Аржылық есеп беруге жасалған түсініктеме жазба.

Тү сініктеме жазба – кә сіпорында жасалғ ан негізгі аналитикалық қ ұ жат. Онда, бірінші кезекте, бизнес жоспарының барлық тауарлары бойынша негізгі себептермен қ оса, орындалу жайына қ ысқ аша бағ а беріледі жә не есептік кезең де кә сіпорынның жұ мысына оң жә не теріс ә сер еткен жақ тары да ашылады:

Тү сініктеме жазба қ аржылық есеп берудің бір бө лігі ретінде келесі негізгі мә селелерді ашуы керек:

1. Есеп бө лігіне қ атысты субъекттің есеп саясатында қ аралғ ан негізгі ережелері:

• Материалдық емес активтер мен негізгі қ ұ ралдар – бағ алаудың тә сілдері мен амортизациясын есептеу;

• Субъекттің инвестициялық саясаты – қ аржылық инвестицияның баланстық қ ұ нын анық тау жә не қ айта бағ алағ ан ұ зақ мерзімді қ аржылық инвестицияның есептен шық қ анын, қ айта бағ алаудан алынғ ан табысын шығ ару, инвестицияны сатқ аннан алынатын табысқ а шектеулер қ ою, қ айта бағ алаудың кезең ділігін сақ тау;
• ТМҚ - қ орларды есепке алудың ә дісі жә не оларды бағ алау, сатып алынғ ан тауарларды, аяқ талмағ ан ө ндірісті жә не дайын ө німді бағ алаудың ә дісі;
• Тапсырыс берушілермен жә не сатып алуышлармен, дебиторлармен, еншілес, тә уелді, бірлесіп бақ ыланатын серіктестіктермен есеп айырысудың нысаны;
• Міндеттеме – несиелік саясатын, демалысқ а шық қ ан ең беккерлердің ең бекақ ысы;
• Меншік капиталы – жарғ ылық жә не резервтік капиталын қ алыптастыру;
• Табыс жә не шығ ыс;

2. Тү сініктеме жазба баланс бойынша ұ зақ жә не ағ ымдағ ы активтерді, меншік капиталын, ұ зақ жә не ағ ымдағ ы міндеттемелерді ашып кө рсетеді:

• Ұ зақ мерзімді активтердің бө лігіне қ атысты;
• Ағ ымдағ ы активтердің бө лігіне қ атысты;
• Меншік капитылының бө лігіне қ атысты;
• Ұ зақ мерзімді міндеттемелерге қ атысты;
• Қ ысқ а мерзімді міндеттемелерге қ атысты.

3. Қ аржылық -шаруашылық қ ызметінің нә тижесі туралы есеп беру бойынша жазылғ ан тү сініктеме жазбада мыналар қ амтылуы керек:

• кә сіпорынның барлық қ ызмет тү рінен алынатын табыстың тө мендеуіне ә сер ететін факторлар, сатылғ ан ө німнің ө зіндік қ ұ нына ә сер ететін факторлар;
• тө тенше жағ дайлардан алынатын табыстар мен шығ ыстар;
• есепті кезең де орын алғ ан жә не қ аржылық шаруашылық қ ызметіне мә нді ә сер ететін немесе етпейтін шаруашылық операцияларын баяндау керек.

4. Ақ ша қ аражатының қ озғ алысы туралы есеп беру бойынша жазылғ ан тү сініктеме жазбада мыналар баяндалуы керек:

• операциондық қ ызметтен тү сетін ақ ша қ аражаттарының қ озғ алысын ашу ү шін кә сіпорын қ андай ә дісті пайдаланады;
• тү сетін ақ ша қ аражаттары мен клиент атына тө ленетін ақ ша қ аражаттары нетто негізінде ашыла ма, ә сіресе кә сіпорынның ө з ақ ша қ аражаттарынан клиеттердің ақ ша қ аражаттары асып кеткен жағ дайда;
• ақ ша қ аражатының қ озғ алысы бойынша шектеулер жә не т.б.

5. Тү сініктеме жазбада кә сіпорынның қ аржылық қ ызметі мен қ аржылық жағ дайына бағ а берілуі керек.

Бухгалтерлік есеп беру нақ ты бір кезең уақ ытындағ ы қ аржылық -шаруашылық қ ызметінің бір-бірімен байланысқ ан кешенді кө рсеткіштерін кө рсетеді. Бухгалтерлік есеп берудің нысаны ақ параттылығ ымен жә не қ исындылығ ымен ө зара байланысқ ан, ал бұ л кә сіпорынның қ аржылық шаруашлық жағ дайы туралы ақ параттарды динамикалық тұ рғ ысынан жан-жақ ты қ амтамасыз етеді жә не қ аржылық талдау ү шін толық қ анды базасы ретінде қ аржылық есеп берудің пайдалануына ө з септігін тигізеді. Кә сіпорынның қ аржылық жағ дайын талдаудың ә дісі қ аржылық есеп беруге берілген ақ параттың кө леміне жә не мақ сатына тә уелді болып келеді. Егер де талдаудың мақ саты ШЖС даму мү мкіндігі мен жағ дайы туралы ақ параттардың кө рнекті ә рі жай ғ ана алу болса, онда талдаушы экспресс-талдаумен ғ ана шектеледі. Егер де талдаудың мақ саты ШЖС жағ дайын толық тү рінде талдау болса, онда қ аржылық -шаруашылық қ ызметінің барлық талдау кө рсеткіштерін пайдалануы керек.

Қ аржылық есеп беруді пайдаланушыларды жіктеу. «Қ аржылық есеп беруді дайындау мен ұ сынуғ а арналғ ан тұ жырымдамалық негізге» сә йкес қ аржылық есеп беруді пайдаланушылар қ атарына мыналар қ осылады:

-Берілген инвестиияларғ а байланысты тә уекеклді кө теруші инвесторлар;

-Тиесілі кредиттер мен проценттер бола ма, олар уақ тылы тө лене ме деп білгісі келетін қ арыз берушілер;

-Тиесілі сома бола ма, тө лене ме деп анық тауғ а мү мкіндік беретін ақ паратқ а қ ызығ ушы жабдық таушлар мн басқ а сауда кредиторлары;

-Сатып алушылар. Олар субъекттің ү здіксіз қ ызметі туралы, ә сіресе олардың субъектіге ұ зақ мерзімді келісімдері туралы ақ парат қ ажет;

-Қ ызметкерлер;

-Ресуртарды бө лу жайлы ақ парат алуғ а мү дделі мемлекеттік органдар;

-Кө пшілік, ө йткені субъектілер жергілікті экономикағ а кө птеген тә сілдермен елеулі ү лес қ осады, бұ ғ ан халық тың ең бекпен қ амтылуы мен жергілікті жабдық таушыларды қ олдауы да қ атысты. Қ аржылық есеп беруді дайындау мен ұ сыну ү шін ұ йым басшылығ ы қ аржылық жағ дай, оның нтижелері мен қ аржылық жағ дайдағ ы ө згерістер жайлы ақ паратқ а сү йене отырып, жауапкершілік кө тереді.

Қ аржылық есептілік ол қ оғ амның белгілі бір уақ ыт аралығ ында қ аржылық жағ дайы туралы ақ парат береді. Ол келесі ақ параттарды қ амтиды: активтер, міндеттемелер, капитал, пайда мен залал, ақ ша қ аражаттарыгың қ озғ алысы, капиталдағ ы ө згеріс. Есептілікті дайындау мен дұ рыстығ ына басқ арушы мен бас бухгалтер жауапты. Қ аржылық есептілік нақ ты ә рі дұ рыс жә не ХҚ ЕС-на сай болуы керек. Қ аржылық есептіліктің есептік периоды – 1 қ аң тар мен 31 желтоқ сан аралығ ы. Қ аржылық есептілік ұ сынылады: 1. мемлекеттік статистика органдарына; 2. мемлекеттік басқ ару органдарына жә не т.б. Жылдық қ аржылық есептілік алдымен қ оғ амның жалпы жиналысымен жә не акционерімен Қ Р-ның заң ына сай бекітіледі.