Иммундық жүйенің орталық мүшелері

Иммундық жү йенің орталық мү шелері лимфоциттердің тү зелуін қ амтамассыз етеді.Бұ л жерде олар лимфоидтық бағ аналы жасушаларданг тү зіліп, кө бейеді жә не функционалдық пісіп жетілген жасушаларғ а айналады.

Сү тқ оректілер мен адамдарда екі орталық мү шесі болады: сү йек кемігі жә не тимус.Сү йек кемігінде В-лимфоциттердің клондары тү зіледі, сондық тан сү йек кемігі гуморалдық иммунитет жү йесінің (В-жү йесі)орталық мү шесі болып саналады. Ал, тимуста Т-лимфоциттердің клондары тү зіледі, ал жасушалық иммунитет жү йесінің (Т-жү йесі)орталық мү шесі болып табылады.

Сү ес кемігі – иммундық жү йенің қ ан айналымы мен орталық мү шелерінің қ ызметтерін біріктіретін мү ше, ол кө п қ абілетті бағ аналы жасушалардың кө зі болып табылады.

Кө п қ абілетті бағ аналы жасушалардан (КҚ БЖ) пайда болатын жасушалар: эритроидтық, одан эритроциттер тү зіледі; миелоидтық, одан нейтрофилдер, моноциттер, базофилдер, эозинофилдер тү зіледі; мегакариоцитарлыфқ – тромбоциттер тү зіледі; лимфоидтық – екі жасушалық сызық: Т-лимфоциттің жә не В-лимфоциттің ізашарлароы пайда болады.

Сү тқ оректілерді сү йек кемігі В-лимфоциттердің негізгі тү зілу ортасы болып табылады.

Гуморалдық иммунитеттің орталық мү шесі алғ ашқ ыда қ ұ старда – Bursa Fabricius – Фабрициус қ апшығ ында табылғ ан.Онда антидене тү зетін лимфоциттердің дамуы жү реді. Даму орнына байланысты осы лимфоциттер В-лимфоциттер атына ие болды.Гуморалдық иммунитеттің барлық жү йесі В-жү йесі деп аталады. Кейінірек, сү тқ оректілер мен адамдарда гуморалдық иммунитеттің орталыфқ мү ше жү йесінің қ ызметін сү йек кемігі атқ аратыны белгілі болды. Ағ ылшынша ол Bone marrow деп аталады, демек В-жү йесі мен В-лимфоциттердің (бұ рынғ ы жә не қ азіргі)аталуы сә йкес келеді.

Тимус (айырша без) деп, тимиан ө сімдігінің жапырағ ына жә не айыршағ а ұ қ сас болғ андық тан аталғ ан. Тимус филогенетикалы ежелгі лимфоидтық мү ше, онда лимфоидтық жү йенің тү зілуі мен қ ызметінің реттелуі жә не де жасушалық иммунитеттің дамуы жү редлі.

Тимус алдың ғ ы кө кірекаралық тың жо, ары бюө лімінде, тө стің артында, жү рек ү стінде орналасқ ан. Ол екі бө ліктен тұ рады, ә р бө лігі капсуламен шектелген, одан тіннің ішіне қ арай, бө лікті бө лшектерге бө летін перделер ораласқ ан. Ә р бө лшектің шетінде субкапсулалық жә не қ ыртыстық қ абаттар, ал ортасында – милық қ абат ажыратылады.

Қ ыртыстық заттың негізін жұ лдыз тә різді эпителий жасушалары қ ұ райды, олардың арасында лифоциттер мен макрофагтар орналасқ ан. Қ ыртыстық заиында жоғ ары митоздық белсенділігі бар, бірақ иммунды хабарлы қ абілеті жоқ лимфоциттер басым.

Милық затында аздағ ан лимфоциттер бар, стромасы жақ сы жетілген, эпителий жасушаларынан тұ рады.Сонымен қ атар, милық затында дендриттік жасушалар, макрофагтар жә не Гассаль денешіктері (жаң а номенкулатура бойынша айырша бездің денешіктері)бар. Гистохимия ә дісі бойынша, қ ыртысттық қ абаттың жұ лдызша тә різді эпителий жасушалары мен Гассаль денешіктері белсенді тү рде жасанды жә не секреторлық ү рдістер жү ріп отырады.Онда бірқ атар биологиялық белсенді заттардың, соның ішінде тимус гормондардың тү зілуі жү реді.Болжам бойынша, Гассаль денешіктерінің кө мегімен апоптозғ а ұ шырағ ан тимоциттер жойылады деп есептеледі.

Тимус маң ызды эндокриндік мү ше болып табылады.Тимустың гормондары кальций мен фосфор метаболизміне, глюкозаның алмасуы мен утилизациясына, бұ лшық ет тонусына, бойғ а жә не жыныстық жетілуге ә сер ететіні анық талғ ан.Бірақ тимустың ең негізгі эндокриндік қ ызметі – иммуногенезге реттегіштік ә сер етуі.Сонымен бірге, тимустың гормондары, тимустың ө зінің ішіндегі жә не одан тыс лимфоциттердің дифференциялану ү рдісіне ық пал жасай отырып, шеткі лимфоидтық мү шелерде Т-лимфоциттердің соң ғ ы пісіп – жетілуін реттейді жә не де сү йек кемігінде Т-лимфоциттер ізшараларының дифференциялану ү рдісіне ә сер етеді.Тимус гормондарының бірнеше негізгі топтарын ажыратады.

Біріншіден, тимустың қ ыртысында Т-лимфоциттер ізшараларының дифференциялануының алғ ашқ ы кезең деріне ә сер ететін І жә не ІІ топтағ ы тимопоэтиндер. Екіншіден – тимозин туыстастығ ының гормондары (тимозин al c m.m. 3108; BI c m.m 8451; B2 c m.m 4982 жә не т.б.).Бұ л гормондар ө те кө п мү шелердегі глутамин жә не аспарагин қ ышқ ылынан тү ратын салыстырмалы орташа молекулалық салмақ ты полипептидтер болып табылады.Олардың Т-лимфоциттердің дифференциялану ү рдісіне ә сер механизмі, жасушаның маң ызды реттегіштік жү йесі болып табылатын, лимфоциттердің циклдік нуклеотидтер (цАМФ, цГМФ) жү йесіне ә сер етумен байланысты.

Тимуста тимопоэтиндер мен тимозиндерден басқ а, лимфоциттердің миграция, дифференциялану жә не пролиферация ү рдісіне ә сер ететін бірнеше гуморалдық факторлар тү зіледі.Бұ л мысалы, тимикалық гуморалдық фактор, тимикалық сарысулық фактор жә не тағ ы басқ алары.

Тимустың эпителий жасушалары, сонымен бірге цитокиндер тү зеді: ИЛ-1, 6 жә не 7, колонистимулдеуші факторлар (ГМКСФ, Г-КСФ, М-КСФ).Осы цитокиндер арасында тимоциттер дамуы ү шін маң ыздысы ИЛ-7 болып табылады, тимустағ ы қ алғ ан цитокиндердің ә сері ө зара алмастырушылық.

Кейбір жағ дайда тимустың гематотимикалық деп аталатын тосқ ауылдың болуына тимустың ағ заның басқ а мү шелер жә не жү йелермен ә рекеттесуі шектелген.

Тимус тек қ ана Т-лимфоциттердің пісіп-жетілуіне мамандандырылғ ан. Бұ л мү шенің морфологиялық қ ұ рылысының ерекшелігі: ә р аймақ та лимфоциттердің ә р тү рлі жағ дайдағ ы микроайналым болады.Нә тижесінде бұ л жасушалар ә ртү рлі жасуша аралық жә не гуморалдық ә сер алады, яғ ни:

• Т-лимфоциттердің пісіп-жетілуі, негізінде Т-лимфоциттер клонының тү зілуіне ә келетін антигентанушы рецепторлардың пайда болуы, ә рбір Т-лимфоциттер клоны тек бір нақ ты антигенге ғ ана арналғ ан;
• Қ ызметі ә ртү рлі Т-лимфоциттердің субпопуляциясының тү зілуі;
• Т-лимфоциттер клондарының сұ рыпталуы, олар негізгі гистосә кестік комплексінің ө німдері ө зіндік МНС-антигендермен бірге бө тентекті пептидтерді анық тайды.

Туылғ ан кезде нә рестелерде тимустың салмағ ы оның жалпы дене салмағ ының 1/300 бө лігін қ ұ райды. 1-3 жас аралығ ында тимус біршама кө лем мен белсенділікке жетеді (гормондар тү зілуі, тимциттердің дифференциялануы мен пролиферациясына кө мектесу), кейін ол тұ рақ танады.20жастан бастап біртіндеп ү демелі инволюциясы (салмағ ының азаюы) жылына белсенді тіннің 3%-на дейін жойылуымен жү реді. Атрофияғ а кө біне тимустың қ ырсық тық қ абаты ұ шырайды. Ал мидың заты жартылай атрофияғ а ұ шыраса да, біраз бө лігі сақ талады.Адамда тимустың жасқ а байланысты инволюциясы кезінде иммундық тапшылық жағ дай қ алыптасады, бұ л кезде иммундық жү йеге тимус гормондарының преараттары қ олайлы ә сер етеді.Жалпы тимустың жастық инволюциясы иммундық жү йенің ескеруіне, ал ол аралық бү кіл ағ заның біршама дә режеде қ артаюын анық тайды деп есептеледі.

Сонымен, тимус иммунитеттің жасушалық жү йесінің тү зілуі мен қ ызмет атқ аруына жауапты иммундық жү йенің орталық мү шесі болып табылады.

Орталық мү шелерде лимфоциттердің дифференциялануы кө п мө лшерде гуморалдық кү шейтулердің жә не жасуша аралық ө зара байланыс ә серінен жү реді, олар гемондағ ы бірқ атар ө згерістерді шақ ырады. Ол лимфоциттер клонының тү зілуіне ә келеді, яғ ни ә рбір клон белгілі антигендік детерминантқ а (эпитоп)арналғ ан.Сол себептен лимфоциттердің барлық антигендерді тану қ абілеті пайда болады. Бұ л дифференциялану деп аталады.

Сонымен, иммундық жү йенің орталық мү шелерінде ізашар жасушалардан Т-жә не В-лифоциттердің тү зілуі жә не олардың антигенге тә уелсіз дифференциялануы жү реді.Осы орталық мү шелердегі антигенге тә уелсіз дифференцияланудың ең негң згң нә тижесі лимфоциттер клондарының тү зілуі болып табылады.В-лимфоциттердің клоны сү йек кемігінде, ал тимуста Т-лимфоциттердің клоны қ алыптасады.

Лимфоциттер орталық мү шелерден қ ан жә не лимфа ағ ымы арқ ылы шеткі мү шелерге кө шеді.