Толтырғыштрдың суға және аязға төімділігі (беріктігі).

Жоғ арыда айтылғ андай бастапқ ы тау жыныстар ү лгілерінің беріктігін сумен қ анық қ ан кү йінде зерттейді. Бұ л сумен қ анығ у кезінде материалдардың беріктігінің тө мендеу пайда болуымен байланысты.

Бұ л оқ иғ а судың уақ жарық шақ тарды бұ зып материал бө лшектерінің арасында болатын байланыстарды ә лсірету жә не басқ а факторлардың пайда болуымен тү сіндіріледі.

Жиі қ олданылатын толтырғ ыштарда мұ ндай жағ дай анық пайда бө лу мү мкінемес, бірақ кейбір тү рлері ү шін маң ызды болуы мү мкін.

Сондық тан барлық жағ дайларда тіке немесе қ исық (цилиндрде) беріктікті анық тау кезінде толтырғ ыштарды қ ұ рғ атылғ ан жә не сумен қ анық қ ан жағ дайларында нә тижелерді салыстырумен бірге жә не жұ мсатылу коэффициентін есептеген жө н.

R_p = σ _{қ ан}/σ _{қ ұ р};

Мұ нда σ _{қ ан} – толтырғ ыштардың немесе бастапқ ы тау жыныстардың сумен °қ анық қ ан жағ дайында бкріктік шектеуі.

σ _{қ ұ р} – сол сияқ ты, қ ұ рғ ақ жағ дайында жә не зерттеудің сол ә дістемесін қ олданғ анда.

Жұ мсату коэффициенті мен толтырғ ыштың суғ а беріктігін сипаттайды. Суғ а беріктік толтырғ ыштың су сің ірушілігі мен табиғ и тү рімен байланысты болады.

Сол факторлар да негізінде толтырғ ыштардың аязғ а тө зімділігін анық тайды, яғ ни сумен қ анық қ ан кү йінде кө п рет аяздатуғ а жә не ертуге тө зімді болу қ абілеттілігі.

Аязғ а тө зімділігін анық тау ү шін зерттеуді келесідей жү ргізеді. Бір фракциялы тү йіршік қ ұ рамындағ ы ірі толтырғ ыштардың ү лгісін қ ұ рғ ақ кү йінде ө лшейді, содан соң перфоролданғ ан сосудта 48 сағ ат бойы ваннада (20±3)° С температурамен сумен қ анық тырады. Қ анығ удан кейін толтырғ ыш ү лгісі бар сосудты ваннадан алып, суды ағ ызып аяздау камерасына қ ояды.

Табиғ и тығ ыз тастан болатын толтырғ ыштар ү шін аяздау температурасы – 17 тан 25° С – қ а дейін қ атылғ ан, кеуекті толтырғ ыштар ү шін – 15°С тан – 20°С – қ а дейін. Осындай аяздау температурасы тө мен болуы материалдардың уақ кеуектер мен капиллярларда адсорбциялық кү штердің ә рекетінен су қ атып қ алу температурасы тө мендеуімен байланысты.

Талап етілетін температурасымен 4 сағ ат бойы аяздау камерасында ұ стап толтырғ ышы бар сосудты қ айтадан сумен толтырылғ ан ваннағ а 4 сағ – қ а қ ояды. Содан соң қ айтадан аяздау камерасына, сол сияқ ты тиісті стандарттармен қ арастырылғ ан қ ажетті циклдердің санына дейін жасай береді. Бұ дан кейін толтырғ ыш ү лгісін қ ұ рғ атылып зерттелетін фракцияның ең тө мен тү йіршіктер ө лшемдеріне сә йкесә сақ ылдаулары бар електен ө ткізеді, яғ ни зерттеу алдында ү лгі толық қ алғ ан електен.

Аязғ а тө зімділікке зхерттеуден кейін массаны жоғ алту дә режесі, %

m_a.m = ((m₁ – m₂)/m₁)100;

Мұ нда m₁ – зерттеуге дейін болғ ан ү лгінің массасы, г.

m₂ - талап етілген аяздау жә не ерту циклдердің санына зерттеу жасалғ аннан кейін електе қ алғ ан қ алдық тың массасы, г.

Толтырғ ышқ а физикалық ә сер беру бойынша бірдей, бірақ жылдамдатылғ ан зерттеуді келесідей жасайды. Толтырғ ыш ү лгісін ерітіндіде қ айта қ анық тыру жә не қ ұ рғ ату шкафында 105...110°С температурада қ ұ рғ атумен ө ткізеді. Бұ л жағ дайда алдын ала қ арастырылғ ан циклдер санынан кейін ү лгіні алып тастау ү шін ыстық сумен жуады, қ ұ рғ атады, електен ө ткізіп аязғ а тө зімділікті анық тағ ан сияқ ты қ аншалық ты масса жоғ алтқ анын анық тайды.

Бақ ылау сұ рақ тар

1. Стандарттарда қ андй толтырғ ыштар беріктігін бағ алайтын ә дістер қ арастырылғ ан?

2. Стандартты зерттеулер нә тижесінде алынғ ан меншікті кө рсеткіштер бойынша толтырғ ыштың нақ ты беріктігін қ алай бағ алауғ а болады.

3. Бетонда жү ргізілетін толтырғ ыштарды зерттеулердің артық шылық тары мен ерекшеліктері неде?

4. Толтырғ ыштың біртектілігі немен сипатталады?

Тест

1. Толтырғ ыштар (материал) қ асиеттерінің изотроптылығ ы деген не?

А) Изотроптылық материалдың аморфтық қ ұ рылымына сә йкес, егер оның қ асиеттері барлық бағ ыттарда бірдей болса.

Б) сол сияқ ты, бірдей болса.

В) сол сияқ ты, егер оның қ асиеттер бойлық бағ ыттарда бірдей болып кө лденең жағ ынан бірдей болса.

Г) Изотроптылық материалдың кристалл қ ұ рылымына сә йкес, егер оның қ асиетті барлық бағ ыттарда бірдей болса.

Д) сол сияқ ты, ә р тү рлі бағ ыттарда бірдей болмаса.