Кәсіпорынның табыстылығын талдау.

Кә сіпорынның нарық тық экономика жағ дайында қ ызмет етуінің экономика-лық пайдалылығ ы табыс табумен анық талады. Кә сіпорынның табыстылығ ы аб-солюттік жә не салыстырмалы кө рсеткіштермен сипатталады.

Табыстылық тың абсолютті кө рсеткіштерін талдау. Нарық тық экономика жағ дайында кә сіпорынның шаруашылық қ ызметінің негізгі жә не тү пкі мақ саты табыс алу болғ андық тан, барлық назарды осы кө рсеткішті талдауғ а аудару ке-рек.

Табыстылық тың бірінші абсолютті кө рсеткіші ө німді (жұ мыс, қ ызмет) ө т-кізуден алынатын табыс болып табылады. Ол қ аржы-шаруашылық қ ызметінің нә тижесі туралы есепте қ осымша қ ұ н салығ ы, акциздер жә не т.с.с. салық тар мен міндетті тө лемдер, сондай-ақ қ айтарылғ ан тауарлардың қ ұ ны, сату шеге-рімдері жә не бағ а шегерімдері алынып тасталып кө рсетіледі.

Қ аржы-шаруашылық қ ызметінің нә тижесі туралы есептің осы бабы бойын-ша негізгі қ ызметтен тү сетін табыс кө рсетіледі.

Табыс қ ұ рылымында ең ү лкен ү лес салмақ ты ө німдер мен тауарларды ө ткі-зуден тү сетін табыс алады, оның мө лшері ө нім ө ндіру дең гейімен, оның сапасымен жә не тө менде қ арастырылатын басқ а да факторлармен анық талады.

Ө нім ө ткізуден тү сетін табыс сомасына қ оймадағ ы ө тпеген бұ йымдар қ ал-дық тарының жә не сатып алушының жауапты сақ талуындағ ы тиеліп жіберілген тауарлардың ө згерістері белгілі бір ә сер етеді. Тауарлы-материалдық қ ұ нды-лық тардың азаюы немесе керісінше ө суі бірінші жағ дайда ө ткізуден тү сетін та-быс сомасының ө суіне, екішіде - азаюына ә сер етеді.

Кә сіпорында ө німді ө ткізуден тү скен табыс жоспарланғ ан тауар ө ндірісінен жә не бұ йымдардың (дайын ө німдер, сатып алушының жауапты сақ талуындағ ы тауарлар) ө тпеген бө лігінің қ алдық тарының ө згерісінен шығ уы керек. Бірақ ө німді ө ткізуден тү сетін табыс кө лемі жоспарының тө мендеуі, ауыспалы тауар-лы-материалдық қ орлардың артуы есебінен болатын жағ дайлар да кездеседі.

Табыстылық тың екінші абсолютті кө рсеткіші - жалпы табыс. Ол ө німді ө т-кізудің қ аржылық нә тижесін білдіреді жә не негізгі қ ызмет нә тижесінде ө німді ө ткізуден тү скен табыс пен ө ткізілген ө німнің ө ндірістік ө зіндік қ ұ ны арасын-дағ ы айырма ретінде анық талады.

Жалпы табысқ а ә сер ететін маң ызды фактор ө ндірістік ө зіндік қ ұ н, сондық -тан оның тө мендеуі оның кө леміне кө п ә сер тигізеді.

Кө птеген кә сіпорындарда ө зіндік қ ұ нды баптар бойынша талдаумен айналы-сатын, оны тө мендету жолдарын іздестіретін экономикалық қ ызметтің бө лім-шелері болады.

Шаруашылық жү ргізудің тұ рақ ты экономикалық жағ дайында жалпы табыс-тың ө суінің негізгі жолы - материалды шығ ындар бө лігінде ө зіндік қ ұ нды тө -мендету. Бұ л ә сіресе шикіат қ ұ нының ү лес салмағ ы ө німнің ө зіндік қ ұ нында ө те жоғ ары болып келетін ө ң деу жә не қ ай та ө ң деу салаларында (машина жасау жә не металл ө ң деу, металлургия, мұ най–химия, тігін, тамақ жә не т.б.) қ ызмет жасайтын кә сіпорындар ү шін ө те маң ызды.

Табыстылық тың келесі абсолютті кө рсеткіші – таза табыс. Ол сальдолан-ғ ан қ аржылық нә тижені білдіреді жә не жалпы табыс пен кезең шығ ындары ара-сындағ ы айырма ретінде мына формула бойынша анық талады:

Д = Д - Р

Мұ ндағ ы: Д - негізгі қ ызметтен алынғ ан табыс;

Д - жалпы табыс;

Р - кезең шығ ындары.

Кесте-6