Екінші ретті энергоқор ЖТҚ және оларды қолдану жолдарына анықтама беріңіз.

Екінші ретті энергоқ орлардың негізгі мө лшері энергосыйымды салаларда шоғ ырланғ ан: қ ара жә не тү сті металлургия, химия, мұ най қ азып алу, мұ най – химия, қ ағ аз – целлюлоза, газ ө неркә сібі, машина қ ұ рылысы жә не қ ұ рылыс материалдар ө неркә сібінде.

Қ ара метеллургияда екінші ретті энергоқ орлардың қ айнар кө здері – домен, мартен, ферробалқ ыту, қ ыздыру жә не кү йдіру пештері, оттекті конвертерлер, коксты батареялар жә не т.б. Шойын ө ндіруде екінші ретті энергоқ орларғ а жататындар: химия энергиясы, домен газының физикалық жылуы жә не артық қ ысымы, домен пешінің суыту жылуы, шлак жә не шойын жылуы, домен ү рлнгішінің (кауперлер) ауа қ ыздырғ ышының суыту жылуы жә не кететін газдардың физикалық жылуы.

Кететін тү тін газдарымен жылу шығ ындарын азайту ү шін қ олданылатын ең прогрессивті жабдық болып Батыс Еуропа елдерінде шығ арылғ ан газ – жаң арғ ы қ ұ рылғ ылары саналады, олар рекуперативті жылуалмастырғ ыштармен қ атар қ олданылып, рекуперативті жаң арғ ылар деп аталады. Олар орталық танғ ан рекуператорлармен салыстырғ анда монтаждауда жә не эксплуатацияда ә лдеқ айда ың ғ айлы. Бір корпуста жаң арғ ыны, тү тін жолын жә не рекуператорды біріктіру пайдалы ауданның елеулі ү немдеуін жә не кладка мен ауа ө ткізгіштен ө тетін шығ ындарды азайтуғ а мү мкіндік береді. Бірнеше зонадар жә не жаң арғ ылардың саны кө п болғ анда орталық танғ ан рекуператорды орналастыруда ауаның таралуына жә не газ қ оспасының реттелуіне қ ажет саң ылауларды ескеру керек, ол агрегаттың жұ мысын қ иындатады жә не қ осымша қ аржы салуды қ ажет етеді.

Рекуперативті жаң арғ ыларды қ олдану нақ ты шығ ындарды тө мендетуге (қ ымбат рекуператорларды қ ұ растыруды қ ажет етпейді), отын жануының температурасын жоғ арылатуғ а, пештегі газ қ озғ алысы аэродинамикасын оң тайландыруғ а жә не факелдің жылу беруін интенсификациялауғ а мү мкіндік береді. Мұ ндай жаң арғ ыларда ауаны қ ыздыру температурасы 60 ⁰С жеткізілуі мү мкін. Оларды қ олданғ анда отын 15 – тен 50 % дейін ү немделеді. Рекуперативті жаң арғ ылары бар пештердің ПӘ К – і 50 – 65 % жетеді, бұ л кедергі электр пешімен салыстырғ анда 2 есе жоғ ары. Рекуперативті жаң арғ ы конструктивті корпустан қ ұ ралғ ан, оның ішінде центрлес металл қ ұ бырлар орнатылғ ан. Ауа жә не жану ө німдері кө ршілес сақ иналы саң ылауларда бір – біріне бағ ыттала қ озғ алады. Сонда ауа желдеткішпен беріледі, ал жану ө німдері жаң ағ ыда орналасқ ан эжектормен сорылады немесе пештегі артық қ ысым есебінен жойылады.

Біздің елде отандық рекуперативті жаң арғ ыларды қ ұ растыру жұ мыстары жү руде.

Жану ө німдерінің физикалық жылуын утилизациялау ү шін басқ а болашағ ы бар қ ұ рылғ ылар рекуперативті жылуалмастырғ ыштар – радиациялық, конвективті, радиациялық – конвективті болып табылады.

Соң ғ ы жылдары тү тін газдардың жылуын утилизациялау ү шін қ олда бар қ ұ рылғ ылар жетілдіріліп, жаң арғ ылары қ ұ растырылуда. Жылу беруді интенсификациялауғ а, қ ұ рылғ ының габариттік мө лшерін, гидравликалық кедергісін азайтуғ а, жұ мыс істеу мерзімін ұ зартуғ а, сенімділігін жоғ арылатып, тапшы материалдарды қ арапайымдармен алмастыруғ а мү мкіндік беретін орталық танғ ан қ ондырғ ы сұ лбасы бар металл рекуператорлар қ ұ растырылуда. Рекуператордың тиімді типі болып радиациялық саналады. Олар ұ зақ уақ ыт бойы жану ө німінің жоғ арғ ы температурасында эксплуатациялық қ асиеттерін сақ тауғ а қ абілетті, жану ө німдері жолының тө мен гидравликалық кедергісіне ие, жану ө німдері жағ ынан қ ыздыру беттерінің шамалы бітеліп қ алу мен ластануы бар.

ВНИПИ жылу жоба институты қ ұ растырғ ан радиациялық – саң ылаулы рекуператорлар қ ыздырғ ыш темір соғ атын жә не термиялық пештерді жабдық тауғ а арналғ ан. Олар қ алың дығ ы 6 – 10 мм болатын ыстық қ а тө зімді пісірілген болат беттерден тұ ратын екі центрлес цилиндрлардан тұ рады. Ішкі цилиндрден тү тін газдары ө теді, ал ішкі жә не сыртқ ы цилиндрлар арасындағ ы сақ иналы саң ылаудан (оның ені 8 – 60 мм) қ ыздыратын ауа ө теді. Рекуператор ө німділігіне байланысты ішкі цилиндр (тү тін каналы) диаметрі 3, 5 м дейін болуы мү мкін. Сыртқ ы кең істікте жылу шығ ынын азайту ү шін сыртқ ы цилиндрді жылу оқ шаулағ ышпен қ аптайды. Рекуператордың ішкі цилиндрі сыртқ ысымен салыстырғ анда тез қ ызғ андық тан ол кө бірек кең ейеді, яғ ни оның еркін ұ заруын қ амтамасыз ету ү шін сыртқ ы цилиндрді компенсаторлармен жабдық тайды.

Ауаның екі еселенген циркуляциясы бар екіжақ ты қ ыздырылатын радиациялық рекуператорлар Барнаул кө лік машина қ ұ рылысы зауытында енгізілген. Олардың біреуі ө німділігі 15 т/сағ болатын методикалық пеште орналасқ ан, кіретін жану ө німдерінің температурасы 900 ⁰С болғ анда рекуператорда бір сағ атта 3000 м³ ауаны 350 ⁰С дейін қ ыздыру жү реді, ауа жолы бойынша кедергі 1, 0 кПа қ ұ райды. Батыс – Сібір металлургиялық зауытының термиялық темір соғ атын цехінде 7 радиациялық – саң ылаулы рекуператорлар эксплуатацияланады. Осының негізінде 25 % аса шығ ындалатын газ ү немделген.

Машина қ ұ рылысы зауыттарында РКТ – 2 жә не РКТ – 3 радиациялық – конвекторлы рекуператорлар ө з қ олданысын табуда, оларды ВНИПИ жылу жоба институты қ ұ растырды. Алайда олар конструкциясы жағ ынан кү рделі жә не оларды ауаны 700 – 900 ⁰С қ ыздыру қ ажет жағ дайда ү лкен ө німді пештерде орнату ұ сынылады.

Кететін газдардың температурасы 1000 ⁰С аспағ анда конвекторлы типті рекуператорлар қ олданылуы мү мкін. Блокта жиналғ ан шойын қ ырлы (ребристый) қ ұ бырлардан жә не тегіс болат қ ұ бырлардан қ ұ ралғ ан конвекторлы рекуператорлар кең қ олданысын тапты.

Сериялы тү рде шығ арылатын конвекторлы рекуператорлар арасындағ ы ең танымалысы инелі болып табылады, яғ ни олардың ішіндегі тү рі – қ ырлы рекуператорлар.

Ө неркә сіптің энергосыйымды салаларында энерготұ тынуды қ амтамасыз етуде екінші ретті энергоқ орлар ү лкен рө л атқ арады. Мысалы, қ ара металлургияда ө неркә сіптік жылу тұ тыну 34% - ғ а екінші ретті энергоқ орлар есебінен қ амтамасыз етіледі, екінші ретті энергоқ орлар пайда болатын жә не қ олданылатын жалпы зауыттар бойынша – 48 % - дан артық, газ ө неркә сібінде – 35 % - ғ а, минералды тың айтқ ыш ө неркә сібінде – 27 % - дан артық, мұ най ө ндіру жә не мұ най – химия ө неркә сібінде – 14 % жуық.

Технологиялық агрегаттарды – екінші ретті энергоқ орлардың қ айнар кө зі утилизациялық қ ондырғ ылармен жабдық тау негізігі жылу генерирлеу қ ондырғ ыларының тұ тыну қ уатын тө мендетеді жә не жылу энергиясын ө ндіруде энергетикалық жылу генерирлеу қ ондырғ ыларына нақ тылы қ аржы салуды азайтады. Екінші ретті энергоқ орларды қ олдану шараларына меншікті капитал салымдары, ү немдеген 1 т отынғ а жатқ ызылғ ан, отынды қ азып алуғ а жә не тасымалдауғ а кететін меншікті капитал салымдарынан 2 – 3 есе тө мен. Негізгі энергетикалық қ ондырғ ылармен салыстырғ анда утилизациялық қ ондырғ ылардағ ы энергия бірлігін ө ндірудегі ағ ымдағ ы шығ ындар дә л осылайша елеулі тө мен болады. Утилизациялық қ ондырғ ыларғ а капитал салымдары отынды ү немдеу есебінен екі – ү ш жылда ақ талады.

Екінші ретті энергия қ орларды утилизацияла атмосферағ а зиянды заттардың бө лінуін қ ысқ арту есебінен қ оршағ ан ортағ а келтірілетін экономикалық нұ қ санды елеулі азайтуғ а мү мкіндік береді. Кей жағ дайларда екінші ретті энерго қ орларды қ олдану технологиялық жә не тағ ы сол сияқ ты қ ондырғ ылардың ө німділігінің артуына немесе жұ мыс уақ ытының ұ заруына ө з септігін тигізеді.

Екінші ретті энергетикалық қ орлардың экономикалық эффектісі екінші ретті энергоқ орларды қ олдану бағ ыты мен тү рінен жә не утилизациялық қ ондырғ ыларды қ олдану уақ ытынан тә уелді.

Ө скемен қ орғ асын – цинк комбинатындағ ы вельцпеш артында ПО Уралэнергоцветмет қ ұ растырғ ан КУЦМ – В – 8/13 типті утилизатор – қ азандығ ы орнатылғ ан, ол вельцпеш газдарын 850 ⁰С – тан 450 ⁰С дейін суытады.

Қ ұ рылыс материалдар ө неркә сібінде қ азіргі уақ ытта екінші ретті энергоқ орлар 6, 7 % - ғ а қ олданады. 9 млн Гкал энергияны ө ндіру мү мкін болғ анда шындығ ында екінші ретті энергоқ орлар есебінен 0, 6 млн Гкал ғ ана ө ндіріледі. Бұ л салада айналмалы цемент пештерінің корпустарының сә улелену жылуын жә не шыны шығ аратын (стекловаренный) пештердін кететін газдарының жылуын қ олдануы жайлы ұ сыныстар бар.