Энергия және энергетикалық қор түрлерін атаңыздар

Отын-энергетикалық қ орлар[ө ң деу]

Қ азақ станда бұ л қ ор тү рлерінен тас кө мір, қ оң ыр кө мір, мұ най, табиғ и газ жә не жанғ ыш тақ татастар таралғ ан. Тас кө мір ө ндірілетін аудандары Екібастұ з, Майкү бі, Қ арағ анды, Кендірлік, Таскө мірсай, Алакө л кен орындары. Осылардың ішінде маң ыздырағ ы Қ арағ анды жә не Екібастұ з алаптары. Мұ най мен газ қ орлары Қ азақ танның батысында шоғ ырланғ ан. Бұ лардың Маң ғ ыстау тү бегі мен Жемнің тө менгі ағ ысындағ ы алқ аптар игерілген. Барлық кен орындарында мұ найғ а қ осымша табиғ и газ ө ндіріледі. Ембі мұ найының сапасы жө нінен дү ние жү зінде алдың ғ ы орындарда. Соң ғ ы жылдары мұ нда жаң а кен орындары барланып, игеріле бастады.^[2]

1. Кө мір

2. Жанатын тақ татас
3. Шымтезек
4. Ағ аш отын
5. Мұ най
6. Табиғ и газ

Энергия екіге бө лінеді: потенциалдық жә не кинетикалық энергия. Потенциалдық энергия денелердің немесе дене бө ліктерінің ө зара алмасуынан пайда болады. Кинетикалық энергия дене қ озғ алысқ а тү скенде пайда болады.

4.Қ Р –ң отын-энергетикалық қ орларын сипаттаң ыз

Қ азақ стандағ ы ішкі бастапқ ы энергия кө зі кө мір болып табылады, ө йткені елімізде кө мір едә уір қ оры мол жә не арзан болып келеді. Бастапқ ы энергоресурстарды жалпы тұ тыну кө лемінің 67%-ғ а жуығ ын кө мір, 20% -н мұ най жә не 13%-ғ а жуығ ын газ қ ұ райды. Еліміздің электроэнергия қ ажеттілігінің 80%-н кө мір отыны қ амтамасыз етеді, ал 10 - 12% ү лесін газо-мазутты отын жә не 8 – 10% -ы су энергиясының ү лесіне кіреді.

ОЭК қ атарындағ ы ө неркә сіп ірі энергоресурс тұ тынушысы болып табылады жә не оның ү лесіне барлық энергия тұ тынудың 50%-ы сә йкес келеді. Кейінгі жылдары ө німді ө ндірудегі отынның, электрэнергияның жә не жылудың кететін шығ ынын тө мендетуге қ ол жеткізеді. Бірақ ө неркә сіптегі энергоресурстардың пайдалы қ олданысының орташа коэффициенті 30%-ды қ ұ райды, ал кейбір салаларда бірнеше есе аз.

Сурет-6. Ө ндірістік кә сіпорын жү йесі

Егер ө ндірістік кә сіпорынды жү йе реінде қ арастыратын болсақ, бір жағ ынан энергия, шикі зат жә не ең бектің шығ ыны бар, ал екінші жағ ынан - ө німнің, екіншілік энергоресурстар мен материалдардың шығ ындалуы болады. Максималды пайда алу ү шін ө ндіріс шығ ындарын тө мендету қ ажет. Ү немі энергия бағ асының ө суіне байланысты энергетикалық жұ мсалғ ан шығ ынғ а ү лкен мә н беру қ ажет.

Энергияны ү немдеулің екіншілік энергоресурстарды энергиялық утилизациялау жә не сондай-ақ екіншілік материалдарды қ айтадан пайдалану ппроцестері арқ ылы жақ сатуғ а болады. Мұ ндай технологиялық қ олданудың мү мкіндіктері жоғ ары, ө йткені бұ л энергияны ү немдеу процесінде ү лкен жетістіктерге жетіп отыр. Бірақ мү кін ү немдеу ауданын табу ү шін мыналар қ ажет:

а) энергия ү немдеудің потенциалы қ андай жә не неден тұ ратынын білу;

в) энергия ү немдеу шамасының тиімділігін жә не ү немділігін анық тау.

Зеттеулер кө рсеткендей ө ндірістік кә сіпорындарғ а энергия ү немдеу шамаларын енгізу нә тижесінде энергияның ү немделуі 30%-ғ а жеткен.

Ө неркә сіпте энергтикалық ресурстарды қ олдану тиімділігін арттыру мақ сатындағ ы технологиялық процестерді жақ сатудың негізгі бағ ыттары:

– –ЕЭР-ды утилизациялау дең гейінің ө суі;

– –ұ йымдасқ ан – техникалық іс – шара кешенін жү зеге асыру ө ндірістің барлық дең гейіндегі энергоресурстардың шығ ынын есептеу жә не бақ ылау;

– –қ олданылып жү рген қ ө ондырғ ыларды дамыту, жаң а энергия ү немдейтін технологияларды, қ ұ рылғ ыларды, энергосыйымдылығ ы аз конструкционды жә не қ ұ рылдыстық материалдарды қ ұ растыру жә не қ олданысқ ө а енгізу;

– –жұ мыс жасап тұ рғ ан технологиялық процестерді жақ сарту, энерготехникалық мінездемесін жақ сарту кезіндегі негізгі фондты модернизациялау жә не қ айта қ ұ растыру.