Таным теориясы

Сананың негізінде білім жатыр. Философияда сол сананың пайда болуына байланыста объективтік шындық ты білуге болады. Таным адамғ а не ү шiн керек? Практикалық кү нделікті іс ү шін. Білу арқ ылы адам дү ниеде ө зiн жоғ ары санай отырып, ө мірге ө з білімімен ә сер етiп, белгілі мақ сатқ а жетедi. Философияда таным барысында екi кө зқ арас қ алыптасты: гностицизм жә не агностицизм.

Гностицизм – танымның бү гiнi мен ертең iне оптимистiк тү рде қ арайды. Олардың пiкiрiнше, ә лемдi тануғ а болады. Адамның дү ниенi танудағ ы мү мкiндiгi ө те зор. Танымның жалпы мә селелерi: оның табиғ аты, бiлiм мен нақ тылық тың қ атынасы, оның ақ иқ аттылығ ының шарты, философияның негiзi зерттеу тарауында таным немесе гносеология (гр. gnosis – бiлiм, logos – iлiм, сө з) деп аталады. Шетелдiк ә дебиетте бұ л терминмен қ атар “Эпистемология” (гр. episteme – бiлiм, logos – iлiм, сө з) деген терминдi қ олданады. Гносеология – бiлiм туралы iлiм ретiнде ә лемдi тануғ а болатындығ ына кү мә н келтiрмейдi.

Агностицизм (гр. agnostos – а – жоқ, терiске шығ ару, gnosis- бiлiм) – танымның нақ ты екендігіне кү мә н келтіреді, тану мү мкіндігін толық немесе ішнара теріске шығ аратын ілім. Оның тарихы ұ зақ.

Танымғ а қ арсы алғ ашқ ы iлiмнiң бiрi - антика заманының скептицизмi. Олар кө рiнген пiкiрге қ арсы пiкiр табуғ а болады деп ақ иқ ат бiлiмдi мойындамайды. Скептицизм (гр. skeptikos - қ арастырушы, зерттеуші, сынаушы) – объективтік шындық ты танып білу мү мкіндігіне сенбейтін кү дікке орын беретін философиялық концепция. Скептицизм - теориядан бас тартып, практикада мү мкiн болатын парасаттылық қ а, ә дет-ғ ұ рыпқ а сү йенедi. Бұ л бағ ыт агностицизмге, нигилизмге алып келедi. Скептицизмнiң негiзiн қ алаушылар Пиррон мен Тимон болды. Олардың iлiмiн Секст Эмпирик, т. б. жалғ астырды.

ХIХ ғ асырда “агностицизм” деген терминдi 1869 жылы жарытылыстану ғ ылымдарын зерттеушi ғ алым Т. Гексли енгiздi. Агностицизмнің теориялық негіздері XVIII ғ. Д. Юмның ең бектерінде кездеседі. Оның пiкiрiнше, кез келген бiлiм шын мә нiнде нақ ты емес, бiлiмдi ғ ылыми зерттеудің объектісі ретінде қ арауғ а болмайды. Практикалық іс-ә рекет ү шін негіз ретінде білімді емес, сенім мен ә детті алуды ұ сынды. Кант iлiмiнде «ө зіндік зат» ұ ғ ымын тануғ а болмайтын заттың iшкi мә нi десе, заттың сыртқ ы кө рiнiсiн “бiзге берiлген зат”, таным арқ ылы білуге болады деп жариялады. Кант агностицизмдi тану мү мкiндiгi жоқ деп мойындайды.

Агностицизмнiң ғ ылымдағ ы бiр тү рi конвенционализм (лат. conventio – келiсiм). ХIХ–ХХ ғ ғ. арасында француз математигi Анри Пуанкаре конвенционализм концепциясын ұ сынды, ол ақ иқ атты шартты келiсiмдiк нә тижесi ретiнде қ арады. 70-ші жылдардағ ы ғ алымдар арасындағ ы тү сiнiктер мен терминдер туралы дискуссияда “ғ ылыми техникалық революция” терминi туралы келiсiмге келдi. Бұ л секілді келісімнің обьективтік негізін жоқ қ а шығ армайды, олардың шегі обьективтік шындық тың ө зінде болады. Конвенциализмнің гнесологиялық негізі бір қ ұ былысты зерттеу жә не оны теориялық жағ ынан қ айта қ ұ ру ү шін ә ртү рлі теориялық амалдарды пайдаланудың нақ ты мү мкіндігі болып табылады.

Эмпириокритицизм – (гр. empeirio – тә жiрибе, сынау) бiлiмнiң объективтiк маң ызын жоқ қ а шығ аратын Мах пен Авенариустiң идеалистiк, субъективтiк философиясы. “Ойлау жү йесiнiң экономиясы” пiкiрлерiнде, “ойды ү немдеу” ү шiн танымның негiзгi заты - санада берiлген бейненi ғ ана зерттейiк, оның артында нақ ты зат бар ма, жоқ па оны бiлудiң еш қ ажетi жоқ деп есептедi. Екiншiден, ойлап тү бiне жете алмайтын “материя” деген ұ ғ ымнан бас тарту керек. Оны сезiм элементтерiне бө лшектеу қ ажет, сонда бә рi де ө з орнына келедi.

Қ азіргі замандағ ы позитивизм Юм, Мах, Авенариустің философиялық жолын жалғ астырып отыр. Философ Рассел «Мен тікелей столды танымаймын, менің танитыным – тек қ ана мағ ан ә сер ететін бір белгілі ә рекеттері ғ ана» – дейді. Ағ аш, стол, ү й менiң денемнен тыс, ө здiгiнен ө мiр сү редi, бiрақ бұ л қ ұ былыстар мағ ан ә сер еткен жоқ, оны сезiмдерiм тудырды. Олар менiң ғ ана емес, барлық адамдардың сезiмiне байланысты.

Маркстiк философия – практика танымның мақ саты – негiзгi қ озғ аушы кү шi жә не ақ иқ аттың ө лшемi. Бiлуге ұ мтылу, практикалық қ ажеттiлiктен туады. Геометрия – жер ө ң деу ү шiн, астрономия – тең iзде жү зу ү шiн керек болады. Бiлiмдi болу, бiлiм ү шiн емес, оны практикада пайдалану ү шiн керек.

Таным мен практика қ ашанда бірлікте. Ең бастысы шындық, оны практика ғ ана кө рсетедi. Шындық дегеніміз – біздің санамызда қ алыптасқ ан ойдың объективтік нақ тылығ ы. Дү ниенi ұ ғ ыну алдымен: эмоция, сезiну, сезiм (адамдар мен жануарлардың ө з айналасындағ ы ортамен қ арым-қ атынасы негiзiнде пайда болатын шағ ын ситуациялар, кө ң iл-кү йлер), ес-жад, нану, сенуге байланысты. Адам – тану арқ ылы білімін кең ейтеді. Таным дегенiмiз – ө мiр шындығ ын жай селқ ос аң ғ арып қ ана қ ою емес, оны қ ызу тү рде. мақ сатқ а сай бейнелеу, iс-ә рекетке араластыру. Білім ақ паратқ а байланысты, ал адам білімі ақ параттан алынады. Ақ паратты білімге айналдыратын, адамның сезімі мен ақ ыл-ойы. Біздің танымымыз ү шін субъект қ ана қ ажет емес, сондай-ақ объект қ ажет. Олар бір-бірімен ө зара ә рекетке тү седі:

Субъект – адамның биологиялық емес, ә леуметтік мә нін білдіреді. Ол практикалық іс-ә рекет пен білім иесі. Индивид, ә леуметтік топтар, таптар жә не тарихи нақ тылы қ оғ ам - объектіні ө згертудің белсенді кө зі.

Объект - табиғ ат, қ оғ ам, қ оғ амдық қ атынастар, яғ ни, объект дегенiмiз – материалдық ақ иқ атты дү ниенi практикалық жә не теориялық тұ рғ ыдан нақ ты тарихи іс- ә рекет барысында субъекті игерген бө лігі. Мысалы, электрон Демокрит заманында да нақ ты бар болғ анымен, адамның ол кезде электронды ө з ойы мен ә рекетінің объектісі ретінде айтуғ а қ абілеті болмады.

Қ оғ амның тарихи ө згеруi объектiнiң де, субъектiнiң де ө згеруiне алып келедi. Екеуiнiң жетiлу дә режесi де, сә йкес: зерттеудiң танитын объектiсiне қ арап субъектiнiң кiм екенiн айтуғ а болады: “досың қ андай болса, ө зiң де сондайсың ” деген осыдан шығ ады. Метафизикалық материализм, идеализм олардың диалектикалық байланысын, тарихи қ осарлана дамуын ескермейтіндіктен субъектiнi жай қ абылдаушы не ешбiр шектеуi жоқ белсендi таным иесi деп кө п қ ателерге ұ рынады. Субъектінің ә сер ететін объектісі де қ оғ амдық сипатқ а ие болу ү шін, адамның практикалық қ ызметінде кө рінуі керек. Осы қ ызметтің арқ асында мә дениет жасалады, ал білім – сол мә дениеттің элементі болып табылады.

Сана танымның нә тижесі ретінде екі дә режеде қ аралады:

· Сезімдік таным (тікелей аң ғ ару).

· Рационалдық таным (абстрактылық ойлау).

Философия тарихына ү ң ілсек, бiлiмдi сезімдік дә режемен шектеу немесе сенсуализм (лат. sensus - сезім, тү йсік) жаң а заман философы Джон Локктан басталады. Ол: «Ақ ылда ештең е жоқ, білім тек сезім арқ ылы ө ткенде пайда болады» – деген ілімін ұ сынғ ан. Локк: “Ә уел баста сезiмдерде болмағ ан нә рсе парасатта болмайды”, - дедi. Локктың бұ л ілімін ө зінен гө рі, оның жолын жалғ астырушылар терең зерттеді. Олар XVIII ғ материалистері Дидро, Гольбах, Гельвеций болды.

Эмпиризм (гр. empeiria – тә жірибе деген сө з) – бiздiң бiлiмiмiздiң қ айнар кө зi – сезiмдiк тә жiрибе, адамның тү йсiктерi мен қ абылдауларынан пайда болғ ан деректердi ретке келтiредi. Эмпиризм қ азiргi кезде неопозитивизм формасында ө мiр сү редi. Неопозитивизмде ойды сезiмдiк тә жiрибелермен салыстыру арқ ылы тексередi. Егер тә жiрибе, бiлiм немесе логикалық сараптау арқ ылы дә лелденсе немесе терiстелсе (верификацияланса), онда ол ғ ылымғ а жатады да, қ алғ андары жалғ ан болып шығ ады. Неопозитивизмді, Беркли мен Юм, – соң ғ ы субъективтік идеализмде, ақ ыл-ой білімді тү йсіктен, жай сезiнуден алады деген пікір айтып, тү йсіктен ары бара алғ ан жоқ.

Сезімдік дә режеде болатын қ ұ былыс ү ш тү рлі болады: тү йсік, қ абылдау, елестету. Дү ниені бейнелеудің алғ ашқ ы тү рі – тү йсік, - ол объективтік заттардың, қ ұ былыстардың сезім мү шелеріне тікелей ә сер еткен кездегi жеке қ асиеттерінiң (ыстық -суық, дә мді-қ ышқ ыл, т.б.) бейнесі. Объективтік дү ниенің біздің санамыздағ ы субъективтік бейнесі. Тү йсіктер біздің барлық білімдеріміздің қ айнар кө зі. Олар сезім мү шелері арқ ылы - кө ру, есту, дә м, иіс, терімен сезіну ретінде пайда болады: кө ру - ә ртү рлі тү р мен рең ін, жарық тың кү штілігін, т. б. толып жатқ ан қ асиеттерін айырады. Есту - серпінді ортаның дыбыс тербелістерін ажыратады. Дә м мен иіс – қ ұ былыстардың химиялық қ асиеттерін бейнелейді. Тері арқ ылы ә ртү рлі механикалық жә не температуралық қ асиеттердi ажыратамыз.

Тү йсік (сезіну) ө зінің тү рі жағ ынан субъективтік, оның себебі – пайда болуы субъектінің сезім мү шелерінің қ ызметімен байланысты. Тү йсіктің мазмұ ны – объективтік, себебі ол заттардың объективтік, бізден тә уелсіз қ асиеттерін бейнелейді. Сезімдік танымның кү рделі тү рі - қ абылдау. Ол жеке заттар мен қ ұ былыстардың сыртқ ы кө рінісін, бағ ытын толық бейнелейді. Қ абылдау жеке адам білімінің дамуында, танып-білу барысында ерекше саты болып табылады.

Елестету - қ азіргі сә тте сезім мү шелеріне тікелей ә сер етпейтін, бірақ бұ рын болғ ан оқ иғ алар мен заттардың сезімдік бейнесі. Елестеу: бiрiншiден, қ абылдауғ а қ арағ анда бұ лдырлау, тиянақ сыз болып келеді екiншiден, қ абылдауғ а қ арағ анда неғ ұ рлым жалпылама сипатта болады, заттың негізгі жә не негiзгi емес, қ осалқ ы қ асиеттерін ажыратады; ү шiншiден, бейнелердің тү рін ө згертуге, оларды қ айта қ ұ руғ а, жаң адан кө рнекті бейнелер жасауғ а мү мкіндік туғ ызады. Елес – еске байланысты, есте сақ тау – ми ерешелiктерiне байланысты. Ес-жад жатқ а айту, еске тү сiру қ абiлетi – таным барысында ө те қ ажет, ә рi дү ниенi дұ рыс тануғ а мү мкiндiк жасайды, ұ мытшақ тық адам ө мiрiнде кө птеген ың ғ айсыз жағ дайғ а алып келедi.

Сезімдік танымның қ атесі неде, олар неге байланысты? Негізінен сезім мү шелерінің ә рқ илылығ ына жә не адамның кө ң іл-кү йіне: қ уанышқ а, ғ ашық тық қ а, қ ызғ аншақ тық қ а, т. б. байланысты болады. Сонымен бiрге адамдарда тү йсiк, қ абылдау жә не елестету ә ртү рлi дә режеде болады. Олай болса, таным объектiсiне таным барысында оның субъективтiк интерпретациясы (тү сiндiру, талдауы) сә йкес келмейдi.Егер танымдағ ы субъективизм ойлаумен тү зетiлмесе, онда практикада волюнтаризмге алып келедi.

Ойлауғ а, сананың рационалдық дә режесіне ерекше мә н беретіндер - рационалистер (Декарт, Спиноза, Кант, Лейбниц, Гегель). Олар идея сезiмде берiлген тү йсiк, қ абыладаулардың жай қ осындысы бола алмайтындығ ына сү йенедi. Тарихи-диалектикалық ә дiстердiң қ алыптаспағ ан кезiнде, ерiксiзден “туа бiткен идея”, “ойлаудың ” тә жiрибеге дейiн берiлген априорлық “формалары” деген iлiмдер жасап, сананың белсендiгiн қ орғ ап, идеалистiк философияны дамытты.

Сезімдік таным секілді ойлаудың да формалары бар - ұ ғ ым, пікір, ой қ орту.

Ұ ғ ым – тү йсік, қ абылдау мен елес негізінде пайда болады. Ұ ғ ым - тіл арқ ылы қ ұ былыстарды ажырату, сапасын тү сіну. Ұ ғ ым сезімдік бейнелеудің жай жиынтығ ы емес. Ұ ғ ым жеке қ ұ былыстарды, фактілерді, т.б. зерттеу ісін қ амтитын кү рделі жә не ұ зақ қ а созылатын таным барысының нә тижесі, тарихи ө згеріп, жетіліп отырады.

Пікір немесе пікірлесу. Бір зат туралы бір нә рсені мақ ұ лдайтын немесе теріске шығ аратын ойлар - бейне, ұ ғ ымдарды салыстыру.

Ой қ орыту – пікірлердi жинақ тап, топтастыру нә тижесiнде жаң адан туатын ойлардың тиянақ ты жоғ арғ ы формасы. Бұ лар абстракциялық ойлау (заттың бейнесімен ойда алдын-ала ә ртү рлі іс-ә рекет жасау) дә режесінде iске асады. Бұ л кө рген, қ абылдағ ан заттың мә нін, мағ ынасын терең талдауғ а, дамуын болжауғ а, мақ сат қ ұ руғ а жеткізеді.

Тү сіну жә не тү сiндiру. Жетілген сананың болуы ү шін оны тү сіну керек.

1. Білім мен жү йелердің арасында терең ә рі тығ ыз байланысты орнату. Бұ л бізге жаң а заң дылық пен кейбір белгiсiз қ ұ былыстарды ашуғ а кө мектеседі;

2. Келешекті болжауғ а, не болатынын айтуғ а мү мкіндік жасайды.

Тү сіндіру - ұ зақ жә не кө п қ иындығ ы бар процесс. Тү сіндіру білімнiң бір мө лшерiнен екіншіге ретпен кө шіп отыруын талап етеді. Ғ ылыми ойлау мен тү сiндiруде мынадай кезең дер (қ андай да болса бiр iстi атқ ару тә ртiбi, орындау тү рi) болып отырады.

1. Интерпретация – ақ параттың негiзiнде жасалғ ан алғ ашқ ы топшалау;

2. Реинтерпретация – алғ ашқ ы топшалауды ө згерту;

3. Конвергенция – алғ ашқ ы қ абылданғ ан мә н мен мазмұ нды жө нге келтiру;

4. Дивергенция – алғ ашқ ы қ абылданғ ан мазмұ нды бө лiп тастау;

5. Конверция – алғ ашқ ы мә н мен мазмұ нды ө згертiп, қ айтадан, жаң адан қ ұ ру.

Танымның негізгі бiр мақ саты – шығ армашылық, ол iс-ә рекет рухани дү ниенi дамытады: музыка шығ ару, кiтап жазу, ә ң гiме, ө лең айту, сурет салу, т. б. шығ армашылық қ алыптасқ ан санағ а тә н қ ұ былыс жаң а ой жасау, идея айту, ол интуициямен тікелей байланысты. Интуиция - адамның есінде толып жатқ ан қ ұ былыстар, санасыз қ атынастар мен бейнелер болады. Бұ л қ ұ былыстарды жү йеге келтіру арқ асында ү лкен ғ ылыми, мә дени жаң алық тар ашылады.

Ақ иқ ат - алғ ан білімнің шындық қ а сә йкестігі. Егер сә йкес болмаса, білім жалғ ан. Материализмде, идеализмде де осыны мойындайды, бiрақ шындық дегендi ә ртү рлi тү сiнедi. Материализм ү шiн, ол - бiзден тә уелсiз ө мiр сү ретiн объективтiк дү ние болса, идеализм оны идеялар дү ниесiнiң жай кө мескi кө лең кесi, жалғ ан дү ние деп есептейдi.

Философия тарихында ақ иқ аттың бiрнеше теориясы жасалынғ ан.

Корреспонденттiк (тiршiлiк немесе классикалық) ақ иқ ат бiлiм ретiнде шындық қ а сә йкес тү сiндiрiледi.

Прагматикалық ақ иқ ат. Қ андай ой-пiкiр, немесе ә рекет болса да, егер ол пайда ә келсе ғ ана – ақ иқ ат (У. Джеймс).

Когеренттiк (лат. cohaerentia – тiркесу, байланыс) ақ иқ ат дегенiмiз – ойлаудың ө зiмен ө зiнiң келiсуi, ондағ ы қ айшылық тың жоқ тығ ы (Кант, Гегель). Ең кө п тарағ ан, Аристотельден басталатын, бiлiмдi затпен сә йкестiретiн беделдi ақ иқ ат теориясы - корреспонденттiк болып есептеледi. Аристотель: “ажыратылғ анды - ажыратылғ ан, байланысқ анды - байланысқ ан деп есептейтiн адам шын сө йлейдi, ал жалғ ан сө йлейтiн адам - заттардың нақ тылығ ы туралы керi ойлайтын адам”- дейді.

Философиядағ ы ақ иқ ат туралы ұ шқ ыр ойлар: Бэкон:»Ақ иқ аттың атасы бедел емес, уақ ыт» (истина – дочь времени, а не авторитета); [7] Гегель: «Ақ иқ ат - ұ лы сө з, одан да жоғ ары ұ лы зат, олай болса сау адамның бұ л сө зді естігенде кө кірегі кө кке кө терілуі тиіс»² – дейді. Ақ иқ ат ешнә рсеге байланысты емес. Сондық тан ақ иқ ат ә ртү рлі - объективтік, абсолюттік, салыстырмалы (относительдік), нақ ты:

Объективтік ақ иқ ат деп – біздің білімімiздің субъектiге тә уелсіз ө мір сү ретін мазмұ нын айтамыз. Мысалы, металдың бә рі электр тогын ө ткізеді деген тұ жырымды келтiруге болады. Сонымен бiрге тану – субъектiге тә уелдi, яғ ни ақ иқ ат субъективтiк. Объективтiк пен субъективтiк – бұ л екi бө лек ақ иқ ат емес, ғ ылыми теорияда, бiлiмде бiрiккен, екi қ арама-қ арсы сипаты бар, бiр ақ иқ ат.

Абсолюттік ақ иқ ат - шындық тың дә л жә не тү гел бейнеленуі, ол объективтік ақ иқ аттың мызғ ымайтын беріктігі. Бұ л білімнің болашақ та теріске шығ арылуы немесе анық талуы мү мкін емес, ол сө зсіз айқ ын нә рсе. Мысалы: «Қ айнағ ан су буғ а айналады».

Салыстырмалы (относильдік) ақ иқ ат - ол біршама дұ рыс, негізінен алғ анда дә л білім, бірақ толық емес, танып-білу ү стінде толық тырыла анық тала тү седі, тү зетіліп отырылады. Мысалы, Антика кезiнде Левкипп, Демокрит, Эпикур атом туралы бiлiмдi – материяның бө лiнбейтiн ұ сақ бө лшегi деген, кейiннен атом кү рделi қ ұ рылым болып шық ты. Бұ л салыстырмалы ақ иқ ат. ХIХ ғ асырда электронның бар екенiн, оның атомғ а кiретiнi белгілі болды, ал қ азiргi кезең де оның жү зден аса элементарлық бө лшектерi бар екендігі мә лiм болды, бiрақ бұ л ә лi де шегi емес.

Ақ иқ аттың нақ тылығ ы дегеніміз - абсолюттік пен относительдік ақ иқ аттың диалектикасының бірлігі. Таным объектiсiне, фактілерге, оның жағ дайына тарихи қ арастырылу дең гейінде нақ ты тә сіл қ олдану барысында нақ ты ақ иқ ат принципі пайда болады.

Ақ иқ ат критерийі (дә йегi) не? Практика танып - білудің негізі, оның стимулы ғ ана емес, сонымен бірге білімдеріміздің ақ иқ аттылығ ының ө лшеушісi де болады. Практика барысында бiздiң ұ ғ ымдарымыз тексерiледi, олардың ақ иқ аттылығ ы немесе жалғ андығ ы анық талады да, дұ рыс емес теориялар шығ арылып тасталады. Практика ұ ғ ымы ө те кең тү рде қ олданылады, қ азiргi ғ ана емес, келешектегi ө мiрдi де қ амтитындық тан, ол ең негiзгi, бiрақ ө те жалпы ақ иқ ат ө лшемi болып келедi. Жаң а теория, iлiм, идеялардың ақ иқ аттылығ ын бү гiнгi кү нде анық тау қ ажеттiлiгi ғ ылыми-техникалық прогресс кезең iнде арта тү седi. Сондық тан ақ иқ ат ө лшемі ретінде ғ ылыми тә жiрибеде бақ ылау, эксперимент жасау тә жiрибелерiн де қ арастырамыз. Кө п жағ дайда, ә сiресе, қ оғ ам ө міріне байланысты мә селелерді шешуде, тә жірибелер жасау мү мкіндігі болмайтындық тан, жаң а білімнiң ескі ақ иқ атқ а логикалық сә йкестігін де ақ иқ ат ө лшемі ретінде пайдаланамыз. Оның да ө з дә лелдемесі бар, Ленин айтқ андай: “Логика - ө ткен ұ рпақ тардың миллион рет қ айталанғ ан тә жірибесінің қ орытындысы», сондық тан оғ ан да сенім білдіруіміз орынды.

Ғ ылыми таным жә не оның ө зіндік ерекшелігі. Танымның эмпириялық жә не теориялық дә режесі, қ ұ рылымы бар. Шындық ты тану, белгілі бір тү рде жасалады. «Таным тү рі» тү сінігі кө п қ ырлы. Олар тө мендегідей кезең дерді қ амтиды:

1. Адамның шындық ты бейнелеуінің сатылары - сезімдік жә не рационалдық.

2. Білім тү рі - эмпириялық жә не теориялық, ғ ылымғ а дейінгі (қ арапайым) жә не

ғ ылым.

3. Білімнің қ ұ рылу тә сілі - ғ ылыми, болжам, абстракты теория, ғ ылыми жү йе.

Танымның жоғ арғ ы тү рі - ғ ылым. Ғ ылым дегеніміз не? Кейбір жеке ғ ылыми салалардың ө кілдері анық таманы нақ ты ғ ылыммен байланыстырады. Ғ ылыми білімнің басқ а білім тү рлерінен айырмашылығ ы - оның дә лелділігінде. Ғ ылыми таным, абстрактілік тү сініктермен жасалады. Ғ ылым - теориялық білімдер жү йесі. Ғ ылыми білімнің ә бден қ алыптасқ ан тү рі - теория. Ғ ылыми теорияның жасалуы нақ ты ә лем туралы ақ иқ ат білімді қ оғ амдық практикағ а енгізу - адамзат мақ сатының ең маң ыздысының бірі.