![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Дәріс. Тақырып: Жұдырықша механизмдері және олардың негізгі түрлері
Тақ ырып: Жұ дырық ша механизмдері жә не олардың негізгі тү рлері. Цикл диаграммалар. Жұ дырық шаның профилін есептеу. Қ арапайым жұ дырық ша механизмі ү ш буыннан қ ұ рылады: жұ дырық ша 1, штанга 2, жә не тірек (1 - сурет). Ә детте штанга мен жұ дырық ша қ ұ ратын жұ пта пайда болатын сырғ анау ү йкеліс кү шін домалау ү йкеліс кү шімен ауыстыру ү шін штанганың соң ына ролик (3) орналастырылады. Ролик механизмнің қ озғ алыс заң ын ө згертпейді. Сондық тан, ролигі бар механизм ү ш буынды жұ дырық ша механизмі деп аталады. Кө п жағ дайларда жұ дырық ша жетекші буын, ал штанга жетектегі буын болады. Жұ дырық ша ә рқ ашан да жетекші буын болып табылады, ал жетектегі буын 2 штанга деп аталады. Егер буын штанга 2 іргерілемелі қ озғ алыста болатын болса, онда оны итергіш (1, a - сурет), ал егер буын штанга 2 айналмалы қ озғ алыста болатын болса, онда кү йенте деп аталады (1, b - сурет). Жетекші жә не жетектегі буындардың қ озғ алыс траекторияларының орнына қ арай, жұ дырық ша механизмдері жазық жә не кең істік болып екі топқ а бө лінеді.
Жұ дырық ша механизмдері жә не цикл диаграммалары.
a) b)
a b c d a – ілгерілей қ озғ алатын штанга; b – тербелмелі қ озғ алатын штанга 1 – сурет 1 – суретте жұ дырық шалы механизмдердің мысалдары келтірілген, мұ ндағ ы жұ дырық ша (1) профилінің қ исық тығ ы айнымалы болып келген буын, жетектегі буыны (2) ілгерілмелі немесе айналмалы қ озғ алыста болады. Егер штанганың ілгерілемелі қ озғ алыс ө сі жұ дырық шаның айналу центрі арқ ылы ө тсе, онда жұ дырық ша механизмі аксиалдық механизм деп аталады (e = 0). Егер штанганың ілгерілемелі қ озғ алыс ө сі жұ дырық шаның айналу центрі арқ ылы ө тпесе, онда жұ дырық ша механизмі дезаксиалды механизм болып аталады (e ¹ 0) (1, а – сурет). Осындай типті механизмдер іштен жанатын двигательдердің қ ақ анақ реттеуші тетіктерінде жә не газды, ауаны, буды қ ысатын машиналарда кө п кездеседі. Штанга жә не жұ дырық ша жоғ арғ ы кинематикалық жұ п қ ұ рады. Мұ ндай жұ птардың элементтері ә ртү рлі геометриялық формада болады. 2 – суретте қ арастырылатын жұ птардың типті элементтері ілгерілей қ озғ алатын жетектегі звено штанга (итергіш) болатын механизм кө рсетілген. Ә сер кү штерінің шамалары аз болғ анда, жетектегі буыны сү йір ұ шты штанга типті жұ п (2, а – сурет) қ олданылады. Тербелмелі штанга жұ дырық шамен жанасатын айналмалы қ озғ алыста болатын роликпен жабдық талады (2, б – сурет). Кейбір жағ дайларда штанганың жұ мыс жасайтын беті жазық тық тү рінде орындалады (3 – сурет). Бұ л механизмде штанга жұ дырық шамен ө зінің ә р нү ктелерінде жанасады. Штанга берілген қ озғ алысты орындау ү шін, жұ дырық шамен ү немі жанасуда болуы керек.
Айналмалы қ озғ алыстағ ы жұ дырық ша механизмдердің негізгі тү рлері
a) b) c) d) 2 сурет Жұ дырық ша нү ктелерімен жанасатын штанга
3 – сурет Ә детте екі тү рлі жұ п тұ йық талу типі қ олданады: кү штік жә не геометриялық. Бірінші жағ дайда жоғ арғ ы кинематикалық жұ птың кү штік тұ йық талуы кө бінесе пружиналар кө мегімен жү зеге асырылады (3 - сурет). Жұ птың геометриялық тұ йық талуы жұ дырық ша конструкциясына байланасты. Жазық пазды жұ дырық ша роликпен жабдық талғ ан жетектегі буынды механизмдер ү шін ғ ана қ олдануғ а жарамды. Мұ нда ролик ө з ара эквидистантты, яғ ни нормаль бойынша бірдей қ ашық тағ ы қ исық тар дө ң гелете сызылғ ан паз арқ ылы сырғ анайды. Жұ дырық шалы механизмдердің басқ а тү рлерінің қ ос роликті итергіші бар жұ дырық шалы механизм, жазық жақ таулы итергіші бар жұ дырық шалы механизмі жә не тағ ы басқ алары белгілі. Мұ ндай механизмдер жетектегі буынның нү кте траекторияларын жә не қ озғ алыстың берілген заң дылық тарын орындауғ а кең мү мкіндік туғ ызады. Мұ нда жанасу аймағ ына едә уір меншікті қ ысым пайда болады жә не жоғ арғ ы жұ птар тө менгі жұ птарғ а қ арағ анда тезірек тозады. Осығ ан қ арамастан қ азіргі автомат машиналарда жұ дырық шалы механизмдер кө п қ олданалады.
Цик диаграммалары
Жұ дырық шалы механизмнің жетектегі буыны қ озғ алысы белгілі уақ ыт аралығ ында қ айталанады, бұ ндай қ озғ алысты цикл қ озғ алысы деп айтады. Жұ дырық шалы механизмнің жетектегі буыны қ озғ алысының циклы екі типке бө лінеді: орын ауыстыру жә не тоқ тау. Ә рбір типтің саны жә не ұ зақ тығ ы ә р тү рлі болады. Цикл қ озғ алысының қ ұ рылысын оның цикл диаграммасы анық тайды (1 - сурет). Жетектегі буын (итергіш) ә рқ ашан ұ зік – ұ зік қ озғ алыста болады, оның жылдамдығ ы ә рбір уақ ыт аралық соң ында нө лге тең. Жалпы жағ дайда қ озғ алыс аралық тары (интервал) ү ш сипаттама аймақ тан тұ рады: 1) ү демелі қ озғ алыс: жетектегі буынның жылдамдығ ы нө лден бастап максимум шамағ а дейін ө седі umax; жылдамдық ө су уақ ытын t1, ал жү рген жолын - s 1 ә ріптерімен белгілейміз; 2) бірқ алыпты қ озғ алыс: жетектегі буынның жылдамдығ ы u = umax = const; уақ ытын t2, ал жү рген жолын - s 2 ә ріптерімен белгілейміз; 3) кемімелі қ озғ алыс: жетектегі буынның жылдамдығ ы интервал соң ында нө лге дейін тө мендейді; уақ ытын t3, ал жү рген жолын - S 3 ә ріптерімен белгілейміз. Қ озғ алыстың уақ ыт интервалы кейбір жеке жағ дайда екі немесе бір аймақ тан тұ рады. Сонымен, орын ауыстыру интервалы ү ш аймақ ты, екі ү ш аймақ ты t2 = 0 жә не бір аймақ ты (t2 = 0 жә не t3 = 0) болып бө лінеді (4 - сурет). Тахограммалары u = f (t): a – ү ш аймақ ты; b – екі аймақ ты c – бір аймақ ты
4 – сурет Механизмнің жұ мысы оптималды болады, егер аймақ ішінде қ озғ алыс ү демелі жә не кемімелі болса, онда буынның жылдамдығ ы бір қ алыпты ө седі жә не тө мендейді. Ол ү шін бұ л аймақ тарда жылдамдық уақ ытқ а бір мә нді монотонды функциясы болуы керек; ү деу ұ зік – ұ зік немесе ү здіксіз функция болады, бірақ ә рбір аймақ та бір максимум немесе бір минимум болуы керек.
Жұ дырық ша профилінің геометриялық параметрі
Берілген цикл диаграммасы орындалу ү шін жә не жетектегі буын берілген тең деумен қ озғ алу ү шін (s = f (t)), жұ дырық ша тиісті ө лшемінде болуы керек, ал оның профилі тиісті қ исық сызық тармен қ ұ рылуы керек. Егер штанганың ұ шында ролик болса, онда екі профилі қ арастырылады: практикалық жә не теориялық.
Жұ дырық шаның практикалық жә не теориялық профилі
5 - сурет Жұ дырық шаның жоғ арғ ы кинемитикалық жұ п элементі болып табылатын қ исық жұ дырық шаның пратикалық профилі (5 – сурет) деп аталады. Жұ дырық шаның практикалық профилінен ролик радиусына (rP) тең қ ашық тық та жатқ ан тұ йық қ исық жұ дырық шаның теориялық профилі деп аталады (5 – сурет). Жұ дырық шаның теориялық профилі бойымен жетектегі звеноның ролик центрі оран ауыстырады. Сонымен, практикалық жә не теориялық профильден қ ұ рылатын қ исық эквидистанты профиль деп аталады. Егер штага жұ дырық шамен жанасып тұ рса, онда теориялық жә не практикалық профильдер бір - бірімен сайкес келеді. Жұ дырық шаның айналу ө сінен теориялық профиль нү ктелеріне дейінгі қ ашық тық ты жұ дырық шаның радиус – векторы деп атаймыз. Радиустары (rO) и (rOn) (5 - сурет) шең берді теориялық жә не практикалық профильдерінің негізді жә не базисты шең берлері деп атайды.
Жұ дырық шаның профилін есептеу Профильді есептегенде бастапқ ы радиус – вектордың шамасы (базистық шең бердің радиусы) берілген деп қ арастырамыз. Кө п жағ дайда байланыс ri = f (a i) аналитикалық есептеу жолымен анық талады. Сондық тан
Ілгерілемелі қ озғ алыстағ ы штанга ү шін жұ дырық шаның профилін тұ рғ ызу
6 - сурет
|