Лимфоциттер

Лимфоциттер адам ағ засында кең інен тарағ ан жасушалар тобына жатады. Ересек адамның ағ засында 10 лимфоциттер бар, яғ ни дененің ә рбір 10-шы жасушасы – лимфоцит.

Барлық лимфоциттердің ортақ кө зі – кө п қ абілетті бағ аналы жасушалар жә не лимфоциттер ө здерінің дамуының бастапқ ы кезің сү йек кемігінде ө теді (эмбрионалдық кезең де – сарыуыз қ апшығ ымен мен бауырда). Лимфоциттер диаметрі 7-9мкм дө ң гелек жә не сопақ ша келген ядросы бар, цитоплазмасы аз жә не цитоплазмалық грануласы ө те аз дө ң гелекше келген жасушалар.

Иммундық жү йенің оралық мү шелерінде ө зінің тү зілу барысында осы жасушалар ерекше жә не ө здеріне ғ ана тә н даму сатысынан ө теді, оның иммундық арнайылығ ына тікелей қ атысы бар: лимфоциттердің белгілі бір даму сатысында олардың бетінде антигендерге рецепторлар тү зіледі.Осының нә тижесінде клондар тү зіледің (клон-бір жасушалардан тарағ ан ұ рпақ), олар бір-бірінен рецепторлармен ерекшеленеді. Ә рбір клон тек қ ана бір антигенді «біледі», яғ ни бір лимфоцит бө где макромолекуланың бір ғ ана кең істік конфигурациясын таниды, ал барлық клондардың қ осындысы жалпы мү мкің болатын антигендерді «таниды».Кейін жасушалардың жә не олардың тү зетін клондарының сұ рыптау ү рдістері жү реді.Ең алдымен, адам ағ засы ү шін қ орғ аныстық қ ызмет атқ аратын, басқ а молекулалық конфигурацияны танитын жасушалар жә не олардың клондары бө лініп алынады, содан соң аутореактивтік (ө з тіні ү шін қ акіпті) клондар жойылады жә не бө где антигенді танушы лимфоциттер қ алады.

Белгілі бір қ ызметі мен рецепторлары бар жетілген жасушалар шеткері лимфоидтық мү шелерге тараларды.Антигенмен ә серлеспеген лимфоциттер тыныштық жағ дайдағ ы жасушалар бюолып табылады: олар кө беймейді, белсенді заттар бө лмейді жә не олардың метаболиттік белсенділігі тө мен болады.Қ алыпты жағ дайда ағ заның ішкі орасында тлық пісіп-жетілу ү шін сыртқ ы ортадан немесе ағ за ішінде (патологиялық ү рдістер нә тижесінде) антигендер тү зілуі қ ажет.Антигендерді танып жә не антигенге тә уелді дифференциялануының бірнеше кезең інен ө ткен лимфоциттер, берілген антигенге қ арсы иммундық жауапты қ амтамасыз ететін жә не пісіп-жетілуінің соң ғ ы сатысындағ ы эффекторлары-жасушаларғ а айналады.

Антидене арнайылығ ы лимфоциттер клонының пайда болуымен анық талады деген кө зқ арас, Ф.Бернеттің иммунитеттің клондық сұ рыптау теориясы негізінде жатыр.Бұ л теория иммунологиядаерекше орын алады, қ азіргі кездегі молекулалық биолгия, биохимия жә не молекулалық иммунология мә ліметтерімен сә йкес келеді.

Бернет теориясының орталық аксиомасы: ө зінікін ө згеден ажырату-тіршіліктің шарты.Ф.Бернеттің клондық -сұ рыптау теориясы тө рт негізгі қ ағ идаларғ а негізделген:

1. Лимфоидтық жасушалар популияциясы ө те кө п.

2. Лимфоидтық жасушалар популияциясы гетерогенді.

3. Аз мө лшердегі антиген лимфоциттер клонының кө беюін, плазмоциттерге дифференциялануын жә не сол антигенге қ арсы антидене ө ндірілуін ынталандырады.

4. Кө п мө лшердегі антиген иммундық жауапты шақ ырмайды жә не лимфоциттердің сә йкес клондарының жойылуына ә келеді.

Клондық -сұ рыптау теориясы бойынша ағ зада антигенмен жанасқ анғ а дейін ә ртү рлі арнайылық тағ ы лимфоциттердің ү лкен жиынтығ ы болады.Белгілі бір антигендік ерекшелігі бар лимфоциттер клондар тү зеді.Антиген тек талдау факторы ретінде болады жә не антигеннің жалғ ыз ғ ана қ ызметі – лимфоциттер клондарының бө лінуін жә не қ ызметін кү шейту.Сә йкес антигенді танығ ан арнайы лимфоциттер клондары кө бейеді жә не дифференцияланады (пісіп-жетіледі), бұ л сә йкес арнайыиммуноглобулиндердің ө ндірілуін туғ ызады.

Ағ зағ а антиген тү скен кезде оғ ан тек бір лимфоциттер клоны (антигенді танушы рецепторлардың антигендік детерминантымен жанасу кезінде) арнайы жауап береді. Осындай жанасу ү рдісі (тану) кезінде лимфоцит антигеннен бірінші – арнайы белгіні алады. Бірақ, бұ л белгі берілген лимфолциттің антигенге қ арсы жауап қ айтаруы ү шін жеткіліксіз. Ол ү шін лимфоцит екінші-пролиферативтік-дифференциялаушы белгің і алуы қ ажет.Бұ л белгіні лимфоцит антигенді тану ү рдісі кезінде кооперацияғ а қ атысатын басқ а иммунды хабарлы жасушалардан (АТЖ немесе Т-хелперлер) алады.Екі белгіні алғ аннан кейін лимфоцит полиферацияғ а жә не дифференциялануғ а ұ шырайды.Нә тижесінде 5-7 кү ндері берілген антигенге қ арсы белгі лі бір серпілістерді (антиденелердің тү зілуі, цитотоксиндік серпілістер)іске асырғ ан кө птеген пісіп – жетілген лимфоциттер қ алыптасады. Кө рсетілген тізбектік жағ дайлар лимфоциттердің антигенге тә уелді дифференциялануының негізінде жатыр жә не клондардың сұ рыпталының кө ріністері болып табылады.В-лимфоциттің антигенге тә уелді дифференциялануы кезіндегі клонды сұ рыптау ү рдісінің ү лгісі 1-ші суретте кө рсетілген.