Химияны оқыту әдістері

Жоспар:

1.Оқ ыту ә дістері туралы тү сінік.

2.Оқ ыту ә дістерінің жіктелуі.

а) Тү сіндірме-сурет бойынша тү сіндіру ә діс.

б) Сө з кө рнекі ә дістер тобы.

в) Сө з-кө рнекі-сарамандық ә діс.

3. Іздестіру жә не зерттеудің жалпы ә дістері

4. Жаң а технология ә дістері

Оқ ыту ә дістері туралы тү сінік. Ә діс-іс-ә рекетті жү зеге асырудың бір жолы. Ә діс терминінің мағ ынасы ө те кең. Ол кез-келген адамның сарамандық жә не теориялық іс-ә ректінде белгілі бір мақ сатқ а жетудің қ ажетті мү мкіндіктерін игерудің тә сілі. Оқ ыту ә дісін тек оқ ытушының ғ ана қ ызметі деп қ ана тү сінуге болмайды. Ол оқ ушымен мұ ғ алімнің бірігіп, мақ сатқ а жету жолындағ ы ізденіс, іс-ә рекеті болып табылады.

Ә дістің мә нін ашу ү шін ең алдымен оқ ытудың мақ сатын жә не мұ ғ алім мен оқ ушының іс-ә ректін ескереді. Оқ ытудың ә дістері дегеніміз – белгіленген оқ у мақ сатына жету ү шін мұ ғ алімнің іс-ә рекеті мен оқ ө ушы іс-ә рекетінің ү йлесу тү рлері, тә сілі.

Оқ ытудың мақ саттары мен қ ұ ралдары тұ рғ ысынан алғ анда оқ ыту ә дістері мұ ғ аліимі оқ ушыларын білім жә не білікпен қ аруландыратын, адамгершілік кө з-қ арас қ алыптастыратын қ ұ ралдары мен тә сілдерінің жиынтығ ы. Оқ ытудың мақ саты мазмұ нын игеру арқ ылы жү зеге асады. Оның ә дістері, қ ұ ралдары, іс-ә рекеті осы мазмұ нды мең геруге бағ ытталғ ан. Бұ л тұ рғ ыдан қ арағ анда химияны оқ ыту ә дістері химия ғ ылымының мазмұ нымен анық талады, ө йткені ә діс дегеніміз-мазмұ нның ішкі қ озғ алысы.

Келтірген анық тамалардың біреулері дұ рыс, екіншілері бұ рыс деп айта алмаймыз, ө йткені ә дістің мә нін ашу ү шін оқ ыту ә рекетінің жеке жақ тары пайдаланылғ ан. Солардың бә рінің басын қ осып, оқ ыту ә дістері дегеніміз-белгіленген мақ сатқ а сә йкес анық талғ ан мазмұ нды игеру ү шін мұ ғ алім мен оқ ушы іс-ә рекетінің ү йлесу формалалары (тә сілдері) деген анық тамағ а келеміз.

Химияны оқ ыту ә дістері ғ ылыми зерттеу ә дістерімен ұ штасып жатады, оқ ытушылардың химия объектілерін танып, білу ә рекетінің ерекшеліктерімен де сипатталдады.

Оқ ыту ә дістерінің жіктеліуі. Оқ ыту ә рекетінің бір бө лігі болғ анымен, оқ ыту ә дістерінің ө здері кү рделі жү йе қ ұ райды. Олар жалпы ә дістер тобы жә нек жеке ә дістер болып жіктеледі. Жалпы ә діс одан ә рі оқ ушының таным ә рекетінің сипаты бойынша тү сіндірме-иллюстративті, іздестіру (эвристикалық) жә не зерттеу ә дістеріне тарамдалады. Бұ лардың ә рқ айсысы білімнің бастауларына, басқ аша айтқ анда оқ ыту қ ұ ралдарына қ арай сө з ә дістерінің тобы, сө з-кө рнекі сарамандық ә дістер тобына бө лінеді. Ә дістер тобы одан ә рі жеке ә дістерге жіктеледі.

1. Тү сіндірме – сурет бойынша тү сіндіру жалпы ә дістің сө з ә дістері тобына мына жеке ә дістер жатады: а) баяндау (дә ріс ә ң гіме); ә) ә ң гімелесу; текспен ө здігінен жұ мыс.

Тү сіндірме – сурет бойынша тү сіндіру ә дісі – мұ ғ алімнің екі негізгі іс-ә рекетін жаң а білімді баяндап тү сіндіруін кө рсетеді. Мұ ғ алімнің оқ у материалын баяндауының ү штү рі белгілі: монологтық, диалогтық жә не кө рсетілімді пайымдау тә сілі. Бұ л ә діс негізінен ү ш топқ а бө лінеді.

2. Сө з-кө рнекі ә дістер тобына жататын жеке ә дістер: а) кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө рсете отырып баяндау; ә) кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө рсете отырып ә ң гімелесу; б) текс жә не кө рнекі қ ұ ралдармен ө здігінен жұ мыс.

3. Сө з-кө рнекі-сарамндық ә дістер тобына:

а) оқ ушылардың ү йлестіріп берілген материалдарымен жұ мысы;

ә) химиялық тә жірибиелерді орындау;

б) қ ұ ралдар қ ұ растыру, модельдер жасау;

в) жазбаша жә не графикалық жұ мыстар орындау жатады.

Іздестіру (эвристикалық) жалпы ә дісінің мынадай ә дістері бар.

1. Сө з ә дістер тобы: а) ә ң гімелесу (дискуссия, семинар), ә) текспен ө здігінен жұ мыс. 2. Сө з-кө рнекі ә дістер тобы: а) кө рнекі қ ұ ралдарды пайдаланып, эвристикалық ә ң гімелесу; ә) кө рнекі қ ұ ралдар жә не текспен ө здігінен жұ мыс. 3. Сө з-кө рнекі-сарамандық ә дістер тобы жеке ә дістерінің тізбесі осының алдындағ ығ а ұ қ сас, одан айырмасы оқ ушылардың таным ә рекеті эвристикалық сипатта болады.

Зерттеу жалпы ә дісінің сө з ә дісі: оқ у жә не ғ ылыми-кө пшілік ә дебиеттермен оқ ушылардың ө здігінен істейтін жұ мысы; сө з кө рнекі ә дісі: ә дебиеттермен жә не кө рнекі қ ұ ралдармен ө здігінен жұ мыс; сө з кө рнекі-сарамандық ә дістер тізбесі сө з ә дістеріндегідей, бірақ оқ ушылардың іс-ә рекеті зерттеуге, субъективті жаң алық ашуғ а бағ ытталғ ан.

Оқ ыту ә дістерінің жалпы логикалық жағ ынан алғ анда индукция жә не дедукция, анология деп жіктейді.

Химия ғ ылымының зерттеу ә дістерін химияны оқ ытуғ а қ олданғ анда оқ ыту ә дістерін бақ ылау, химиялық эксперимент, модельдеу, суреттеу, теориялық тү сіндіру, теориялық болжаулар ә дістері деп жіктейді.

Тү сіндірме - сурет бойынша тү сіндіру ә діс. Бұ л-ертеден қ олданылып келе жатқ ан, кең таралғ ан ә діс. Мұ ның мә нісі: мұ ғ алім білімді дайын кү йінде береді, оқ ушылар оны қ абылдап, қ айта жаң ғ ыртып, ұ қ сас жағ дайда қ олданылады. Бұ л ә діс деректі жә не теориялық материалды баяндау ү шін, қ ұ ралдарды жә не ө ндірістік қ ондырғ ыларды сипаттау, қ ұ былыстардың мә нін тү сіндіру ү шін барлық сыныптарда қ олданылады. Ө зінің атына сә йкес бұ л ә дісті пайдаланғ анда тү сіндіру ә р тү рлі кө рнекі қ ұ ралдармен, ү йлестіріп берілген материалдармен, техникалық қ ұ ралдармен, зертханалық жұ мыстармен ұ штастырылады.

Тү сіндірме-иллюстративті жалпы ә дістің сө з ә дістері тобын толығ ырақ қ арастырайық.

Ауызша баяндау. Ә дістемелік ә дебиеттерде ауызша баяндауды шартты тү рде монологтық (ә ң гіме, дә ріс), диалогтық (ә ң гімелесу), аралас (ә ң гімелесу, элементі бар ә ң гіме не дә ріс) деп ү шке жіктейді.

Баяндау ә дістерінің бә ріне тіл, дидкатикалық жә не ә дістемелік жағ ынан қ ойылатын талаптар:

1. Мұ ғ алім химияның ғ ылыми тілі мен сө йлеу мә дениетін жетік мең геруі тиіс. Оның тілі анық та, таза, бай, дә л, жү йелі, мә нерлі, ә серлі, ұ тымды болуы керек;

2. Сө зге, сө йлемге дыбыстық жә не логикалық екпін дұ рыс қ ойылып, дауысы, аса қ атты немесе баяу шық пай, оқ ушылардың тың дауына жағ ымды, ырғ ақ ты болуы қ ажет;

3. Жаң а терминдер, номендер жә не символдардың анық тамалары мен тү сіндірмелі нақ тылы беріліп, қ ажет болғ ан жағ дайда тақ тағ а, оқ ушылардың дә птеріне жазылуы тиіс;

4. Кө рнекі қ ұ ралдар, ү йлестірілген материалдар, зертханалық тә жірибиелер днр кезінде, тиімді пайдалану керек.;

5. Оқ ушылардың тың дау, тү сіну, ойлау, тү сінгенін жаза білу біліктері мен дағ дыларын қ алыптастыру жә не дамыту.

Енді жеке сө з ә дістерін қ ысқ аша сипаттаймыз.

Ә ң гіме. 10-25 минутқ а созылатын қ ысқ а мерзімді баяндау. Оқ у материалының мазмұ нына қ арай суреттеу, тү сіндіру немесе мә селе тұ рғ ысынан сипатты болуы мү мкін. Оның қ ұ рылымы ү ш бө ліктен тұ рады: кіріспе, баяндау жә не қ орытынды.

Кіріспе бө лімге кіретіндер: мә селе қ ою, баяндаудың мақ сатын жә не маң ызын тү сіндіру арқ ылы оқ ушылардың ынтасын жә не ық ыласын ояту. Мә селенің жеке бө лікткрін жә не баяндау жоспарын хабарлау.

Баяндау бө лімі: жоспарғ а сә йкес ретімен баяндау. Мұ ғ алім алдымен ә р мә селені сұ рақ тү рінде қ ойып, оқ ушылардың назарын аударады, содан соң баяндайды, оқ ушылардың қ алай қ абылдағ анын, тү сінгенін бақ ылай жә не бекітеді.

Қ орытынды бө лімінде баяндалғ ан материал қ орытылады жә не жү йеге келтіреді.

Суреттеу, тү сіндіру жә не мә селеге негізделген ә ң гіме кезінде оқ ушылардың таным ә рекеті жү зеге ә р тү рлі асады. Мә селеге негізделген ә ң гіме іздестіру ә дістеріне жақ ындайды, оқ ушылар білім алу тә сілімен мына сызбанұ сқ а бойынша танысады: қ айшылық жағ дай-туатын мә селе-шешу жолдарын қ арастыру, гипотеза-оны дә лелдеу жолы-шешу-қ орытынды. Мә селен, метанның электрондық қ ұ рылысымен таныстыратын мә селе негізіндегі ә ң гіме екі қ айшылық ты шешу арқ ылы жү зеге асырылады. Бірінші қ айшылық кө міртегі атомының қ ұ рылысы туралы оқ ушылардың білетіні мен метан молекуласының сандық қ ұ рылымы арасында туады. Кө міртегі атомының электрондық қ ұ рылысына қ арағ анда сутегі мен қ арапайым қ осылысының формуласы СН₂ болуы керек, бірақ ол - СН₄ демек, кө міртегі атомының сыртқ ы қ абатындағ ы жұ птасқ ан электрондар ковалетті байланыстар тү зуге қ алайша қ атысады? Бұ л мә селені шешу ү шін кө мітегі атомының қ алыпты жә не қ озғ ан кү йі деген ұ ғ ымдар енгізіледі, олардың ә рқ айсысы символикалық сызбанұ сқ алар, электрон- толқ ындық модельдер арқ ылы кө рсетіледі.

Екінші қ айшылық кө міртегі атомындағ ы s-жә не p-электрон бұ лттарының кең істікте орналасу бағ ыттарымен метанның кең істіктегі пішінін салыстырудан туады. Тэтраэдр пішінді молекула қ алай тү зілген? Бұ л мә селені шешуге оқ ушылардың білімі жетпейтіндіктен мұ ғ алім гибридтеу теориясы туралы қ ысқ аша тү сіндіреді, сондай-ақ сызбанұ сқ алары мен модельдерді пайдаланады. Баяндауғ а оқ ушыларды белсенді қ атыстыру ү шін кө міртегі атомының электрондық қ ұ рылысын, s жә не p – бұ лттарының бағ ытталу сызбанұ сқ аларын оқ ушылардың ө здеріне сыздырады.

Дә ріс. Ә ң гімеден айырмасы – ұ зақ мерзімді (30 - 40 минут) баяндауғ а жатады, жоғ арғ ы сыныптарда жие қ олданылады. Орта мектеп реформасында, жаң ашыл мұ ғ алімдер іс-тә жірибиесінде, кейінгі методикалық ә дебиеттерде дә ріске кө п кө ң іл бө лінеді, оның тиімділігі нақ ты дә лелденген. Мә селен, электролиттік диссоциалану тә різді теориялық тақ ырыптан алдымен дә ріс, содан соң оқ ушылардың сұ рақ тарына жауап қ айтару, содан кейін семинар жә не диспут ө ткізген тиімді.

Дә ріс мұ ғ алімнің жан-жақ ты дайындалуын қ ажет етеді жә не оғ ан қ ойылатын талаптар:

1. Дә рістің жалпы педагогикалық, дидактикалық жә не ә дістемелік мақ саттарын анық тау;

2. Оқ у материалын іріктеу: а) оқ ушылардағ ы жаң а білімді игеруге қ ажетті білім қ орын анық тау; ә) жаң а білімнің мазмұ нын жә не кө лемін нақ тылы белгілеу;

3. Дә ріске қ ажетті оқ ыту қ ұ ралдарын іріктеу, ә дістемелік жағ ынан негіздеу;

4. Дә ріс жоспарына кіретін негізгі мә селелерді, олардың баяндалу ретін, оқ ушыларды белсенді қ атыстыру тә сілдерін ойластыру;

5. Дә рістің қ орытынды бө лімінде оқ ушылардың материалды қ андай дә режеде тү снгенін тексеретін бақ ылау сұ рақ тарын, қ орытындылау жә не жү йелеу жолдарын белгілеу.

Ә ң гімелесу. Диалогтық (екі жақ ты) баяндауғ а жатады. Ә дістің мә ні – мұ ғ алім сұ рақ тар қ ояды да, оқ ушылар жауап қ айырады, сондық тан кейде сұ рақ -жауап ә дісі деп те аталады. Баяндағ алы отырғ ан материалдың кейбір мә селелері оқ ушыларғ а бұ рынғ ы сыныптардан, басқ а пә ндерден, ө мірден жә не т.б тыныс болғ анда қ олданылады. Мұ ғ алім мен оқ ушы іс-ә рекетінің сипаты мен мақ сатына қ арай бұ л ә діс хабарлама, эвристикалық жә не бақ ылау, қ орытынды ә ң гімелесу ә дістері деп жіктеледі. Ә ң гімелесу мұ ғ алімнің шеберлігін жә не сезімталдығ ын қ ажет ететін кү рделі ә діс, оғ ан қ ойылатын талаптар:

1. Оқ ушыларғ а ә ң гімелесудің мақ сатын, негізгі міндетін жеткізу, оларды сабақ қ а белсенді қ атысуғ а ынталандыру;

2. Ә ң гімелесудің мазмұ нын анық тайтын сұ рақ тарды белгілеу жә нежіктеу, қ ойылу ретінде жә не тұ жырымдалуын ойластыру;

3. Негізгі жә не қ осымша сұ рақ тардың арақ атынасын анық тау;

4. Жоспарланғ ан сұ рақ тар бойынша ә ң гімелесу, кластағ ы оқ ушыларды жаң а білім алуғ а ұ мтылдыру, бү кіл сыныппен ә ң гімелесу;

5. Ә ң гімелесудің мақ сатынан ауытқ ымау, уақ ытты ү немдеу;

6. Ә ң гімелесудің нә тижесін жинақ тап, қ орытынды жасау.

Оқ улық пен жә не басқ а кітаптармен жұ мыс. Қ азіргі педагогиканың жә не мектеп реформасының негізгі талабы – оқ ушыларды оқ и білуге ү йрету, оларда оқ у ең бегінің жалпы жә не ә р пә н ү шін арнайы біліктері мен дағ дыларын қ алыптастыру. Осындай оқ у біліктерінің ішіндегі ең маң ыздысы – кітаппен жұ мыс істей білу. Оқ улық пен жұ мыс істеу ә дісі жаң а материалды игеру, алынғ ан білімді бекіту ү шін пайдаланылады. Оқ улық пен ө здігінен істелетін жұ мыстардың тү рлері:

1. Қ арапайым тексті (мә тінді) жеке бө ліктерге бө лу, ә р бө лігіне ат қ ою;

2. Мә тіндегі материалдың баяндау жоспарын жасау, автордың негізгі ойын табу;

3. Ө збетінше оқ ығ ан жалпы сипатты жопарларды пайдалана білу;

4. Кү рделі мә тін мен жұ мыс істей білу. Мә тін мен ғ ылыми білім жү йесінің қ ұ рылым элементтерін (ғ ылыми деректер ұ ғ ымдар, заң дар, теориялар, зерттеу ә дістері), қ олданбалы білімді (қ ұ рал жә не қ андырғ ының тү сініктемелері) табу оны сызбанұ сқ а тү рінде ө рнектей білу;

5. Суреттерді тү сіну;

6. Графиктерді жә не кестелерді пайдалана білу;

7. Мұ ғ алім дайындағ ан немесе текстің соң ында берілген сұ рақ тарғ а жауап қ айтару.

Ә дістемелік ә дебиеттерде элементтердің жә не олардың қ осылыстарының табиғ атта таралуымен қ олданылуы тә різді деректі материалды ғ ана оқ улық пен жұ мыс істеу арқ ылы ү йренуге болатынын туралы пікір басымырақ болып келеді. Ұ стаздың сарамандық кезіндегі байқ аулары кейбір теориялық тақ ырыптарды да кітаппен жұ мыс істеп ө ткізуге болатынын кө рсетті. Мә селен, VIII сыныпта “Массаның сақ талу заң ын” оқ ушылар мынадай тапсырмалар бойынша кітаппен оқ ып ү йренді, оқ ушылардың жауаптарына сә йкес тә жірибені мұ ғ алім ө зі кө рнекі кө рсетеді:

1. Химиялық реакциалар кезінде зат массасының сақ талатыны немесе сақ талмайтыны жө нінде жорамал жасаң дар;

2. Жасалғ ан жорамалдың дұ рыстығ ын қ алай тексеруге болады? Тә жірибені кө рнекі кө рсету;

3. Зат массасының сақ талу заң ына қ айшы келетін қ ұ былыстар бар ма? Олардың мә нін қ алай тү сіндіресің дер?

4. Кө рсетілген жә не оқ улық та жазылғ ан тә жірибелерге сү йеніп, зат массасының сақ талу заң ын тұ жырымдау;

5. Ү стірт қ арағ анда зат массасының сақ талу заң ын қ айшы келетін қ ұ былыстар бар ма? Олардың мә нін қ алай тү сіндіресің дер?

6. Мә тінде келтірілген зат массасынң сақ талу заң ын дә лелдейтін мө лшерлік мә ліметтерге мысал келтіру немесе сол мысалдың ө зін тү сіндіру;

7 Зат массасының жалпы қ орытынды.

Сабақ та барлық оқ ушы тапсырмағ а сә йкес белсенді жұ мыс істейтін. Қ орытынды кезінде оқ ушылар жаң а материалды толық мең гере алады.

Сө з кө рнекі ә дістер тобы. Кө рнекі қ ұ ралдарды кө рнекі кө рсету арқ ылы баяндау. Химияны оқ ыту барысында алуан тү рлі кө рнекі қ ұ ралдар пайдаланылады, олар 5 топқ а жіктеледі: 1) заттар мен ә ректтер (заттар, қ ұ ралдар, қ ұ былыстар); 2) кө лемді кө рнекі қ ұ ралдар (маркеттер, нақ -пішіндер); 3) бейнелеу кө рнекі қ ұ ралдары (суреттер, картинкалар, плакаттар, диапозитивтер, фильмдер); 4) графикалық кө рнекі қ ұ ралдар (сызбанұ сқ алар, диаграммалар); 5) символикалық кө рнекі қ ұ ралдар.

Білімнің кө зі осы кө рнекі қ ұ ралдар болып табылатын ә дістер - кө рнекі ә дістер, ал сө збен тү сіндірілетіндері – сө з ә дістері деп аталады. Сө з – кө рнекі ә дістер ішінде жие қ олданылатыны – тә жірибелерді кө рнекі кө рсету. Ол: 1) оқ ушылардың тә жірибелік білігі мен дғ дысы жеткіліксіз; 2) эксперимент кү рделі; 3) эксперимент “қ ауіпті” болғ анда; 4) аз мө лшерлі реактивтер нә тиже бермегенде; 5) уақ ытты ү немдеу жә не қ ұ рал-жабдық жеткіліксіз болғ анда қ олданылады.

Оқ у-тә рбиелік міндеттерді орындау ү шін кө рнекі кө рсетілетін экспериментке мынадай тлаптар қ ойылады;

1. Кө рнекілік – кө рнекі кө рсету зерзаты оқ ушылардың бә ріне кө рінуі ү шін арнаулы кө рнекі кө рсететін ү стелде жә не ү стелшеде, ірі ыдыстарда жасалады. Жасанды жырық, экран кадаскоп қ олданылады;

2. Қ арапайымдылық тә жірибе жасалатын қ ұ рал қ ұ рылысының кү рделі бомағ аны жө н, егер қ ұ рал кү рделі болса, оқ ушылардың назары бө лінеді, қ ұ былысты жасауғ а кедергі жасйды;

3. Кө рнекілік – кө рнекі кө рсетілетін тә жірибелер оқ ушылар ү шін қ ауіпсіз болуы керек. Улы заттар тү зілетін, қ опарылыс қ ауіпі бар тә жірибелерді алдын-ала дайындауғ а, сақ тық шараларын ескеруге жете кө ң іл бө лінуі керек;

4. Сенімділік- тә жірибе міндетті тү рде шығ ыу тиіс. Кү менді болғ ан жағ дайда мұ ғ алімнің алдын-ала ескертуі керек;

5. Тү сіндіру. Кө рнекі кө рсетуді тү сіндіру. Кө рннекілікті сө збен ұ штастыру ә дістері тұ рғ ысынан ә дістері шешіледі, оның кө рнекі тү сіндіру немесе зерттеу сипаты болуы мү мкін.

Осы талаптарғ а сә йкес тә жірибелерді кө рнекі кө рсетудің ә дістемесі:

1. Тә жірибенің мақ сатын хабарлау (немесе мә селе қ ою). Оқ ушылар тә жірибенің не ү шін жасалатынын, нә тижесінде енге кө зі жететінін анық тү сінуі керек.

2. Қ ұ ралды сипаттпау, тә жірибелердің жағ дайлары, заттардың сипаттамалары.

3. Оқ ушылардың бақ ылауын ұ йымдастыру. Мұ ғ алім нені қ алай бақ ылау керегін тү сіндіреді, реакцианың белгілеріне кө ң іл аударады.

4. Қ орытынды жә не теориялық негіздеу. Кө рнекі кө рсету, тә жірибенің білім, тә рбие беру жә не дамыту қ ызметінің сө збен ұ штастырылу тә сіліне тікелей байланысты, 4 тү рлі болуы мү мкін.

1. Білімнің кө зі тә жірибе, мұ ғ алімнің сө зі оқ ушылардың ө здігінен бақ ылауын бағ ыттайды;

2. Екінші жағ дайда да білім тә жірибеден алынады, мұ ғ алім қ ұ былыстың тікелей бақ ыланбайтын жақ тарын тү сіндіреді, ол ү шін оқ ушылардың бұ рыннан бар білімін ескереді;

3. Сурет бойынша тү сіндіру ә дісі. Мұ ғ алім алдымен сө збен тү сіндіріп растау ү шін тә жірибе кө рсетеді;

4. Сурет бойынша тү сіндіру ә дісінің екінші жағ дайында мұ ғ алім кө рнекі кө рсету арқ ылы тү сіндіріп, қ ұ былысты оқ ушыларғ а белгілі теория қ ұ былысынан сипаттайды.

Сө з кө рнекі - сарамндық ә дісі. Бұ л ә дістің мә ні – оқ ушылардың сарамандық іс-ә рекетін тиімді ұ йымдастыру. Бұ ғ ан жататындар: оқ ушылардың эксперименттік (зертханалық жұ мыстар, сарамандық тә жірибелер) жаттығ улар жасау химиялық есептер шығ ару, кітаппен жұ мыс, графикалық жұ мыстарды орындау. Мұ ның бә рі оқ ушылардың ө здігінен істейтін жұ мыстары, оны жаппай, топпен жә не жеке тү рде ұ йымдастыруғ а болады.

Оқ ушылардың эксперименті – заттармен химиялық реакциаларды танып, білудің негізгі қ ұ ралы. Ол арқ ылы оқ ушылар заттардың қ ұ былысы мен қ асиеттерінің арасындпағ ы тә уелділікті, заттардың генетикалық байланысын, химиялық қ ұ былыстардың мә нісін тү сінеді, сарамандық біліктер мен дағ дылар алады.

Зертханалық жұ мыстардың мақ сваты – жаң а білім алу, ө тілетін оқ у материалын саналы тү рде игеру, сондық тан олар жаң а материалды оқ ып – ү йрену сабақ тарында жасалады.

Оқ ушылар сарамандық жұ мыстарды тақ ырып ө тілген соң орындайды, олардың мақ саты алынғ ан білімді жә не білікті бекіту, нығ айту, нақ тылау, жетілдіру жә не тексеру.

Оқ ушылардың таным іс-ә рекеті, яғ ни оқ у барысы тұ рғ ысынан алғ анда оқ ушылардың эксперименті мынадай кезең дерде жү зеге асады: 1. Тә жірибенің мақ сатын тү сіну; 2. Заттарды зерттеу; 3. Қ ұ рал қ ұ растыру немесе дайын кү йінде берілген қ ұ ралды пайдалану; 4. Тә жірибені орындау; 5. Тә жірибені бақ ылау, нә тижесін талдау жә не қ орытынды жасау; 6. Алынғ ан нә тижені тү сіндіру жә не реакция тең деулерін жазу; 7. Жазбаша есеп беру.

Мұ ғ алім оқ ушылардың зертханалық жұ мыстарды қ алай жасағ анын қ адағ алап, бақ ылайды, олардың ә р тобынан ө зіне кө мекшілер тағ айындап алады. Оқ ушылар жіберілген қ ателер қ олма - қ ол тү зетіледі. Зерттханалық жұ мыстардың техникасы жә не жабдық тары онша кү рделі болмайды, олардың уақ ыты кесімді жә не оқ ушылар бір мезгілде орындайды.

Сарамандық тә жірибелер екі тү рлі болады: нұ сқ аулар бойынша орындалатын тә жірибелер жә не эксперимент есептері. Нұ сқ аулар – оқ улық та беріледі, тә жіжибе жасаулардың барлық кезең дері сипатталады, бақ ылау тә сілдері кө рсетіледі, сақ тық шаралары ескертіледі. Дегенмен, сарамандық жұ мыстарды нұ сқ аулар арқ ылы ғ ана ө ткізу жеткіліксіз.

Сарамандық жұ мыс басталар алдында мұ ғ алім ү й тапсырмасын тексеріп, ә ң гімелеседі.

Мұ ғ алім сақ тық шараларын еске тү сіріп, ә зірліктің толық екеніне кө зі жеткен соң ө з бетінше тә жірибелер жасауғ а рұ қ сат береді. Жұ мыс кезінде оқ ушылардың алдын ала белгіленген сарамандық біліктері мен дағ дыларын қ адағ алап, ә р білікке “+” дұ рыс, “-“ дұ рыс емес, “0” – білмейді деген белгі қ ояды.

Оқ ушылар сарамандық жұ мыстың есебін арнайы дә птерге жазып, кабинетте қ алдырады, оны мынадай ү лгіде жасауғ а болады:

Жұ мыстың тақ ырыбы

Тә рбиенің аты

Мұ ғ алім оқ ушылардың жұ мыстарын келесі сабақ қ а дейін тексеріп бағ алайды, жалпы қ орытынды жасайды.

Іздестіру жә не зерттеудің жалпы ә дістері. Іздестіру ә дістері мә селе қ ою, жорамал ұ сыну оны тексеру жә не қ орытынды жасаудағ ы оқ ушылар белсенділігінің артуымен сипатталады. Оғ ан мә селені баяндау, эвристикалық ә ң гімелесу, кө рнекі қ ұ ралдарды ө здігінен істейтін тә жірибе жұ мыстары, кітаппен жұ мыс, т.б жатады.

Бұ ларғ а сө з ә дістерін қ арастырғ анда мысалдар келтіреді, бірақ оларғ а қ арағ анда іздестіру ә дістері кезіндегі оқ ушылардың белсенділігі, қ ойылғ ан мә селені шешудегі ақ ыл, ой жә не қ имыл дербестігі артық болады.

Іздестіру ә дісінде оқ ушыларды тапқ ырлық қ а жә не логикалық тә сілдерді проблемалық бірлікте шешуге ү йрету, оқ у материалын мұ ғ алімнің проблемалық баяндау идеясы байқ алады.

Тә жірибемен ұ штастырылғ ан эвристикалық ә ң гімелесудің нақ тылы мысалы ретінде мына тә жірибелерді талқ ыла ә дісін келтіруге болады: 1. Калий иодидінің ерітіндісіне крахмал желімтіктерін қ ұ ю, ө згеріс байқ алмайды; 2. Хлор суына крахмал желімтіктерін қ ұ ю, ештең е байқ алмайды; 3. Калий иодидінің ерітіндісіне алдымен хлор суын, содан соң крахмал желімтіктерін қ ұ ю, кө к тү с пайда болады.

Зерттеу ә дісінде қ ойылғ ан мә селені шешкенде оқ ушылардың дә йектілігі арта тү седі. Ү лестірлік берілетін материалдармен жұ мысты, химиялық тә жірибелерді ө здігінен орындайды, қ ұ ралдар қ ұ растырады, модельдер жасайды; графикалық жұ мыстар жә не т.б. орындайды. Оқ ушылар ә р зерттеудің жоспарын жасап, соғ ан сә йкес іс ә рекеттерді жү зеге асырады. Ол ү шін ғ ылыми, оқ у жә не анық тама ә дебиеттермен байсалды жұ мыс істейді.

Жалпы айтқ анда бұ л ә дісте мұ ғ алімнің кө мегінсіз шешілетін проблемалық міндеттер мен тапсырмалар басым болады. Сондай-ақ оқ ушылардың ә ртү рлі дә режедегі оқ у-танымдық қ ызметін қ алыптастыратын бағ дарламаланғ ан тапсырмаларды орындау тапсырылды.

Жаң а технология ә дістері. Қ зіргі таң да жалпы мұ ғ алімдердің алдында тұ рғ ан негізгі міндет – ұ лттық минталитеті жоғ ары, сана-сезімі дамығ ан, ө зіндік кө зқ арасы бар жеке тұ лғ аны қ алыптастыру. Осы бағ ытта жоғ ары мектепте берілетін ғ ылымның теориялық жә не ә дістемелік негіздерінің, яғ ни сабақ тү рлері мен оның сапасын арттыру жө нінде тү рлі жұ мыстар жү ргізілуде. Соның негізінде жалпы жаратылыстану пә ндерінің ішінде химия ғ ылымы жоғ ары мектептегі оқ ылатын негізгі пә н болып табылады.

Технология – грекше “шеберлік” деген ұ ғ ымды білдіреді. Осығ ан сә йкес педагогикалық технологияғ а ә діскер ғ ылымдар мынадай анық тамалар берген: “Педагогикалық технология – оқ ытудың арнайы формаларын, ә дістері мен тә сілдерін айқ ындайтын педагогика-психологикалық нұ сқ аулардың жиынтығ ы, педагогикалық процесті ұ йымдастырудың ә дістемелік аспабы”.

Жоғ арыдағ ы анық тамаларғ а сү йенсек, жаң а технология дегеніміз педагогикалық шеберлікті жетілдірудің жолдары деген тү йінге тоқ тауымызғ а болады. Жалпы оқ ыту технологиясы білім берудің тиімді жолдарын зерттейтін ғ ылым ретінде танылады.

Сабақ тү сіндіру процесінде белгілі бір технологияны қ олдану арқ ылы мұ ғ алім жоғ ары нә тижеге жетуді кө здейді.

Жаң а технологияның басты қ ағ идаларының бірі дидактикалық ұ станым ретінде қ арастырылатын жү йелілік болып саналады. Кез-келген ғ ылымның ө зі, ең алдымен білімдер жү йесін қ ұ райтындық тан, ғ ылымды тек жү йелі оқ у нә тижесінде ғ ана мең геруге болады. Сондық тан, қ азіргі білім беру саласы бойынша сабақ берудің жаң а технологияларын қ лданбайынша, жан-жақ ты шығ армашылық жоғ ары дең гейдегі студент, болашақ мұ ғ алім маманына қ иынғ а соғ ады.

Жаң а технология мыныдай негізгі ү ш бағ ытта тұ рады:

- жеке тұ лғ аның ерекшеліктерін ескерту;

- онын адамзат жә не ө ркениет мә дениетіне деген қ ызығ ушылық тарын ескерту;

- оны тә рбие процесінің басты объектіс ретінде алып қ арау.

Осындай жаң а технология бағ ыттарын қ олдану, оқ ып ү йрену, мең геру жә не ө мірге енгізу сабақ ты дамыту кезең дері арқ ылы жү зеге асады. Сондай-ақ, жаң а технологияны мең геру негізінде студенттің кә сіби жә не рухани-адамгершілік қ абілеті, ө з бетімен білім алудағ ы белсенділігі артады. Осығ ан сә йкес, қ азіргі уақ ытта оқ ыту ө рдісін ұ йымдастыру жә не білімді бағ алау мен бақ ылаудың жаң а тү рлері қ арастырылғ ан.

Жаң а оқ ыту жү йесін пайдалана отырып, химия пә нін оқ ытуды тағ ы да мынадай бағ ыттарда жү ргізуге болады:

- химия біріктірілген жү йе бойынша, яғ ни белгілік-таң балық кө рнекіліктер тү рлері;

- ұ жымды оқ ыту жү йесі;

- модулды оқ ыту жү йесі (блоктап оқ ытудың жетілдірген тү рі);

- шоғ ырланып, қ арқ ынды оқ ыту жү йесі;

- сабақ қ а жергілікті жер материалдарын пайдаланып оқ ыту;

- сабақ ты компьютерлеу жә не ақ параттандыру;

- химия сабағ ын экологияландыру;

- химия сабағ ының эксперименттік бө лігін кө бейту;

- педагогикалық эксперимент жү ргізуге баулу.

Жаң а технология бойынша оқ ытудың жоғ арыдағ ыдай жү йесі бойынша оқ ытудың жоғ арыдағ ыдай бағ ыттары тұ рғ ысынан химия пә нін ә дістемелеудің, яғ ни оның сапасын жақ сартудың жаң а міндеттері қ олғ а алынуда. Мұ ндай міндеттерді химия курсының мазмұ нын, оқ ыту ә дістері мен қ ұ ралдарын қ айта қ арап, жаң арту арқ ылы шешуге болады.

Біздің байқ ауымызша, химия пә нін оқ ытудың тә жірибесін оқ у материалын ұ сақ тақ ырыптарғ а бө лмей, біріктірілген жү йе бойынша оқ ыту жә не онда белгілік-таң балық кө рнекіліктердің тү рлері “тірек сигналдары”, “тірек конспектілері”, “тірек белгілнрі” жә не “тірек таң балары” деп жіктелетін оқ у қ ұ ралдарын қ олдануымызғ а болады.

Заман талабына сай жеке тұ лғ аны қ алыптастыруда, ғ ылыми білім, іскерлік, дағ ды жү йесі болып оқ у мазмұ нын, студенттің ойлау қ абілетін, шығ армашылығ ын дамыта аламыз. Суденттердің мектептен алғ ан білімін еске тү сіру арқ ылы игерілген матермалғ а диаграмма, ассоциация сызба нұ сқ асын қ ұ растырып, жаң а сабақ ты ө з бетінше игеруге ық пал жасадық. Бұ л сабақ ты топтастыру ә дісін қ олдана отырып, жоспарды студенттердің ө з бетінше қ ұ руына мү мкіндік берілді. Студенттердің танымдық іздемпаздылығ ын жә не пә нге деген қ ызығ ушылығ ын қ ауіпсіздікті ескере отырып, кө рнекі кө рсетілетін тә жірибелерді ө здері жасауғ а басшылық жасадық. Жалпы бұ л сабақ тың ерешелігі тақ ырыптың мазмұ ны, ондағ ы белгілер тү гелімен сызба арқ ылы ө рнектеліп беріледі. Ең алдымен тақ тағ а ТС (тірек сызба) кестесі ілінеді, ондағ ы ә рбір белгілер логикалық тү сіндірме тү рінде, яғ ни оны студенттер дә птерге кө шіргенде екінші қ айта тү сіндірме беріледі. Одан ә рі жаттығ у сабағ ында студенттер тірек -сызба бойынша химиялық тілмен сө йлеуге, ә ң гіме қ ұ растыруғ а тырысады.

Сабақ тың тақ ырыбы: “Хлор жә не оның қ осылыстары”.

Сабақ тың білімділік мақ саты: хлорды жә не тұ з қ ышқ ылын зерттханалық жолмен алу жә не оның физикалық, химиялық қ асиеттері, тұ здары, қ олданылуы туралы жаң а білім беру.

Тә рбиелік: студенттерді ұ қ ыптылық қ а, ізденімпаздық қ а, қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а, қ ышқ ылдар мен тұ здарды тиімді, исарапсыз пайдалануғ а тә рбиелеу.

Дамытушылық: студенттерге жаң а тақ ырыпқ а сә йкес игерілетін материалды ойлауғ а мү мкіндік ж отырып, ой-ө рісін, ғ ылыми тү сініктерін қ алыптастыру.

Сабақ тың тү рі: аралас сабақ (зертханалық жә не семинар).

Қ ұ рал-жабдық тар: хлорды алуғ а жиналғ ан қ ұ рал, 200, 500 милилиртлік химиялық стакан, аккумулятор, бө лгіш воронка, тазартқ ыш ыдыстар, сынауық тар, бес банка, темір қ ысқ ашы, кристаллизатор, Вюрц колбасы, калий перманганаты, марганец (ІV) оксиді, концентрлі НСІ жә не Н₂SО₄, мыс сымы, темір (ұ нтағ ы), сурьма (ұ нтағ ы), қ ызыл фосфор, скипидар (С₁₀Н₁₆), мырыш (тү йірі), кальций оксиді, кальций карбонаты, ерітінділер; NаОН, КОН, АgNО₃, индиго, фуң ксин, сия, кү кү рт сутегі, хромсульфаты, лакмус. Сонымен бірге, диаграмма, қ олдан жасалынғ ан тірек -сызбалар, кесте сигналды белгілер, ә р тү рлі ү лестірме жә не перфокарталар қ олданылады.

Ә дісі: сұ рақ -жауап топпен жұ мыс.

Сабақ барысы: оқ ушылардың ойлау қ абілетін дамыту ү шін жаң а материал тақ ырыбы тақ тағ а жазылып, тө менгі кестені толтыру тапсырылды.