.