Тақырып. Этнопедагогика жалпы педагогикалық ғылымдардың құрамды бір бөлігі

Жоспар

1. Этнопедагогика пә ні, оның мақ саты мен міндеті.

2. Этнопедагогиканың ә діснамасы.

3.Халық тық педагогика жә не этнопедагогика ұ ғ ымдарының мә ні.

1.Этнопедагогика пә ні, оның мақ саты мен міндеті. “Этнопедагогика” термині екі сө зден қ ұ ралғ ан: “paidagogike”(грек тілінен аударғ анда тә рбие туралы ғ ылым) жә не “ethnos” (грек тілінен аударғ анда ұ лт, халық). Этнопедагогика ғ ылымы халық тың қ алыптасқ ан ұ лттық қ ұ ндылық тарын, қ оғ амның ерекше қ арым-қ атынасын, халық тың ә леуметтік талаптарын жеке тұ лғ аның қ алыптасуына бағ ыттап ү йретеді. Этнопедагогиканың мазмұ ны халық тың ө зіндік шығ армашылығ ының қ ағ идаларынан: қ иял-ғ ажайып ертегілерден, аң ыз ә ң гімелерден, халық тық ә ндерден, жұ мбақ тар мен жаң ылпаштардан, мақ ал-мә телдерден, нақ ыл сө здерден тұ рады. Сонымен қ атар халық тық тә лім тә рбие ұ лттық қ арым-қ атынастың тү рлі қ ырларымен ұ лттық ойындарымен, ойыншық тардың жә не кү нделікті тұ рмыстағ ы қ олданбалы ө нердің, яғ ни халық тық музыканың ерекшеліктерімен жалпы ұ лттық салт-дә стү рдің мысалдарымен толық тырылып отырады. Халық педагогикасы мен ұ лттық педагогикалық ойлардан қ ұ ралғ ан қ азақ этнопедагогикасы жү йеленіп, қ алыптасқ ан ғ ылым. Этнопедагогика – ұ рпақ тә рбиелеудің ұ лттық жолдарын, мә дениеттің ұ лттық негіздерін ү йрететін ғ ылым. Этнопедагогика ә леуметтік талаптарын, кө пшілік мақ ұ лдағ ан талаптар мен қ ұ ндылық тарын қ абылдап игерген жеке тұ лғ а қ алыптасатын қ оғ амдық ә сердің ерекшелігін зерттейді. Этнопедагогика ғ ылымы қ азіргі педагогикалық тә жірибедегі халық тың озық ойларын іске асыру мү мкіндігін анық тайды, тә рбиенің қ азіргі мақ саттарын ескере отырып халық тың ө міріндегі сол немесе басқ а қ ұ былыстарының педагогикалық маң ызын талдайды.

2. Этнопедагогиканың ә діснамасы. Этнопедагогика пә ні халық тық педагогика болып табылады. Ал «Этнопедагогика» терминінің бірнеше анық тамасы бар. Г.Н.Волков этнопедагогика халық тық (табиғ и, қ арапайым, бейресми, мектептен тыс, дә стү рлі) тә рбиенің тарихы мен анық тамасы болып табылады, этнопедагогика этностық топтардағ ы бала тә рбиесі мен білімі негізіндегі отбасының, рудың, тайпаның, ұ лыстың, ұ лттың байырғ ы қ ұ ндылық тар мен моральдық – этикалық жә не эстетикалық кө зқ арастарының эмпирикалық тә жірибесі туралы ғ ылым болып табылады деп кө рсетеді. К.Ж. Қ ожахметова этнопедагогиканы педагогика ғ ылымының қ ұ рамдық бө лшегі ретінде, этнография, этнофилософия, этностық мә дениет жә не этнопсихологияның тоғ ысқ ан жерінде қ алыптасқ ан саласы ретінде қ арастырады. Ол этностық тә рбие жү йесінде отбасында жә не білім мекемелерінде ү здіксіз жү зеге асырылатын пә н болып табылады. Т.И.Огородников этнопедагогиканы этнографиямен жә не фольклористикамен байланыстыратын жаң а сала ретінде бағ алайды. Т.Н.Петрова этнопедагогиканы халық тә рбиесімен теориясы ретінде тү сіндіреді. Жоғ арыда кө рсетілген этнопедагогика терминінің тұ жырымдай келе, жалпы тү рде жә не қ ысқ аша айтар болсақ, оның халық педагогикасы ғ ылымына жататындығ ын кө руге болады. Ә р халық ө зінің тарихи даму кезінде ө зіндік тә рбие тә жірибесін жасады, ө скелең ұ рпақ ты оқ ытуда жә не тә рбиелеуде ө здеріне тә н тә жірибе жинақ тады. Сондық тан қ азақ, татар, т.б. халық тар этнопедагогикасы толық негізделген, сонымен қ атар барлық халық қ а ортақ жалпы педагогикалық кө зқ арастары да бар. Мұ ндай кө зқ арастардың болуы бұ л халық тың тарихи жә не географиялық дамуының ортақ болуы, жалпы адамзаттық рухани инабаттылық тардан туындағ ан мақ сат, мү дделернің ортақ тығ ынан, педагогикалық дә стү рлерінің ө зара ә серінен туындағ ан. Этнопедагогика педагогиканың қ ұ рамдас бө лігі ретінде педагогикалық заң дар мен заң дылық тарғ а, педагогикалық принциптерге бағ ынады.

3.Халық тық педагогика жә не этнопедагогика ұ ғ ымдарының мә ні. Этнопедагогиканың ө лшем, кө рсеткіш сияқ ты т.б этнопедагогикалық айрық ша белгілері болады. Аталғ ан белгілер халық тық тә рбиенің жалпы бағ алауына сү йенеді. Осындай белгілерге сә йкес халық тық тә рбие нақ ты айқ ын нышандарымен анық талады. Жалпы айтқ анда: белгілі бір мақ саттарғ а бағ ытталғ ан жағ ымды жеке қ асиеттерді мең геретін жеке тұ лғ аның қ алыптасуына бағ ытталады; табиғ и жағ дайларда жү ргізіледі, тә рбиеші мен тә рбиеленуші арасындағ ы қ арым - қ атынас табиғ и қ атынас болып табылады (табиғ илық); ұ рпақ тар тә жірибесі сабақ тастығ ын жалғ астыруда барлық тә рбие тү рлері мен ә діс – амалдарын қ олдануғ а негізделеді (сабақ тастық); жоғ арғ ы тиімділігімен сипатталады (ә рекет жасау); уақ ытпен шектелмейді жә не тұ тастай – формалды, мектептен тыс тә рбиеге қ арағ анда жеке бө ліктерден тұ рмайды (ү здіксіз болу); ө мір сү ру барысында барлық процеске қ атысады (педагогикалық циклдың толық болуы); нақ ты, қ атаң тү рде шектелген тә рбиешілер болмайды, барлығ ы да халық – тә рбиешісі (тә рбиешінің кө пшілдігі); халық тық тә рбие қ ұ ралдарының барлық бай кешені, тү рлі ә діс – тә сілдері қ олданылады (ө зара ә сер ету тә сілінің қ иыстырылуы); тә рбиенің ә р тү рлері мен тә сілдері қ олданылады, жеке тұ лғ аның белгілі бір қ асиеттері қ ойылмайды, толық қ анды адамды тә рбиелеу кө зделеді (тә рбиеге кешенді тү рде бетбұ рыс); табиғ и бө лшек ретінде табиғ ат заң ына бағ ына отырып, адам дамуының заң дылығ ын сақ тау (табиғ и ү йлесімділілік); тек сыртқ ы ә сері ғ ана емес ө зін-ө зі тә рбиелеуге де ерекше кө ң іл бө луді ескеру (тә рбиелеуде тә рбиеленушілердің қ атысуы) т.б. Осылайша, этнопедагогика халық тың тә рбие жө ніндегі білімін педагогикалық кө зқ арастарын жинап, талдап, жү йелейтін ғ ылым. Оның жалпы қ ұ рылымында ұ рпақ тан ұ рпақ қ а берлілетін ұ лттық тә рбиенің тарихи, мә дени заң дылық тары жатыр. Этнопедагогика жеке тұ лғ аны қ алыптастыру мақ сатында баланы тә рбиенің объектісі мен субъектісі ретінде зерттейді, халық тық тә рбиені ұ йымдастырады, халық тың негізгі педагогикалық тү сініктерін зерттейді. Этнопедагогиканы зерттеу саласына, сондай-ақ, қ оғ амдық жә не ә леуметтік ә сер ету ү дерісі жатады.