С. Смайлс

Отбасының қ ызметі дегеніміз отбасы мен оның мү шелерінің белсенділігі, тіршілік ә рекеті. Қ оғ амның отбасына қ атысты, отбасының тұ лғ ағ а қ атысты жә не тұ лғ аның отбасына қ атысты қ ызметтерін анық тауғ а болады. Осығ ан байланысты отбасының қ ызметін ә леуметтік (қ оғ амғ а қ атысты) жә не жеке (тұ лғ ағ а қ атысты) деп бө луге болады. Отбасы қ ызметі отбасы институтындағ ы қ оғ ам қ ажеттіліктері мен отбасы тобына жоятын жеке тұ лғ аның қ ажеттіліктерімен тығ ыз байланысты. Отбасы қ ызметінің тарихы терең де жатыр, қ оғ амның ә леуметтік-экономикалық жағ дайымен тығ ыз байланысты, сондық тан уақ ыт ө те келе қ ызмет сипаты қ алай ө згерсе, иерархия да солай ө згереді. Отбасының негізгі қ ызметтері ретінде тө мендегілерді атауғ а болады: репродуктивті, тә рбиелік, шаруашылық - тұ рмыстық, экономикалық, алғ ашқ ы ә леуметтік бақ ылау (ә леуметтену), ә леуметтік-мә ртебелік, демалыс жә не т.б. Ө сіп келе жатқ ан ұ рпақ қ а бұ л мә селеде кө мектесу, оғ ан қ олайлы жағ дай туғ ызып, қ олдау кө рсету педагог пен ата-ананың басты міндеті болуы тиіс. Балағ а қ олдау кө рсету, біріншіден, оның рухани адамгершілігін, ө зін-ө зі дамытуын, оның денсаулығ ы мен, оқ уымен, жеке бас ерекшелігімен байланысты мә селелерді шешуді қ амтамасыз ету, екіншіден, балалардың дамуы жә не ө зін ө зі бамытуы ү шін қ олайлы жағ дай туғ ызу, қ ауіпсіз орта қ ұ руды білдіреді.

Отбасы – салыстырмалы тү рде тә рбиенің тұ йық институты, ата-аналардың тә рбиелік кү ш қ ұ аты мен мү мкіндігінің ә р тү рлі дең гейде болатынын ескеру қ ажет. Сондық тан ата-аналармен жұ мыста мектеп тү рлі амалдар мен ә дістерді саралап қ олдану керек.

80. Дін ә леуметтануы. Қ оғ амдағ ы діннің алатын орны.

«Ислам - дін ғ ана емес, ол біздің мә дениетіміз» Н.Ә.Назарбаев

Дін – халық мә дениетінің рухани негізі, бағ а жетпес қ ұ ндылығ ы. Оның қ оғ амда алатын орны зор жә не ерекше, діні жоқ, яғ ни дінсіз қ оғ амды елестету мү мкін емес.Тарих қ ойнауына ү ң іліп, беттерін парақ тасақ, қ ай ұ лттың болмасын, қ алыптасуы, даму қ арқ ыны, кө ркею ү дерісі жайында тілі, діні, мә дениеті, ө нері, кә сібі мол ақ парат береді. Дін ұ зақ жылдар бойы, ғ асырлар бойы қ алыптасып таралғ ан.

Бізідің мемлекетіміз –Тә уелсіз, зайырлы мемлекет, яғ ни қ ай дінді қ абылдаймын десең, ө з еркің. Қ азір ә лемдік ү ш дін – Ислам, Христиан, Будда діндері бар. Ү ндістан жерінде Гаутама негізін қ алағ ан ә лемдік Будда дінінің басты кітабы Таурат болса, Исаның Інжілі – христиандық адамдардың, сол дінге табынушылардың кітабы. Ал біздің елімізде кең інен қ анат жайғ ан дін – Ислам діні. Бұ л діннің негізін салушы – Мұ хаммед Пайғ амбар, ал қ асиетті кітабы – Қ ұ ран кә рім. Осы ә лемдік ү ш діннің басқ а иудаизм, даосизм, конфуциялық, синтоизм секілді этностық діндер мен анимизм, тотемизм сияқ ты дә стү рлі діндер де бар. Қ азіргі қ оғ амдағ ы жас ұ рпақ арасында жоғ арыда аталғ ан діндер туралы мә лімет беріп, ақ парат тарату - ө мір талабы. Себебі оң ы мен солын, ақ пен қ араны, жақ сылық пен зұ лымдық ты енді ғ ана ажырата бастап, ә лі толық қ алыптасып ү лгірмеген жас буынғ а дін туралы тү сінік қ алыптастыру арқ ылы оларды кесе-кедергілерден аман алып қ алуғ а болады.Олай деуімізге негіз бар: діннің не екенін, мақ саты мен мұ ратының қ андай екенін жете тү сінбеген қ аракө з қ андастарымыз тү рлі жалғ ан ағ ымдардың жетегінде кетіп бара жатыр. Жалғ ан ағ ымдар ә ркез дінге қ айшы, оны жақ тамайды, олар – халық аралық лаң кестік ұ йымдастырушы, діни экстремизмді жақ таушы секталар, теріс ағ ымдағ ы топтар мен дінмен он қ айнаса да, сорпасы қ осылмайтын ұ йымдар. Олардың мақ сат-мү ддесі – біреуге немесе бір ұ йымғ а, тіпті мемлекетке жала жабу, жамандық жасау, қ астандық ұ йымдастыру, ағ айынның ортасына от тастау, ұ лт пен ұ лыстың арасына алауыздық туғ ызу, қ ақ тығ ыстың тууына ұ йытқ ы болу, ақ қ а кү йе жағ у, бейбіт ө мірді бұ зу.

81. Білім ә леуметтендірудің Ә леуметтік білім – теория мен практиканыњ бірлігінде қ алыптасады.

Теориялық зерттеулер ә леуметтік болмысты, µмірді жалпы жә не арнаулы баѓыттардыњ дењгейінде т‰сіндіріп, оныњ дамуын жә не қ андай қ ызмет атқ аратынын анық тайды. Оныњ одан ә рі даму зањдарыныњ баѓытын, кµрінісін белгілеп отырады. Ал, эмпирикалық ә леуметтік зерттеулер – нақ тылы қ ±былыстар мен процестер туралы жања маѓл±мат, хабарларды алумен байланысты.Ал, б±л маѓл±мат, хабарлар статистикалық талдау, нақ ты ә леуметтік ә дістерді қ олдану арқ ылы іске асырылады. Ал теориялық зерттеулер абстрактілі философиялық ә дістері арқ ылы іске асырлады.

Ә леуметтік білімнің қ ұ рлымы деп қ оғ амның ә леуметтік жү йесінің серпінді дамуы, іс- ә рекет, қ ызмет жү ргізілуі туралы ә р тү рлі жиналғ ан фактілерді, ақ параттарды, хабар – мә ліметтерді ғ ылыми дұ рыс тү сіндіруді жә не ғ ылыми ұ ғ ымдардың жиынтығ ының реттелуінің, тә ртіпке келітірілуін айтамыз. Ә леуметтік білімнің негізгі қ ұ рлымы, тұ жырымы, қ ағ ида, бағ ыттары мынылар: 1. Қ оғ а біртұ тас ә леуметтік жү йе. Бұ л тұ жырым ө зінің зерттеу объектісінде қ оғ амдық қ атынастар жү йесін, олардың мазмұ ның зерттейді.

2. Қ оғ амның жеке салаларының дамуын, атқ аратын қ ызметі туралы тү сініктердің байланысын – экономикалық, саяси, рухани, т. б. салаларын, ә р бір салада жеке тұ лғ аның немесе ә леуметтік топтардың қ ызметінің ә леуметтік қ алыптасу мү мкіндігін зерттейді.

3. Қ оғ амның ә леуметтік қ ұ рылымы немесе жалпы ә леуметтік қ ұ рылым туралы білімді қ алыптастыру ү шін ә леуметтік топтардың экономикалық, ә леуметтік, саяси, рухани қ атынастар жү йесінде алатын орны мен байланысы туралы білімдер болу керек.

4. Саяси ә леуметтануғ а кіретің алуан тү рлі ғ ылми тү сініктер, ой пікірлер, теориялар. Бұ ғ ан жататың зерттеу объектілері:

а) ә леуметтік топтардың саяси қ атынастар жү йесіндегі алатын орны;

ә) қ оғ ам субъектілерінің ә леуметтік – саяси қ ұ қ ық жә не бостандық ты, тә уелсіздікті алудың жолдары мен тә сілдері туралы;

б) қ оғ амның саяси жү йесінің қ ұ рлымы, қ ызметі жә не фукциясы туралы;

5. Ә леуметтік институттардың қ ызметтері туралы ғ ылыми тү сініктер мен қ орытындылар;

6. Жеке салаларының жә не кішігірім жү йесінің қ ызметтері туралы теория. Оны мынандай объектілерді зерттеу арқ ылы тү сінуге болады: ө ндірістік ұ жымдар, ресми емес топтар мен ұ йымдар, адамдар арасындағ ы кішігірім топтар, жеке тұ лғ алар, т.б. кіреді.

Ә леуметтік білімнің дең гейлері қ оғ амдағ ы қ ұ былыстар мен процестерді терең талдап, кең қ орытынды жасау арқ ылы анық талады. Жоғ арыда кө рсетілгендей ә леуметтік білімнің ү ш негізгі дең гейі бар:

а) жалпы ә леуметтану теориясы;

ә) эмперикалық ә леуметтану;

б) орта дең гей теориялары.

82. Кең ес Одағ ы кезіндегі Қ азақ стандағ ы ұ лт саясаты

83. Нарық тық қ атынастар жағ дайындағ ы Қ азақ стандағ ы ұ лтаралық қ атынастар

Бұ рың ғ ы Кең ес Одағ ы кезінде Ресей империясына тә уелді басқ а елдер сияқ ты Қ азақ стан да езгінің астында болды. Адамдардың жаң а тарихи қ ауымдастығ ы – Кең ес халқ ын қ ұ рамыз деген желеумен орындастыру саясаты жү зеге асырылды. Тарихымыз ө рескел бұ рмаланды. Мә дениетімізден, тілімізден айырылып қ ала жаздадық, ал, экономикамыз тек шикізат ө ндірілетін ауданғ а айналды. Бізден алынғ ан ө німді КСРО шетелге бірнеше жоғ ары бағ амен сататын. Мысалы, Ақ тобе облысындағ ы тау-кен комбинаты КСРО-дағ ы хром кенінің 95% –нын қ ұ райды. Комбинатқ а оның ә рбір тоннасы ү шін 27 сом тө лейтін. Ал, КСРО-ның сыртқ ы экономикалық байлансытар министрлігі оны 23 есе қ ымбат бағ амен валютағ а сататын. Балхаштың мысын 16 есе артық бағ амен сататын. Алтын, ғ кү міс, мұ най, темір, кө мір, т.б. ө з алдына ө ндіріліп, Орталық қ а тегін жө нелтіліп жатты.

Мұ ндай жағ дайлар басқ а да “одақ тас” Кең естік республикаларда да орын алып келді. Ә лбетте, осындай ә ділетсіздіктер халық тардың ұ лттардың наразылығ ын туғ ызбай қ ойғ ан жоқ. Қ атаң ә міршіндік- ә кімшілік режимнің қ аһ арынан сескенгендіктен наразылық тарын ашық білдіре алмады. Дегенмен, бұ ғ ан қ арамастан кейбір республикалардың қ алалырында ірі ө ндіріс ошақ тарында тотолитарлық режимге қ арсы бас кө терушілер орын алып отырды, олардың ішінде Қ азақ стандағ ы 1986-шы ә лемде дү р сілкіндірілген ә йгілі Желтоқ сан оқ иғ асы Одақ кө лемінде темір бұ ғ ауды бұ зып- жарып шығ уғ а талпынғ ан алғ ашқ ы ә рекет болғ аны баршағ а мә лім.

Қ азақ стан Республикасы егемендігін тә уелсіздігін алғ аннан кейін жағ дай кө п ө згере бастады. Қ азіргі нарық тық жағ дайда Қ азақ станда тұ ратын ұ лттар, ұ лыстар ө мірдің, қ оғ амдық ө ндірістің қ ай саласындаболмасын толық билікке, тең дікке, еркіндікке, бостандық қ а қ олыжетті. Ұ лттар арасында сенімділік, ынтымақ тастық, келісушілік, тү сінушілік кү шейе тү сті. Осылардың негізінде республикада ұ лт пен ұ лыстар арасында жанжалдар, дау-дамайлар жоқ. Олардың арасындағ ы алуан тү рлі қ атынастар қ оғ ам бірлігін, тұ тастығ ын кү н сайын дамытып жетілдіруде. Кездейсоқ жағ даймен кейбір ұ лтаралық мә селе туа қ алса, оны біздің ө кімет бейбіт тү рде шешуіне кү мә н жоқ.

Ө ндіріс ошақ тарда, ұ жымдарда, фирмаларда, бірлестіктерде, акйионерлік қ оғ амдарда, корпорацияларда, шаруашылық тарда т.б. алуан тү рлі ұ лт ө кілдері бір адамдай ең бек етеді. Мұ ның ө зі республикада тұ ратын 130-ғ а жуық ұ лттар мен ұ лыстардың онан ә рі дамып, гү лденіп, ә л-ауқ атының, тұ рмысының жақ сара беруінің зор кепілі болып есептеледі.

86. Қ оғ амдағ ы нашақ орлық мә селесі жә не онымен кү рес.

Бү гінде нашақ орлық -қ оғ амдағ ы ө зекті мә селелердің бірегейіне айналып отыр. Облыстық ә кімдікте ө ткен нашақ орлық қ а жә не есірткі бизнесіне қ арсы кү рес жө ніндегі аймақ тық комиссия отырысында осы мә селе қ озғ алды.

Қ аладағ ы темір жол вокзалында, пойыздарда, ә уежайда есірткі қ ұ ралдарының заң сыз айналымының жай-кү йі жә не есірткі саудасымен кү рес жө нінде атқ арылғ ан шаралар туралы сө з алғ ан баяндамашылардың хабарлауынша, ағ ымдағ ы жылдың сегіз айы ішінде ішкі істер департаментінің есірткі бизнесіне қ арсы кү рес басқ армасы қ ызметкерлерімен жедел-іздестіру шараларын жү ргізу кезінде жалпы салмағ ы – 3839, 67 грамм заң сыз есірткі айналымының екі фактісі анық талғ ан. Сондай-ақ осы уақ ыт аралығ ында кедендік бақ ылау департаментінің жасырын тауарлармен кү рес басқ армасының қ ызметкерлері салмағ ы-390, 55 грамм марихуана тапқ ан. Халық аралық нашақ орлық пен жә не заң сыз есірткі айналысымен кү рес кү ніне орай нашақ орлық тың алдын алу бойынша 2011 жылғ ы маусымның 1-нен бастап 30-ы аралығ ында ө ткізілетін айлық тың КОНЦЕПЦИЯСЫ

1987 жылдан бастап, жыл сайын 26-шы маусымда дү ниежү зі Халық аралық нашақ орлық пен жә не заң сыз есірткі айналысымен кү рес кү нін атап ө теді. Қ азақ станда 2011 жылғ ы маусымның 1-нен бастап 30-ы аралығ ында осы кү нге арнап «Есірткісіз ә лем» ұ ранымен нашақ орлық қ а жә не заң сыз есірткі айналысына жол бермеу, салауатты ө мір салтын насихаттау бойынша айлық ө ткізілмек.

Жастар мен жасө спірімдер арасындағ ы нашақ орлық – жаһ андық ауқ ымда ғ ана емес, дамып келе жатқ ан Қ азасқ танда да ө ршіп келе жатқ ан мә селе болып отыр. Нашақ орлық есірткіге қ ұ марлық дерті ретінде қ ылмыстық істер жасауғ а бастар жол болып табылады. Нашақ орлық дертінің ә серінен кейбір жеке қ ылмыстардың жасалуы нашақ орлық тың қ оғ амдық қ ауіптілігін кө рсетеді.

Есірткі тұ тыну мә селесі – бұ л рухани иммунитеті ә лсіреген қ оғ амды, яғ ни ә ркім тек ө зінің қ ара басының қ амын ғ ана ойлайтын жә не тек ө зінің жеке материалдық мү ддесін ойлаумен шектелетін қ оғ амды жоятын ә леуметтік дерт, міне қ азіргі ә лемдегі жалпы жағ дай осындай.

БҰ Ұ есірткі жә не қ ылмыс жө ніндегі Басқ армасының бағ алауына орай есірткі тұ тынушылардың жалпы саны 200 млн. адамнан асады, яғ ни бү кіл жер шарының 3, 4%- н, немесе 15 –тен бастап одан жоғ ары жастағ ы тұ рғ ындардың 4, 7%-н қ ұ райды. Қ азіргі уақ ытта ә лемде каннабистік топтағ ы есірткіні 160 млн-ғ а жуық адам тұ тынады, 42 млн – САР (оның ішінде 8 млн. экстази), 14 млн. аса – кокаин, 15 млн. жуығ ы – опиатты (оның ішінде 10 млн. жуығ ы - героин). Олардың героин, кокаин, экстази сияқ ты аса қ ауіпті тү рлерін тұ тынушы тұ лғ алар саны жылдан жылғ а кө бейіп бара жатқ аны байқ алады.

Бү гінгі кү ні Қ азақ станда есірткіні тұ тыну мен таратуғ а қ атысты ахуал кә мелетке толмағ андардың, балалар мен жасө спірімдердің ө міріне нақ ты қ ауіп тө ндіруде, ө йткені қ азіргі қ оғ амның теріс ә леуметтік қ ұ былыстарын тез ә рі кө бірек қ абылдайтындар солар болып табылады.

Қ Р Денсаулық сақ тау министрлігінің Республикалық нашақ орлық тың медико-ә леуметтік мә селелері ғ ылыми-тә жрибелік орталығ ының деректеріне сә йкес психобелсендіргіш заттарды тұ тынудан туындағ ан психикалық жә не мінез-қ ұ лық тық бұ зылыстар диагнозы ө мірінде бірінші рет қ ойылғ ан тұ лғ алар саны 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғ анда аздап 61396 адамнан 60609 адамғ а азайғ ан (100 мың тұ рғ ынғ а шақ қ анда - 390, 4 –тен 381, 5-ке).Бұ л кө рсеткіш Алматы қ. (1351, 1), ШҚ О (649, 7), Атырау (438, 7), Қ арағ анды (432, 7), Павлодар (424, 9), Қ ызылорда (354, 0) жә не Солтү стік-Қ азақ стан (336, 2) облыстары мен Астана қ. (333, 0) республикалық дең гейден жоғ ары. Анық таудың ең тө мен кө рсеткіштері – Қ останай (251, 0), Батыс-Қ азақ стан (229, 7), Оң тү стік-Қ азақ стан (176, 3), Жамбыл (172, 4), Ақ тө бе (151, 7), Маң ғ ыстау (132, 9) облыстарында жә не ә сіресе – Алматы облысында (89, 1).

Балалар мен жасө спірімдердің девианттық мінез-қ ұ лық тү рі ретінде нашақ ұ марлық тың негізгі себептерінің арасында бос уақ ытты қ ызық ты ө ткізу бойынша нақ ты бағ дарламалардың болмауы, кә мелетке толмағ андардың бос жү руі, ә леуметтік мә ртебенің кү рт ө згерістер – қ оғ амдағ ы таптық бө ліністер, қ оғ ам қ ұ ндылық тарының қ ұ лдырауы - ө мірлік қ ұ ндылық тардың жойылуы, отбасы байланыстарының ә лсіреуі, психобелсендіргіш заттар тү рлерінің тым кө п болуы мен оң ай қ олжетімділігі сияқ ты ә леуметтік факторлар бірінші орында тұ р. Кө бінесе есірткіні қ оғ амдық орындарда: мектептерде, би алаң дарында, кафелерде, кө шеде, саябақ тарда, есірткі таратушылар мен сатушылардың пә терлерінде сатып алады.

Нашақ орлық қ азіргі кезде бү кіл ә лем халқ ы ү шін ө те ауқ ымды, шешуін таптырмас ә рі аса қ ауіпті ә леуметтік мә селелер қ атарына енеді, ол адамзаттың денсаулығ ы мен ө міріне зор қ ауіп тө ндіріп отыр. Гепатит, АИТВ-инфекция, ЖИТС сияқ ты аурулармен тығ ыз байланысты.

Айлық ө ткізудегі мақ сат: Қ оғ ам назарын халық тың нашақ орлық пен ә уестену мә селесіне аудару жә не бү кіл мү дделі мекемелердің кү ш-жігерін нашақ орлық тың дамуына тосқ ауыл қ оюғ а бағ ыттау.

87. Салауатты ө мір салты – тұ лғ а дамуының басты шарты

88. Экономика ә леуметтануы, объектісі

89. Тілдің мә дениетті дамытудағ ы рө лі

90. Ұ лттық салт-дә стү р, ә дет-ғ ұ рыптардың тұ лғ аның қ алыптасуындағ ы рө лі

1. Ұ лттық сана. Егерде ұ лттық санағ а келетін болсақ, біз бірінші кезекте оғ ан-идеологияны, психологияны, менталитетті, патриотизмді, тә рбиені жатқ ызамыз.

Қ азақ халқ ы ө з алдына дербес мемлект болып, кө шпенді ө мір салтымен ө мір сү ргенде онда негізінен рулық сана басым болды. Сол кезде қ азақ қ оғ амының ө мір салты соғ ан беймделген болатын жә не ол кездегі адамдар аталас, рулас болып топтасып ө мір сү рді. Бұ л ү рдіс Ресейге отар болғ аннан кейін де ө зінің жалғ асын тапты. Тек жиырмасыншы ғ асырдың бас кезінде большевиктердің қ азақ тарды кү штеп ұ жымшар, кең шарларғ а орналастыруына байланысты жә не тоталитарлық жү йенің интернационалдық идеологиясының салдарынан рулық сана ә лсіреп, космополиттік сана кү ш ала бастады.

2. Ұ лттық қ ұ ндылық. Ұ лттың ұ лт болып қ алыптасып дамуы ү шін ұ лттық санадан кейінгі маң ызды орын алатын ұ лттық қ ұ ндылық. Ұ лттық қ ұ ндылық қ а – ұ лтымыздың мә дениетін, ә дебиетін, ө нерін, музыкасын, спортын жатқ ызамыз.

Егерде ұ лттық мә дениетке келетін болсақ қ азақ халқ ы ө зінің тұ рмыс-тіршілігіне бейімделген ежелден ө зінінің ұ лттық мә дениетін қ алыптастырды. Ол мә дениет негізінен кө шпенді ө мір салтына бейімделген болатын. Сондық тан қ азіргі қ азақ мә дениетін еуразиялық ұ лы дала кө шпенділерінің мұ рагері деуге болады.

Қ азақ та «ата-қ оныс» деген ұ ғ ым бар. Яғ ни, «ата-қ оныс» қ азақ ү шін киелі жер болып саналады жә не осы кө шіп-қ онып жү рген жерлердің тауы мен даласы, ө зен мен кө лдері, орманы мен қ ұ мы қ азақ қ а ө те ыстық, ә рі қ асиетті болып кө рінеді. Сол себепті қ азақ халқ ы аң ыз-ә ң гімелерінде, ө лең -жырларында ө зінің ө мір сү ретін табиғ ат ортасының сұ лулығ ы мен ә семдігін творчествалық шығ армашылық қ а арқ ау еткен.

3. Ұ лттық мү дде. Ұ лттық мү дде дегеніміз сол ұ лттың рухани, ә леуметтік, қ оғ амдық дамуында шешуші роль атқ аратын оның басты белгілері. Біздің пайымдауымызша бү гінгі кұ ні қ азақ халқ ының мемлекет қ ұ рушы ұ лт ретінде оның басты мү дделері – тә уелсіздігіміздің нығ аюы, жеріміздің тұ тастығ ы, тіліміздің дамуы, дініміздің сақ талуы, салт-дә стү ріміздің ө ркендеуі. Олай болса еліміз тә уелсіздігін алғ аннан бері осы жоғ арыда кө рсетілген ұ лттық мү ддеміз қ алай қ орғ алып, қ алай дамып келеді, соғ ан талдау жасап кө релік.

Тә уелсіздігіміз туралы сө з жү зінде айтылудан кенде емес жә не жылда 16 желтоқ санда оны атап ө туді ұ мытпаймыз. Бірақ та тә уелсіздіктің шын мазмұ нына ү ң іліп, оғ ан сараптама жасап, ғ ылыми бағ а беріп жатқ ан ешкім жоқ.

12. Қ азақ стандағ ы орташа таптың қ алыптасуы.

39. Қ азақ стандық социологияның қ алыптасу тарихы.

47. Глобализация процесі

Жаһ андану, ғ аламдану, ә лемдік ауқ ымдану, глобализация (ағ ылш. Global — ә лемдік, дү ниежү зілік, жалпы) — жаң а жалпыә лемдік саяси, экономикалық, мә дени жә не ақ параттық тұ тастық қ ұ рылуының ү рдісі. Терминді ғ ылыми айналымғ а алғ аш рет енгізген (1983 жылы) америкалық экономист Т.Левита. Жаһ анданудың жаң а сатысының тү рлі аспектілерін 20 ғ асырдың ортасынан бастап Уолт Ростоу, Дэниел Белл, Алвин Тофлер, Питер Дракер, Джон Нейсбитт, Лестер Туроу зерделеді. Олар ғ ылымғ а “интеллектуалдық индустриялар экономикасы”, “ақ параттық қ оғ ам”, “техникалық революция”, “ақ параттық жарылыс”, “ғ аламдық ауыл” деген ұ ғ ымдарды енгізді. 2-дү ниежү зілік соғ ыстан кейінгі ә лемдік тә ртіп ү шін жаҺ андық инфрақ ұ рылым қ ұ ру идеясы алғ аш рет 20 ғ асырдың 40 — 50-жылдары АҚ Ш-тың зерттеу орталық тары: Халық аралық қ атынастар жө ніндегі кең есте (ХҚ К), “Рэнд” корпорациясында, Стратегиялық жә не халық аралық зерттеулер орталығ ында (СХЗО), Психологиялық стратегиялар басқ армасында (ПСБ) тұ жырымдалды. Жаһ андану ұ ғ ымы, жалпы алғ анда, ә лемдік ө ркениеттің аса маң ызды ө лшемдерінің жалпыадамзаттық ө лшемге ие болуы деп тү сіндіріледі. Қ оршағ ан орта, тү пкі ресурстар (энергия, су, азық -тү лік), демография, кө ші-қ он толқ ындары, есірткі тасымалы, халық аралық терроршылдық проблемалары жекелеген елдер кү шімен шешілуі мү мкін емес. Ақ параттық тө ң керіс бұ л проблемалардың жаҺ андық ө лшемге ие болуына ық пал етті. Зерттеушілер Жаһ андануды ә р текті, бірақ ә лемнің біртұ тастық қ а айналу логикасымен біріктірілетін ө згерістердің жиынтығ ы деп тү сіндіреді. ЖаҺ андық ө зара тә уелділік жә не бү кілә лемдік даму ү рдісі Жаһ андануғ а алып келмей қ оймайды. Бұ л ү рдіс трансұ лттық экономика мен жалпыадамдық қ ұ ндылық тарды қ орғ ауғ а негізделген халық ар. ұ йымдар жү йесі ық палын кү шейтеді. Жаһ андану ә леуметтік феномен ретінде кө п қ ырлы жә не кө птеген қ ұ рамдас бө ліктерді қ амтиды. Негізінен, оны ұ лттық жә не ә лемдік шаруашылық тың техникалық жә не қ аржылық жағ ынан дамуының нә тижесі деп есептейді. Алайда ә леуметтік-мә дени ө згерістер, адамдар тұ рмысының ө згеруі, адамзаттың қ оршағ ан ортамен қ арым-қ атынасының кү рделенуі де Жаһ андануғ а елеулі ық пал жасап отыр. Жаһ анданудың тө мендегідей негізгі қ ұ рамдас бө ліктері бар:

1) “менталдық ” немесе мә дени Жаһ андану

2) экономикалық жаһ андану

3) аумақ тық Жаһ андану

4) ақ параттық -коммуникациялық Жаһ андану

5) этникалық Жаһ андану

53. Байқ ау-ә леуметтік мә лімет жинау ә дісі ретінде.

55. Эксперимент- ә леуметтік мә лімет жинау ә дісі ретінде.

57. Социометрия ә діс ретінде

59. Сұ хбат- ә леуметтік мә лімет жинау ә дісі ретінде.

62. Ә леуметтік айқ ындама.

63. Ә леуметтік тартыстарды жә не олардың функциясын жіктеу

64. Ә леуметтанлық зерттеу ә дістері: қ ұ жаттарды талдау (дә стү рлі жә не контент талдау)

75. Ә леуметтік зерттеу ә дістері, салыстыру жә не математикалық -статистикалық ә дістер

84. Қ азақ стан – 2030 стратегиялық бағ дарламасы. Қ азақ стан қ оғ амының ішкі саяси тұ рақ тылығ ы мен топтасуы

85. Қ азіргі білім беру жү йесіндегі ү рдістер