Середина

Арбен Мехединович Кардаш

На лезгинском языке

Редактор Л. Кардашова

Художник Р. Джамамедов

Художественный редактор М. Левченко

Корректор Л. Кардашова

Технический редактор В. Гаджиева

Лицензия ИД 05334 от 10.07.01.

Сдано в набор. 12.11.2010. Подписано в печать.20.12.10.

Формат 84х108 1/32. Бумага мелованная. Гарнитура «Times».
Печать офсетная. Усл. печ. л.35, 0. Уч.-изд.л. 25, 0. Тираж 500.
Заказ № 324. Цена свободная

ГУ «Дагестанское книжное издательство» Комитета
по печати и массовым коммуникациям Республики Дагестан
367025, Махачкала, ул. Пушкина, 6

ГУП «Типография Дагестанского научного центра РАН»

367015, Махачкала, 5-й жилгородок, корпус 10

[1] Гьахь – нефес.

[2] Кетиг (Миграгърин нугъват) – рифма.

[3] Нефс – инал «беден, инсандин кIалуб» манада ишлемишнава. (Авт)

[4] Багьри-мугьитI – гзаф чIехи ва дерин гьуьл.

[5] «Куг» гафунихъ са шумуд мана ава: 1) ракIарин тар, яни кIвалин рак къеняй агалдай лаш. И манади Куг-руш масабур патал «къеня агалнавайди» къалурзава. 2) ШуькIуь-яргъи къабах (куг-къабах) ва адакай туькIуьрнавай гичин. И манади Куг-рушан къенепатан ичIивиликай, яни руьгьдин кесибвиликай лугьузва. Халкьдин зурбавал ам я хьи, адалай и манаяр Куг-рушан къаматда сад ийиз алакьна. – (Автордин къейд).

[6] Руьгьанияр тир агъастIалви Абдул-Гьамид ва винистIалви Шихбуба 1877-йисан бунтарин иштиракчияр хьанай. А вахтунин вакъиайриз бахшнавай вичин шиирра Етим Эмина гьабурун тIварарни кьунва.

[7] Патуш – каучук.

[8] БартIалар – гамар-халичаяр, месер-яргъанар. «Парталар» гафунихъ галаз акадарун гъалатI я. – Авт.

[9] Ихьтин тIвар Шалбуздагьдин ценерив гвай са яйлахдални ала. Адан тарих къадимди я. Адакай за са маса сеферда ихтилатда (Автор).

[10] Зубалав (Завьялов) – нафтIадин мядендин иеси.

[11] Шиир лезги чIалал сифте яз чапзава. Ам и макъаладин автордив Гъалиб Садыкъиди вугайди я.

[12]Ихьтин тIвар алаз и ктабдилай вилик за Рухун Алидикай кхьей макъала «Халкьдин сес» газетда (тешкилайди ва кьилин редактор М.Къагьриманов) акъатнай. Зи къелемдикай хкатай тIвар масадан ктабдал хьуниз къуй кIелзавайбуру къимет гурай.

[13] Гъавгъа – чуьруькар.

[14] Паташов – самоварар акъуддай заводдин сагьибдин тIвар. Инал ихтилат гьадан завода акъуднавай самовардикай физва.

[15] Попов – чайдин фабрикадин иеси. Инал рахун гьадан фабрикадин чайдикай физва.

[16] Рава – инал: инсаф.

[17] Неби – пайгъамбар, «вичиз Аллагьди лугьузвайди», Аллагьдин патай керематар кьабулзвайди. Къуръандани Мегьамед пайгъамбардиз «расул» (ракъурнавайди) лугьунихъ галаз сад яз «небини» лугьузва.

[18] Мягьшердин югъ – къияматдин югъ, эхирзаман.

[19] Умметар – са бажарагълу касдин кар кьиле тухузвайбур, адан ниятар машгьурзавайбур.

[20] Сагьиб-нажат – Аллагьдин вилик инсанрин паталай рахадайди, абурун тереф хуьдайди.

[21] Шиирдин эхир квахьнава.

[22] Шиирдин кьатI квахьнава.

[23] Ясемен – жасмин.

[24] Гъезелдин эхир квахьнава.

[25] Эдеб-аркан – жемятдин арада жув тухудай къайдаяр.

[26] Шейх Гьайдер – XII лагьай асирдин эхирда Хорасанда пайда хьайи суфийрин кIватIал тешкилайди. Ахьтин кIватIаллиз вич тешкилайдан тIвар бинедиз къачуналди гьайдерийа (гьайдери) лугьузва. Гьайдерийайри кьуд лагьай халиф, Мегьамед пайгъамбардин имидин хва ва езне Али Аллагьдин дережадив агакьнавайди яз гьисабзава, шейх Гьайдер, лагьайтIа, Алидинкъаматда авайдай кьазва.

[27] Ихтилат Ярагъ Мегьамед вичин геле къекъвезвай пачагьдин чапхунчийрикай катуниз мажбур хьайи 1831-йисакай физва.

[28] ТIварун стха лугьуналди, автор Мегьамед пайгъамбардихъ элкъвена рахазва

[29] Мегьамед пайгъамбар вичин душманрикай катдайла магъарада чуьнуьх хьанай. Хушраканди гьасятда магъарадин сиве чил храна, лугьуда, Мегьамед пайгъамбар магъарада авайдал душманрин шак фенач, ам къутармиш хьанай.

[30] Назим – шиирар туькIуьрзавайди. Мирзе Алиди шиирра вичиз Ахцегь назим, яни Ахцегьай тир назим лугьузвай. «Назим» гаф «шаир» гафунилай са дережадин агъуз яз кьазвай. Мирзе Алидин вахтара шаирдин тIварцIиз Ахцегьай анжах Магьарам-эфенди лайихлу язгьисабзавай.

[31] Шифа – сагъ хъхьун.

[32] Дергагь – яшамиш жезвай чка; кIвал.

[33] Али – мусурманрин кьуд лагьай халиф, Мегьамед пайгъамбардин езне.

[34] Дерья – гьуьл.

[35] Луьълуьъ – бриллиант.

[36] Шиир низ бахшнавайди ятIа ва адан эхир малум туш.

[37]НукьтIайралди къалурнавай цIарар терг хьанва.

[38] И бендинилай гуьгьуьниз къвезвай 44 цIар, яни 11 цIарцIин 4 бенд терг хьанва.

[39] И бендиникай 6 цIар ва адалай гуьгъуьниз къвезвай 33 цIар, яни эсердин эхиримжи 3 бенд терг хьанва.

[40] Къабил – Адаман рухвайрикай сад. Инжилда адаз Каин лугьузва. Къуръанда Къабилан ва адан сгха Гьабилан тIварар авач. Амма Адаман рухвайрикай ана ихтилат физва. Къабила Гьабил яна рекьизва. Къан-лудиз мейит гьиниз ийидатIа течиз амукьзава. Къаби­ла вичин гунагь хиве кьазва. Гьадалай гуьгъуьниз Израилдин рухвайриз, яни Адаман невейриз, яна рекьин къадагъа ийизва. Вучиз лагьайтIа, Къуръанда ла-гьанвайвал, «ни эгер руьгь масада кьейи руьгьдин эвездай ва чилел бедбахтвилер тахьун патал ваъ, маса мурад аваз рекьнзватIа, а касди вири инсанар кьейидай я». Са гафуналди, рикI михьи тушир инсандиз къабил лугьузва.

[41] Бедир-гъазават – Мегьамед пайгъамбарди мажусияр тир меккевийрихъ галаз авур сад лагьай чIехи дяве (624-йис). Вичихъ авай къуватар тIимилбур яз пайгъамбар гъалиб хьуни адан тIвар иллаки гзаф машгьурна.

[42] Сулейнанан мулкар – Соломон пачагьдин чIехи мулкар.

[43] Жанан – лап гуьзел руш, таватрин тават.

[44] Шахси-Къемер – рагъни варз.

[45] Лаал (лал) – якъут (яру багьа къван).

[46] Загьид – дуьньядикай кьил къакъуднавай кас, девриш.

[47] Мажаник – къванер гадардай яракь.

[48] Аррадэ – къелеяр къачудайла ишлемишдай яракь.

[49] Къулам – лук1.

[50] Ясемен – жасмин.

[51] Гъетер – инал: гьуьле яшамиш жезвай кIезрияр, балугъар ва маса чан алай затIар.

[52] За гуьмбет эцигна (лат.).

[53] Ганг – Гьиндистанда авай чIехи вацI.

[54] Хидир – кьисайрик квай ариф.

[55] Чукьван – гъвар, яргъи кIарас.

[56] Статист – театрда кьвед лагьай дережадин, рахунар квачир ролар тамамарзавайди.

[57] Лакъаб – маска.