Халлибуртон Интернэшнл Инк.» компаниясының авансталынған капиталының құрамы мен құрылуы.

5-кестеден кә сіпорынның есеп беру жылындағ ы активтерінің қ алыптасу кө зі 9485 мың тең геге немесе 2, 57%-ғ а тө мендегені кө рініп тұ р. Тә уелсіздік коэффи-циенті 0, 814-ден 0, 832-ге дейін немесе 0, 018 пунктке ө скен. Бұ л кә сіпорынның қ аржылық жағ дайының (тұ рақ тылығ ының) аз да болса жақ сарғ анын кө рсетеді. Бұ ны тә уелсіздік коэффициентіне кері кө рсеткіш болып табылатын қ атысты-рылғ ан капиталдың барлық авансталынғ ан капиталдағ ы ү лес салмағ ы да дә лел-дейді. Оны тә уелділік коэффициенті деуге де болады. Ол мына формулармен анық талады:

Кт = Қ к: АК немесе Кт = 1 - Ктс

Мұ ндағ ы: Кт - тә уелділік коэффициенті;

Қ к - қ атыстырылғ ан капитал;

Ак - авансталғ ан капитал (баланс валютасы, жиыны);

Ктс- тә уелсіздік коэффициенті.

Бұ л коэффициент авансталғ ан капиталдың жалпы сомасындағ ы қ арыздың

ү лесін сипаттайды.

Бұ л ү лес жоғ ары болғ ан сайын, кә сіпорынның сыртқ ы каржыландыру кө зде-рінен тә уелділігі жоғ арылайды. Біздің кә сіпорынымызда оның дең гейі жылдың басында 0, 186 (1-0, 814), ал жыл соң ында 0, 168 (1-0, 832) болды.

Келесі, кә сіпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ын сипаттайтын меншікті ка-питалдың қ атыстырылғ ан капи­талғ а қ атынасын кө рсететін қ аржыландыру коэффициенті болып табылады.

Кқ = Мк: Қ к

Мұ ндағ ы: Кқ - қ аржыландыру коэффициенті;

Мк - меншікті капитал;

Қ к - қ атыстырылғ ан капитал.

Бұ л коэффициент жоғ ары болғ ан сайын, соғ ұ рлым банктер мен инвесторлар қ аржыландыруғ а соғ ұ рлым сенімді кіріседі.

Бұ л коэффициент кә сіпорын қ ызметінің қ андай бө лігі ө з қ аражатымен, ал қ андай бө лігі қ арыз қ аражатымен қ аржыландырылатынын кө рсетеді. Қ аржы-ландыру коэффициенті < 1 болатын жағ дай (кә сіпорын мү лкінің кө п бө лігі қ арыз қ аражатымен қ алыптасқ ан) тө лем қ абілеттілігінің ө те қ ауіпті жағ дайғ а жеткендігін жә не несие алуды қ иындатқ анын кө рсетеді. Біздің кә сіпорынымыз-да бұ л кө рсеткіш келесі берілгендермен сипатталады:

жыл басында – 4, 37 (300475: 68775);

жыл аяғ ында – 4, 96 (299410: 60355).

Батыс фирмаларында қ аржыландыру коэффициентінің кері кө рсеткіші кең і-нен қ олданылады, қ атыстырылғ ан капиталдың меншіктік капиталғ а қ атынасы-мен анық талатын қ арыз жә не меншікті қ аражаттар қ атынасының коэффициен-ті:

Кқ /м = Қ к: Мк

Мұ ндағ ы: Кқ /м - қ арыз жә не меншікті қ аражаттар қ атынасының коэффициенті;

Қ к - қ атыстырылғ ан капитал;

Мк-меншікті капитал.

Бұ л коэффициент кә сіпорын активтеріне салынғ ан меншікті қ аражаттың ә р-бір тең гесіне қ анша қ арыз қ аражатын тартқ анын кө рсетеді. Біздің кә сіпорыны-мызда бұ л кө рсеткіш келесі берілгендермен сипатталады:

жыл басында - 0, 23 (68775: 300475);

жыл аяғ ында - 0, 2 (60355: 299410).

Бұ ның мә ні кә сіпорын есеп беру кезең інің басында активтерге салынғ ан меншіктік қ аражаттардың ә рбір тең гесіне қ арыз қ аражатының 23 тиынын тарт-қ анын дә лелдейді. Есеп беру кезең інің ішінде қ арыз қ аражаттары меншіктік са-лымдардың ә рбір тең гесіне 20 тиынғ а дейін азайғ ан.

Арнайы ә дебиеттерде [2, 10] бұ л кө рсеткіш ү шін қ алыпты шектеу: Ккм< 1. Егер оның мә ні 1-ден асып кетсе, онда кә сіпорынның қ аржылық тә уелсіздігі мен тұ рақ тылығ ы қ ауіпті нү ктеге (жағ дайғ а) жетеді, бірақ жауап ә р уақ ытта бір жақ ты бола бермейді. Қ арыз жә не меншікті қ аражаттар қ атынасының коэффи-циенті салалы ерекшеліктерге, кә сіпорынның шаруашылық қ ызметінің сипаты-на жә не айналым қ аражатының айналу жылдамдығ ына байланысты болады. Материалдық айналым қ аражатының айналымдылығ ының жоғ ары кө рсеткіш-тері жә не дебиторлық борыштың одан да жоғ ары айналымдылығ ы кезінде коэффициенттің қ ауіпті мә ні бірден де асып кетуі мү мкін, ол сонда да кә сіпо-рынның қ аржылық дербестігіне ешқ андай ә серін тигізбейді. Кә сіпорынның ең тө менгі қ аржылық тұ рақ тылығ ын сақ тау ү шін бұ л коэффициент ағ ымдағ ы жә не ұ зақ мерзімді активтердің қ атынас коэффициентінің мә німен шектелуі қ ажет [10].

Кә сіпорынның тә уелсіздік (дербестік) дә режесін сипаттайтын ең бір маң ыз-ды кө рсеткіштердің бірі қ аржылық тұ рақ тылық коэффициенті болып табылады немесе оны басқ аша инвестицияларды жабу коэффициенті деп атайды. Ол мен-шікті жә не ұ зақ мерзімді қ арыз капиталының жалпы (авансталғ ан) капиталдағ ы ү лесін сипаттайды жә не мына формуламен анық талады:

Кқ т=(Мк + Ұ М) / Ак

Мұ ндағ ы: Кқ т - қ аржылық тұ рақ тылық коэффициенті;

Ұ М - ұ зақ мерзімді міндеттемелер;

Ак - авансталғ ан капитал (баланс валютасы, жиыны);

Бұ л дербестік коэффициентімен салыстырғ анда анағ ұ рлым жұ мсақ кө рсет-кіш. Батыс тә жірибесінде бұ л коэффициенттің қ алыпты мә ні 0, 9-ғ а тең болуы керек ал оның 0, 75-тен тө мендеуі қ ауіпті [6]. Біздің кә сіпорынымызда бұ л кө р-сеткіштің мә ні ұ зақ мерзімді міндеттемелердің жоқ тығ ына байланысты тә уел-сіздік коэффициентінің мә ніне тең.:

жыл басында - 0, 814 ((300475+0): 369250);

жыл аяғ ында - 0, 832 ((299410+0): 359765).

Капиталдың қ ұ рылымын қ алыптастырудың тиімділігін (қ олайлылығ ын) анық тау ү шін жоғ арыда келтірілген кө рсеткіштермен қ атар инвестициалау коэффициентінде қ олдану ұ сынылады. Ол батыс фирмаларында кең інен қ ол-данылады жә не меншікті капиталдың негізгі қ ұ ралдарғ а қ атынасымен анық та-лады.

Ки=Мк / Нк

Мұ ндағ ы: Ки - инвестициялық коэффициенті;

Мк – меншікті капитал;

Нк - негізгі капитал;

Біздің мысалымызда - ол жылдың басында 2, 03-ке тең (300475: 147795), со-ң ында 1, 42 (299410: 210260) болады. Бұ л берілгендерге қ арап меншікті капитал тек қ ана негізгі қ ұ ралдарды сатып алуғ а ғ ана емес, кә сіпорынның қ аржылық бе-руінің басқ а да активтерін, соның ішінде ағ ымдағ ы активтерін сатып алуғ а да пайдаланылады деуге болады. Активтерді қ ұ рудың ең дұ рыс жолы болып, мен-шікті капитал барлық негізгі капиталды (айналымнан тыс активтер) жә не айналым капиталының бір бө лігін жабатын кездегі жол саналады. Кә сіпорын, бар-лық қ арыз каражаттары алынып қ ойып жатса да ө мір сү ре беретін болады. Кә -сіпорынның капиталын пайдалану тағ ы бір қ ызық ой - меншікті капиталды тек қ ана негізгі қ ұ ралдарды сатып алуғ а жұ мсап, ал айналым каражаттары (ағ ымда-ғ ы активтер) келесі жолмен қ алыптасуы керек: 1/4 - ұ зақ мерзімді қ арыздар есебінен, ал 3/4 - қ ысқ а мерзімді қ арыздар есебінен. Кә сіпкер, егер ө зінің капи-талы аз, ал басқ анікі кө п болса, жақ сы жұ мыс істейтін болады. Нарық тық қ а-рым-қ атынас осы принцип (қ ағ ида) бойынша қ ұ рылғ ан. Аз ғ ана капиталың бола тұ ра, кө п табыс алуғ а болады [23].