Саяси институттар 1 страница

Отбасы институты

1) Экономикалық инстиуттар

Саяси институттар

3) Рухани саланың институттары

Қ оғ амда қ ызмет ету салаларына қ арай ә леуметтік институттардың 4 тобын атап кө рсетуге болады. Олардың ә рқ айсысы ө здерінің функцияларын атқ арады:

26. Ә леуметтік ереже туралы ұ ғ ым.

Ә леуметтік ережелер - белгілі бір мә дениет қ ұ ндылық тарына сай жә не қ оғ амның тұ рақ тылығ ы мен тұ тастығ ын нығ айту мақ сатында қ оғ амдық ө мірді жә не адамдар іс-ә рекетін реттейтін ережелер жиынтығ ы. Ә леуметтік ережелер ә леуметтік қ ұ ндылық тар не- гізінде жасалады. Егер ә леуметтік қ ұ ндылық тар ә леуметтік шынайылық қ ұ былыстары мен процестеріне қ атысын кә рсетсе, онда Ә леуметтік ережелер оны қ алай жү зеге асыру жә ніндегі мә селелерді қ арастырады. Сондық тан олар адам мінез-қ ұ лық тарына қ атысты нақ тылы ө мір жағ дайында қ олданылатын ұ станымдарды бекітеді, белгілейді. Ә леуметтік ережелер ә детте ә леуметтік ынталандыру немесе жазалау, яғ ни, жағ ымды немесе жағ ымсыз санкциялар қ олдану арқ ылы жү зеге асырылады. Ә леуметтік ережелер қ ұ қ ық тық жә не моральдық болып бө лінеді

27.К.Маркстің ә леуметтанулық теориясы, артық шылық тары мен кемшіліктері

. К.Маркс ә леуметтік қ ұ рылым (яғ ни, қ оғ амды таптарғ а, топтарғ а, жікке бө лу) теориясын жасағ ан авторладың бірі болды. Жікке, топқ а бө лудің негізгі, басты белгісі ө ндірістік қ ұ рал-жабдық тарына меншік формасына байланысты екенін кө рсетті. Сө йтіп К.Маркс қ оғ амның ә леуметтік қ ұ рылымын экономикалық таптардың қ атынастары арқ ылы анық талады деп кө рсетті. Осығ ан орай К.Маркс жеке тұ лғ аны зерттеудің қ ажеттілігін айтып, оны қ оғ амдық қ атынастардың жиынтығ ы деп тү сіндірді.

Маркстік ә леуметтанудың кемшіліктері де болды. Батыс ә леуметтанушыларын қ оғ ам дамуының бірден-бір қ озғ аушы, негізгі кү ші тек экономикалық қ атынастарда деген Маркстік теорияны сынғ а алды. Бұ л жерде К.Маркс қ оғ амның рухани- мә дени факторларының мә ні мен мазмұ нын тө мендетті деп айыптады. Экономикалық факторлардың рө лін жоғ ары, асыра-бағ алап қ араудың нә тижесінде жіктеу теориясының бір жақ ты, бір ө лшемді екенін аң ғ артты. Мұ нда ол тек қ ана ө ндірістік қ ұ рал-сайманды меншік қ атынасы арқ ылы анық тап, жіктердің пайда болуына себеп болатын басқ а ә леуметтік саяси факторларғ а, мысалы, ө кімет, билік, мә ртебелік, бедел, абырой, артық шылық, т.б. есепке алмады. К.Маркс тарихтағ ы таптар арасындағ ы ә леуметтік ымырағ а келу, ынтымақ тастық мә селелеріне де кө ң іл бө лмеді. Ал, бұ л кейінгілер қ азіргі ә леуметтану ғ ылымында ең бір кө кейтесті мә селелердің бірі болып саналады. Маркстік ә леуметтану теориясының тағ ы бір кемшілігі, оның басқ а ілімдерден оқ шаулануында болды. Осылардың бә ріне қ арамастан Маркстік ә леуметтану теориясы кө п елдерге тарап, дамыды (ә сіресе КСРО-да).

28. Тұ лғ а, адам, индивид ұ ғ ымы. Тұ лғ аның ә леуметтік мә ні

Тұ лғ а проблемасы бірқ атар ғ ылымдардың -философия, социология, психология, педагогика ғ ылымдардың зерттеу объектісіне жатады.

Осы аталғ ан жә не басқ а да ғ ылымдардың ғ ылыми мә ліметтеріне сү йене отырып, ә леуметтану ғ ылымы тұ лғ аны ә леуметтік ө мірге белсең ді тү рде араласатын, ә леуметтік қ атынастардың субъектісі ретінде қ арастырады. Тұ лғ а - ә леуметтанудың ө зекті проблемаларының бірі, ө йткені қ оғ амдағ ы болып жататын ә леуметтік қ ұ былыстар мен процестердің, сол сияқ ты жекелеген адамдар мен ә леуметтік топтардың іс-ә рекеттерінің себептерін, мә нін жеке тұ лғ алардың мә нді сипатты белгілері арқ ылы тү сінуге болады. Басқ аша айтқ анда, жеке тұ лғ аның мінез-қ ұ лқ ы арқ ылы тұ тас топтың, қ оғ амның ө мірін тү сінуге болады.

Тұ лғ а ә леуметтік қ атынастар мен байланыстардың бастапқ ы агенті болып саналады. «Тұ лғ а» дегеніміз кім? Бұ л сұ рақ қ а жауап беру ү шін «адам», «индивид», «тұ лғ а» деген ұ ғ ымдардың арасындағ ы мазмұ ндық айырмашылық ты біліп алуымыз керек. «Адам» деген – адамзат баласының жер бетіндегі басқ а биологиялық организмдерден ө згеше қ асиеттерін сипаттайтын жалпылама ұ ғ ым.

«Индивид» адам тегінің нақ ты ө кілі, жеке адам. Индивидуалдық – бұ л ә р адамның ө зіне ғ ана тә н жеке-дара қ асиеттерінің жиынтығ ы, яғ ни бір адамның екінші адамнан айырмашылығ ы. Ал, «тұ лғ а» дегеніміз, адамның тек табиғ и-биологиялық қ асиеті ғ ана емес, ол табиғ аттан тысқ ары тұ рғ ан, тек қ ана қ оғ амда ө мір сү ріп, қ оғ аммен тығ ыз байланыс-қ атынастар негізінде қ алыптасқ ан адамдардың мә ні. Мұ ны адамның ә леуметтік сипатының бастамасы деп те атайды. Нақ тылап айтсақ, тұ лғ а дегеніміз, индивидтің табиғ аттан тыс адами қ асиеті, яғ ни оның ә леуметтік ө мірінің мә нді жақ тарын сипаттайтын сапасы.

29. Э.Дюркгеймнің ә леуметтанулық кө зқ арасы.

Ә леуметтанудың классикалық негізін салушылардың ірі ө кілінің бірі, ә рі ө те беделдісі –Эмиль Дюркгейм (1858-1917 ж.ж.). Қ азіргі ә леуметтану кө біне Э.Дюркгеймнің классикалық мұ расына сү йенеді. Ө зінің ә леуметтануында ол ә леуметтік таным процесінің ә дістемесіне кө п кө ң іл аударды. Ал, бұ л методология “социализм” деп аталады. Социализмнің мә ні мен мазмұ ны ә леуметтілікте. Тек ә леуметтілік арқ ылы зерттеу, басқ аша айтқ анда, қ андай да бір ә леуметтік қ ұ былысты, процесті алмайық, олардың бә рі ә леуметтік ортамен байланыста ө мір сү реді. Қ оғ ам – ерекше қ ұ былыс, оны табиғ атпен, психикамен шатастырып, алмастыруғ а болмайды. Ә леуметанудың методологиясы (яғ ни, ә дістемелері) жаратылыстану ғ ылымдарына ұ қ сас болуы қ ажет, ә леуметтану ө з алдына ғ ылымғ а айналуы ү шін оғ ан белгілі бір жағ дайлар қ ажет, осылардың ішінде оның тек қ ана ө зі зерттейтін, ө зіне ғ ана тә н пә ні мен таным ә дістемелері болуы керек. Э.Дюркгеймнің пікірінше, ә леуметтану ә леуметтік нақ ты мә ні бар, оғ ан ғ ана тиісті қ атынастарды, олардың сапаларын терең зерттеуі керек.

Э.Дюркгеймнің тұ жырымдамасында ә леуметтану қ оғ амдық ғ ылымдардың ішінде ең басты орынды алады. Оның міндеті –тек қ ана ә леуметтік фактілерді зерттеумен шектелмейді. Ол басқ а қ оғ амдағ ы ғ ылымдарды ғ ылыми ә дістемелер, теорияларымен қ аруландырады.

Э. Дюркгеймнің ә леуметтік теориясының ө зегін ә леуметтік келісім, ынтымақ тастық (теория солидарности) теориясы қ ұ райды. Осы теорияны зерттеуге оның ең басты ең бегі – “Қ оғ амдық ең бектің бө лінуі” арналғ ан. Бұ л ең бегінде ол ә леуметтанудың басты міндеті-ә леуметтік байланыстар мен қ атынастардың табиғ атын жә не осы ә леуметтік бірліктердің негізін анық тау деп санады.

Э.Дюркгейм нақ тылы ә леуметтік зерттеулер негізінде соционализм постулатына сү йене отырып, адамдардың ө зіне қ ол жұ мсаудағ ы басты себебін анық тауғ а тырысады.

30. Жеке тұ лғ аның ә леуметтік қ ұ рылымы.

Ал “жеке тұ лғ а” тү сінігін алатын болсақ, ол тек қ ана ә леуметтік сапа мен қ асиеттерді игерген тұ лғ аны танумен байланысты. Л.С. Выготскийдің айтуы бойынша: “Жеке тұ лғ аның негізгі функциялары қ оғ амдық тә жірибені шығ армашылық пен мең геру жә не қ оғ амдық қ атынас жү йесіне қ осылу” [1]. Бұ л тұ лғ а қ оғ амдық тіршілік иесі сипатында кө рініп, тіл игеруі, санасы, ә ртү рлі ә деттермен ерекшеленеді. Жеке адамдық қ асиетке ие болу, оның табиғ и биологиялық болмысына емес, қ оғ амдық қ асиеттерге тікелей байланысты. Сонымен “жеке тұ лғ а” дегеніміз адамның қ оғ амдық сипатын танытып, оның ө мір барысында ө зіне топтағ ан ә леуметтік сапалар мен қ асиеттер жиынтығ ын білдіреді.

«Жеке адам» тү сінігімен қ атар біздің қ олдануымызда «адам», «дара адам», «даралық» терминдері бірге жү р. Бұ л тү сініктердің ә рқ айсысы ө з ерекшеліктерімен ажыратылады, бірақ бір – бірімен тығ ыз байланысты. Осылардың ішінде ең жалпыланғ ан, кө п қ асиеттердің бірігуін – «адам» тү сінігі қ амтиды. Жеке адам кө п сатылы қ ұ рылымғ а ие. Осындай жеке адам психологиялық қ ұ рылымының ең жоғ арғ ы да жетекші дең гейі қ ажетттік - себеп аймағ ы – жеке адамның бағ ыт - бағ дарынан, оның қ оғ амғ а, басқ а тұ лғ аларғ а, ө зіне қ атынасынан жә не қ оғ амдық ә рі ең бектік міндеттерінен туындайды. Сонымен бірге, жеке адам ү шін мә нді қ ұ былыс тек оның ұ станғ ан бағ ыттары ғ ана емес, оның ө з қ атынас мү мкіндіктерін іске асыру қ абілеті де ү лкен маң ызғ а ие. Ал, бұ л ө з кезегінде адамның іс - ә рекетік икемділігіне, оның қ абілеті, білімі мен ептілігіне, кө ң іл – кү й, еріктік жә не ақ ыл – ой сапаларымен байланысып жатады. Адам ө мірге дайын қ абілет, мінез жә не қ ызығ уларымен келмейді, бұ лардың бә рі белгілі табиғ и негізде адамның ө мір барысында қ алыптасады.

31. М.Вебердің ә леуметтанулық «тү сіну», «ұ ғ ыну» теориясы

Макс Вебер (1864-1920ж.ж) – батыстың ірі ә леуметтанушысы. Қ азіргі ә леуметтану ғ ылымы М.Вебердің ой-тұ жырымдарымен кө п санасады. М.Вебердің ә леуметтану теориясы позитивистік теорияғ а қ арсы шығ у кезең інде пайда болды. Позитивизмге қ арсы шығ у дә уірінде ол ә леуметтанудың ө згешелігін жақ тай отырып, адам іс-ә ректін, қ имылын “тү сіну, ұ ғ ыну” теориясын қ алыптастырады.

Осыларғ а сә йкес ә леуметтану ө зінің шығ у кө зін, қ алыптасу негізін адамның немесе адамдар тобының мінез-қ ұ лқ ынан бастауы қ ажет. Адам мінез-қ ұ лқ ын зерттеу ә леуметтанушыны ә р уақ ытта қ ызық тарып отырады, ө йткені ә рбір адам ө зінің тә ртібіне, іс-ә рекетіне белгілі бір мағ ына, мә н береді, оны тү сінуге тырысады. Осығ ан орай, ә леуметтану “тү сіну” ғ ылымына айналады.

М. Вебердің идеалдық типтерді осындай ұ ғ ымдар арқ ылы тү сіндіруі оның “тү сіну ә леуметтану” ілімінің негізі блып есептеледі.

М. Вебердің пікірінше, ә леуметтану қ оғ амның ә леуметтік-тарихи қ ұ былыстарының субъективтік (яғ ни, адамның санасына, ойлауына байланысты) жақ тарын, нақ тылы айтсақ, адамның іс-ә рекетінде, қ ызметінде оның мұ ң -мұ қ тажын, талап-тілегін, мақ сатын, т.б. ә р уақ ытта ескеріп отыруы керек. Осығ ан қ осымша, ә леуметтану оны объектитілік пен эмпирикалық жағ ынан бақ ылап, тексеру жақ тарын жоқ қ а шығ армауы керек. Оның басты міндеті – адамдардың іс-ә рекетінің, қ имылының мә нін, мағ ынасын, мазмұ нын терең тү сіну, ұ ғ ыну болып табылады. Осыларды еске ала отырып, қ оғ амның даму заң дарының себебін ашуғ а болады.

М. Вебер ө зінің ә леуметтану зерттеулерінде тү сіну, ұ ғ ыну ә дістеріне кө п кө ң іл аударуына байланысты, оның ә леуметтану теориясы “тү сіну, ұ ғ ыну теориясы” деп аталынды.

32.Тұ лғ а жайындағ ы теориялар. Ә леуметтік статус жә не ә леуметтік рольдер

Адамның аса кұ рделі табиғ аты оның қ оғ амдағ ы ә р тү рлі байланыс-қ атынастары қ азіргі ә леуметтануда адамғ а, оның тұ лғ алық тү ріне байланысты, алуан тү рлі модельдерді жасауғ а ық пал етті. Осылардың бірі – адамның бейнесіне (образын) ә леуметтік рө лдердің жиынтығ ы ретінде қ арау.
Мұ ны тұ лғ аның рө лдік тұ жырымдамасы дейді. Бұ л тұ жырымдаманың мазмұ ны мынадай: қ оғ амдағ ы ә рбір адам ондағ ы алуан тү рлі ә леуметтік топтарғ а кіреді. Мысалы, отбасына, оқ у тобына, достар компаниясына, ө ндіріс ұ йымына. Ә рбір топтағ ы адамның белгілі бір орны, ө зінің кө зқ арасы, бағ ыты болады, яғ ни белгілі бір талап-тілектер қ ойылып, ол оны орындайды. Сонымен, нақ тылы жағ дайда бір адам бірде ә ке немесе шеше, екінші жағ дайда осы адам дос, ү шінші жағ дайда бастық болады, яғ ни нақ тылы адам ә р жағ дайда ә р тү рлі рө лдерде қ ызмет атқ арады.
Осындай қ ызметтердің маң ызы, мә нді жақ тары «ә леуметтік рө л», «ә леуметтік статус» ұ ғ ымдарын тудырады. Ә леуметтік рө л қ оғ амдағ ы адамдардың белгілі бір алатын орнына, жағ дайына, олардың басқ алармен қ арым-қ атынастарына байланысты жә не қ абылдағ ан ережелерге сә йкес адамдардың атқ аратын қ ызметтері.
Ә рбір статус бірнеше рө лдерден қ ұ ралады. Нақ тылы статустан шық қ ан бірнеше рө лдердің қ осындысын рө лдер жиынтығ ы (набор) деп атайды. Ә леуметтік рө л рө лдік тосу, кү ту, ү міт ету жә не рө лдік мінез-қ ұ лық болып екіге бө лінеді.
Рө лдік тосу, кү ту, ү міт ету (ожидание) – бұ л ойын ережесіне сә йкес нақ тылы рө лден бірдең ені ү міт ету, тосу, кү ту, ал, рө лдік тә ртіп дегеніміз, адамның ө зінің рө лі шең берінде белгілі бір міндеттерді атқ ару.
33. Т.Парсонстің қ ұ рылымдық -функционалды талдау теориясы

Талкотт Парсонстың (1902 – 1979 ж.ж.) кө п ең бектерінің ішінде біз оның екі негізгі ең бегін, яғ ни ә леуметтік іс - ә рекет, қ имыл («социальное действие») жә не қ ұ рылымды функциональды талдау («структурно – функциональный анализ») қ арастырғ анымыз орынды болды. Бұ лардың қ ысқ аша мазмұ ны мен мә ні мынандай. Қ андай да бір ә леуметтік іс - ә рекет, қ имылдың болуында қ ажетті шарттар бар. Ә рекет қ имыл, біріншіден, оны жү ргізетін адамды, екіншіден, нақ ты жағ дайды, ү шінші мақ сатпен белгілі бір заң нормаларына (ережелеріне) сү йенген шартты жағ дайларды қ ажет етеді. «Ә леуметтік іс - ә рекет» теориясының ең негізгі ұ ғ ымы – «ә рекеттер жү йесі». Т. Парсонс ә рекеттер жү йесіне ә леуметтік болмыстың, шың дық тың (социальная реальность) алуан тү рлі дең гейлерін, олардың бір – бірімен ө зара белгілі бір байланысын жатқ ызады. Т. Парсонстың қ андай да бір теориялық қ ұ рылымын алмайық, оның ә рқ айсысында қ айталанып отыратын ой ө зегі, басты пікірі (лейтмотив) болады. Ол ә леуметтік жү йенің тұ рақ тылығ ын кө рсететін қ ұ рылым жә не оның зерттеу механизмі. Осы міндетті ойдағ ыдай шешуге Т. Парсонстың екінші теориясы, яғ ни «қ ұ рылымдық – функционалдық талдау» бағ ытталғ ан.

Т. Парсонс қ ұ рылымдық – функционалды талдау теориясын онан ә рі жетілдіру жолдарын іздеді. Ол жаң а эволюциялық емес тұ жырымдамасын тү йіндеді. Онда ол қ оғ ам қ ұ рылымының жетілуне басты назар аударды. Ал, қ оғ ам қ ұ рылымының дифференциациялануы деп Т. Парсонс ә рбір кезең ге сә йкес қ оғ ам қ ұ рылымының кү рделенуі қ оғ амның жә не оның жү йелерінің тұ рақ тылығ ын азайтады деп қ орытынды жасады.

34. Тұ лғ аның ә леуметтену процесі

Қ ұ қ ық тық мемлекеттерде жеке тұ лғ а ө ркениет пен мә дениеттің жоғ ары адамгершілік қ асиеттердің жиынтығ ы жә не субъектісі ретінде танылады.

Тұ лғ аны одан ә рі ә леуметтендіру процесі тек қ ана адамдардың алуан тү рлі біліктері мен топтық шең берінде болуымен шектелмейді. Тұ лғ аны ә леуметтендіру оны ө з бетімен еркін адамзаттың алдың ғ ы қ атарлы тә жірибелеріне, мә дени бағ алы қ ұ ндылық тарына, нысандарына, бағ ыттарына белсең ді араласып, оларды терең игеруге, боына сің іруге, ө ндеуге мә жбү р етеді. Бұ ларды игерудің нақ тылы жолдары болады. Олар:

а) іс-ә рекет, бұ ғ ан ойын, оқ у, ең бек ету жатады

ә) қ арым-қ атынас, бұ л – адамдардың бір-бірімен ұ дайы, ү здіксіз алуан тү рлі қ оғ амдық қ атынастарда болуын керек етеді

б) ө зіндік сана – сезімді дамыту, бұ ғ ан ми мен жү ректің ө з бетінше қ ызмет, іс-ә рекет етуі жатады.

Тұ лғ аны ә леуметтендіру. Индивидті тұ лғ ағ а айналдыру процесін ә леуметтендіру дейміз. Тұ лғ аның қ алыптасуы белсенді іс-ә рекет, қ ызмет істеуде жә не басқ а адамдармен қ арым-қ атынас жасауда іске асады. Тұ лғ а – белгілі тарихи-мә дени ортада ө мір сү ретін, қ алыптасқ ан ә леуметтік-психологиялық жә не моральдық (яғ ни адамгершілік) қ асиеттерді бойына сің ірген, шынайы ө мірді тануғ а жә не ө згертуге бағ ытталғ ан жасампаз іс-ә рекет субъектісі. Басқ аша айтқ анда, тұ лғ а қ оғ амның ө мір тә жірибесін бойына сің іріп, жан-жақ ты жетілген адам.

35. Р. Мертонның ә леуметтанулық теориясы

Эмпирикалық жә не теориялық ә леуметтануды біріктіру идеясын бастағ ан ірі ә леуметтанушы Роберт Мертон (1910 ж.) болды. 1949 жылы оның «Ә леуметтік теория жә не ә леуметтік қ ұ рылым» атты ең бегі шық ты. Оның пікірінше, эмпирикалық жә не теориялық ә леуметтанудың бірігуінің «алтын дә уірі» басталды. Бұ л тұ рғ ыдан алғ анда, Р. Мертон ө зінің ойлағ ан ойын шындық қ а айналдырғ ысы келді, бірақ бұ л дұ рыс болмады, ө йткені эмпирикалық жә не теориялық ә луеметтанудың қ атар дамуына ұ зақ уақ ыт керек болды. Р. Мертон осы мақ сатқ а жету ү шін ө зінің функционалды талдау жә не «ортаң ғ ы дең гей» теорияларын жасады.

Ә леуметтанушылардың ішінен бірінші болып Р. Мертон ә леуметтік қ ұ былыстардың қ оғ амда ә леуметтік тә ртіпті сақ тау жә не оны қ олдау функциясын емес, керсінше, оларды дисфункциасына, яғ ни ә леуметтік қ ұ былыстардың қ оғ ам қ ұ рылымындағ ы ә леуметтік зорлық – зомбылық ты, шиеленісті олардан туатын қ арама – қ арсы қ айшылық ты кө рсетуге баса кө ң іл аударды. «ортаң ғ ы дең гей» теориясы бір жағ ынан ә леуметтік фактілердің ү лкен топтарын қ орытындаудың нә тижесі болды. Екінші жағ ынан, жалпы ә леуметтанудың кейбір жақ тарын одан ә рі нақ тылап тү сіндірудің қ ұ ралы болды.

36. Ә леуметтенудің тү рлері мен агенттері.

Ә леуметтендіру агенттері - (лат. agens - іс-ә рекет етуші) - объективті тү рде жеке тұ лғ аны ә леуметтендіру процесіне қ атысушы ә леуметтік институттар мен факторлар. Ә леуметтендіру агенттеріне отбасы, оқ у орындары, саяси жә не қ оғ амдық институттар, дін, БАҚ, мү дделер тобы, оқ иғ алар жә не қ оғ амдық ө мір процесі, қ ұ былыстар жатады. Бұ лардың барлығ ы да жеке тұ лғ аның ә леуметтік сипатының қ алыптасу процесіне маң ызды ық пал етеді. Жеке тұ лғ а ө мірінің ә р кезең іне (балалық шағ ына, жасө спірім кезіне, ең бекке дейінгі, ақ ыл тоқ татқ ан, зейнетке шық қ ан) сай келетін ө з агенттері бар.

Ә леуметтендірудің негізгі тү рі – қ озғ алыс-ұ йымдастырылғ ан, ә леумет-тік тұ рғ ыдан тә уелді, қ оғ ам-дық жә не тұ лғ алық маң ызы бар, баланың ө зін-ө зі анық -тауғ а, ұ сынуғ а бағ ытталғ ан ә леуметтікпедагогикалық қ ұ былысы.

37..Дарендорфтың «ә леуметтік шиеленіс» теориясы

Ә леуметтік шиеленістердің мә нін ашып кө рсету ү шін олардың басты себептерін білу керек. Ә рине, қ оғ амда орын алатын шиеленістердің ө зіндік ерекшеліктері бар, олардың ә рқ айсысы басқ а шиеленістерге ұ қ самауы мү мкін. Алайда шиеленістерге тә н жалпылама себептер барлық қ оғ амдарда орын алады. Бұ л мә селеге байланысты ғ ылыми ә дебиеттерде бірқ атар тұ жырымдамалар да бар. Мә селен, маркстік тұ жырымдама бойынша қ оғ амдағ ы таптар арасындағ ы ә леуметтік, таптық кү рестің себебін ең бек пен капиталдың арасындағ ы қ айшылық тан іздеу керек. Яғ ни, ең бектің қ оғ амдық сипаты мен оның нә тижесін иемденудегі жеке меншіктік сипаты арасындағ ы бітіспейтін қ айшылық ә леуметтік тө ң керіске ә келеді. Маркстік теория тү олі сипаттағ ы қ оғ амдық қ айшылық тарды экономикалық себептермен тү сіндіреді.
Неміс ә леуметтанушысы Р. Дарендорфтың ойынша, ә леуметтік шиеленістердің басты себебі – саяси факторлар. Дә лірек айтқ анда, шиеленістер саяси билік мә селесіне байланысты туындайды. Бұ л автор қ оғ ам ө мірінде ә леуметтік шиеленістердің болуы заң ды қ ұ былыс екендігін айта келіп, адамдар арасындағ ы тең сіздік билікке байланысты деген қ орытындағ а келді. Билік барлық қ оғ амның мү шелеріне беріле бермейді. Қ оғ амда бір топ адамдар басқ аларды басқ аруғ а, бұ йрық беруге, тә уелді етуге бағ ытталғ ан билікке ие. Ал, кө пшілік оларғ а бағ ынышты жағ дайда. Мұ ндай ә леуметтік тең сіздік жеке адамдардың, ә леуметтік топтар мен таптардың меншікке, материалдық игілктерге ие болуғ а, бө лінуге байланысты тең сіздігін тудырады. Міне, сол себепті Р.Дарендорф ө з теориясында меншік, материалдарды игіліктерді бө лу мә селесіне басты назар аударады.

38. Ә леуметтенудің кезең дері.

1) допуберантты кезең – туылғ аннан 12 жасқ а дейін;

2) жасө спірімдік кезең – 12-18 жас аралығ ы;

3) ересектік кезең – 18 жастан жоғ ары

40. Жастардың ә леуметтенуі.

Жастар - еліміздің ертең гі болашағ ы. Сондық тан да жастар мә селесі мемлекеттің стратегиялық маң ызды бағ ыттарының бірін қ ұ райды. Жастарғ а қ арап ертең гі мемлекетіміздің даму бағ ытын, бейнесін кө руге болады. Жастар-ең озық, жасампаз топтың ө кілдері.

Жастар мә селесіндегі тағ ы бір маң ызды жағ дайлардың бірі, біздің ойымызша, олардың қ ұ қ ық тық ә леуметтенуі. Жастардың қ ұ қ ық тық ә леуметтенуі бізге жастардың қ ұ қ ық тық санасының, қ ұ қ ық қ а сай жү ріс-тұ рысының, қ ұ қ ық тық мә дениетінің қ алыптасуының механизмін ашуғ а, жастардың қ оғ амда қ алыптасқ ан қ ұ қ ық тық нормаларды сақ тауы мен жү зеге асыруына ә серін тигізетін объективті, субъективті жә не оң, теріс ә леуметтік факторлардың табиғ атын тануғ а мү мкіндік беретін еді. Жалпы қ ұ қ ық тық ә леуметтену нақ ты қ оғ амда қ алыптасқ ан қ ұ қ ық тық сипаттағ ы талаптарды жеке адамдардың сақ тауына жол ашатын нормативтік қ ұ ндылық тар, ұ станымдар, кө зқ арастар, т.б. қ амтып қ ана қ оймайды, ол оның толық қ анды азамат болып қ алыптасу дә стү ріне ә сер ететін объективті жә не субъективті жақ тарын да қ амтиды.