Р қазіргі энергетикалық жүйесі мен жылу-энергетикалық кешенін сипаттаңыздар.

Қ азақ станның энергоресурс қ орын байқ ап кө релік. Республика ө ндірісін дамытуда, ә сіресе энергетикалық отын ө ндірісі бойынша кө мір мен лигнит ең басты рө лді атқ арады. Қ азстандағ ы кө мір қ оры мө лшермен 40, 82 млрд тонна (ә лемдік қ ордың 305%-ы), яғ ни ол дегеніміз 400 жылғ а жетеді. ТМД елдері ішінде кө мір қ оры бойынша Қ азақ стан Ресей мен Украинадан кейінгі 3-ші орында тұ р. Қ азақ станның ә рбір тұ рғ ынына 5 тонна кө мірден келеді, яғ ни ол Ресей мен Украинағ а қ арағ анда 3 есе кө п. Қ азақ стандағ ы кө мір энергоресурсын тұ тыну қ ұ рылымы 67%-ды қ ұ райды, яғ ни 2000 жылы 57 млн. тонна болғ ан кө мірді шығ ару кө лемі азайып барады.

Соң ғ ы жылдары мұ най-газ саласы республикадағ ы маң ывзды ө ндірістердің бірі. Мұ най-газ саласы негізгі тө рт объектіде ө ндірілуде: Тенгиз, Қ арашығ анақ, Каспий қ ұ бырө ткізгіш жә не Каспий бассейнінің шельфінде. Мұ най ө ндірісі бойынша ТМД елдерінің ішінде Қ азақ стан Ресейден кейінгі екінші орында тұ р. Мұ най шығ ару (газ конденсатын қ осқ анда) 2000 жылы 35, 3 млн. тонна болды. Мұ най мен газ конденсатын шығ ару 2005 жылы 60 млн. т., 2010 жылы 100 млн. т. болады деген болжам бар. Бү кіл ә лемдік мұ най мен газ конденсатын шығ ару бойынша Қ азақ стандағ ы мұ най мен газ конденсатын шығ ару 0, 8%. Қ азақ стандағ ы мұ най (0, 7 млрд. т.) жә не газ (2, 5 трлн. куб. м.) қ лры мө лшермен 35, 5 жә не 100 жылғ а дейін жетеді.

Табиғ и газ шығ ару 2000 жылы 11, 5 млрд. куб. м болды. Жалпы біріншілік энергоресурстарды қ олдану бойынша мұ най мен газ 20% жә не 13%-ғ а жетіп отыр.

Қ азақ стан ТМД елдерінің ішінде электр энергиясын ө ндіру бойынша 3 орында, яғ ни 2000 жылы 51, 6 млрд. кВт·сағ, ал жылу энергия ө ндірісі – 65, 5 млн. Гкал.

Қ уаты 18, 1 ГВт ЕЭС РК-ның 15, 9 ГВт қ уаты ЖЭС-қ а келеді, оның 15, 54 ГВт-ы бу турбинасында, 0, 33 ГВт – газ турбинасында, ал 12, 4 ГВт қ уаты кө мірден, 3, 18 ГВт-ы газ бен мазуттан алынады. Гидравликалық станцияның қ уаты 2, 2 ГВт шамасында. ЖЭС-тағ ы генерациялайтын қ ондырғ ыларды пайдалану мерзімдері: 1, 4 ГВт шамасында болса – 10 жыл, 4, 9 ГВт болса – 11-20 жыл, 4, 8 ГВт – 21-30 жыл, 4, 8 ГВт болса 30 жылдан артық.

Қ азақ стандағ ы электр энергияның жартысына жуығ ы жә не жылу энергиясының 40%-ы Павлодар жә не Қ арағ анды облыстарындағ ы ө ндіріс орындарында ө ндіріледі.

Республиканың энергобалансының ә рбір ү шінші энергоресурсы ә леуметтік инфрақ ұ рылымғ а беріледі. Қ алалардың кү рделі шарушылығ ы орталық тандырылғ ан тұ рмыстық жү йеге негізделген, оларды пайдалану мерзімі есептеу бойынша олар тозуғ а жақ ындап тұ р. Бірінші бағ ытында жылу жү йелерін реконструкциялау (қ айта қ ұ ру) ү шін қ уаты 500-ден 2000 кВт аралығ ындағ ы кішігірім ЖЭС режиміндегі жұ мыс жасап тұ рғ ан жылу қ азандық тарының тиімділігін арттыру қ ажет. Ал екінші бағ ыты жылу жә не электр энергиясын аралас ө ндіруді - тұ тынылатын энергияны ү немдеу ү шін кішігірім ЖЭС-та қ олдану.

Кесте -1. Қ азақ стандағ ы біріншілік энергоресурстың сұ ранысы

Кесте-2. Қ азақ стандағ ы біріншілік энергияның ә р тү рлі тү рлерінің потенциалы

Қ азақ стандағ ы НВИЭ-ғ а қ олданылатын потенциалды ресурстар бірталай тү рі бар.

Жаң артылғ ан энергия кө зінің келесі тү рлерін техникалық тү рде қ олдана беруге болады:

- жылуды ү немдеу ү шін кү н энергиясы – 20 млн. Гкал;

- желдің энергиясы – 18 млрд. кВт· сағ;

- шағ ын ө зендер мен су қ оймаларының гидроресурстары – 7 млрд. кВт· сағ;

- биоресурстар – 10 млн.т.у.т.;

- термальді сулар – 1 млн.т.у.т..

Қ оғ амдық дамудың объективті заң дылығ ына ең бектің энергиямен қ амтамасыз етілуінің жү йелік ө суі жатады. Сондық тан ғ ылыми-техникалық прогресс қ оғ амдық ө ндірістің энергетикалық тиімділігін арттыруғ а жә не энергияны ү немдеуге бағ ытталғ ан. Энергияны ү немдеуді екі аспект бойынша қ арау керек. Бірінші аспект ө ндірілетін ө німге немесе ұ лттық кіріске, органикалық жә не ядролық отындарды ү немдеуге, электр жә не жылу энергияларына жұ мсалатын отын мен энергияның физикалық кө лемінің тө мендеуінен тұ рады. Ал екінші энергия ү немдеу аспектісіне энергетикалық ө ндіріс пен энергетикалық баланс қ ұ рылымын толық жетілдіру есебінде экономикалық тиімділіктің табысты болу ү шін энергетикалық щарушылық кө лемінде қ амтамасыз ететін іс-шараларды жү зеге асыру жә не ең бек ресурстарының энергиялары немесе қ ымбат жә не тапшы материалдардың орнын толтыратын іс-шаралар жатады. Энергия ү немдеу саласы халық шаруашылығ ының тиімділігін арттыру қ ұ ралдарының қ ұ рамына тиімділігі жоғ ары жә не ірі масштабты қ ымбат энергоресурстардың орнын толтыру мақ сатындағ ы негізгі іс-шаралар жатады. Энергия ү немдеу саласы энергия тұ тынуды арттыру мақ сатындағ ы барлық кешенді қ амтиды, ол энергия сыйымдылығ ын азайту бө лігінде қ андай болса, энергия тұ тыну қ ұ рылымында да сондай дә режеде болады.

Қ азақ стандағ ы энергияны ү немдеу саласының негізгі тапсырмалары:

- энергия сұ ранысын тұ рақ тандыратын жә не тө мендететін, энергия ү немдеу процесінің бағ ыты бойынша басқ арудың нарық тық механизімің ө ң делуі;

- Қ азақ стан Республикасының энергияны ү немдеуді жетілдірге бағ ытталғ ан қ ұ қ ық тық кешен мен заң ды актілердің тіркелуі;

- тұ тынылатын энергияның қ ұ ралдарынесептеу жә не реттеу қ ұ рылғ ыларын тездетіп шығ ару;

- технологиялық процестердің энергетикалық сипаттамасын ө ң деу жә не бекіту, тұ рмыстық техниканың, ғ имараттардың жә не қ ұ рылыстардың энергетикалық кө рсеткіштеріне арнайы ө лшеу шамаларын енгізу;

- ғ ылыми техникалық жоспар мен тұ рғ ыедарғ а арналғ ан ғ ылыми бағ дарламалар бойынша ақ параттық -жарнамалық ұ йымдар;

- жұ мсақ кө піршіктер мен энергия тасушыларғ а арналғ ан тарифтерді ө ң деу жә не қ олдану;

- демонстрациялық энергия тиімді жопарларды, ү лгілерді, қ ондырғ ыларды ө ң деу жә не жасап шығ ару;

- энергия ү немдеу процесімен басқ арудың қ ұ рылымдық органдарын қ ұ ру,

- белгілі бір саланың, ұ йымның, ө ндіріс орнының, цехтың энергия сыйымдылығ ының ө сімін немесе тө мендету мерзімін анық тау;

- арнайы бюджеттен тыс " Энергия ү немдеу" фондын қ ұ ру.