Сан есептерін шығару есептері

Жоспар:

1. Сан есептерінің оқ у тә рбиелік маң ызы жә не жіктелуі.

2.Сан есептерін шешу тә сілдері жә не ә дістемесі.

3. VІІІ сыныпта шығ аратын есептердің типтері.

4. IX сыныпта енгізілетін есептердің типтері.

5. X сыныпта енгізілетін есептердің типтері.

Сан есептерінің оқ у тә рбиелік маң ызы жә не жіктелуі. Сандық мә ліметтер заттар мен қ ұ былыстарды сан жағ ынан сипаттай отырып, химияны оқ ытудың білім мен тә рбие беру жә не оқ ушылардың ақ ыл-ойын дамыту міндеттерін нә тижелі жү зеге асыруғ а жә рдемдеседі.

Сан есептері арқ ылы жаң а білім беріледі, алынғ ан білім нығ айтылады, жетілдіреді жә не қ олданылады. Есептеулер жасау арқ ылы химиялық теориялардың, заң дардың жә не ұ ғ ымдардың мә ні ашылады, деректі материалдардың тү сініктілігі артады, политехникалық білім беріледі, химиялық тілдің мағ ынасы нақ тылынады.

Заттар мен қ ұ былыстардың арасындағ ы сандық қ атынастарды ашу арқ ылы пә наралық байланыс жү зеге асады, оқ ушыларда, ғ ылыми материалистік кө зқ арас қ алыптасады. Ең бек сү йгіштігі, мақ сатына жету жолындағ ы табандылығ ы, ө з ісіне жауапкершілігі артады.

Есеп шығ ару барысында тү сіну, талқ ылау, жинақ тау, ой тұ жырымын жасау, жалпыдан жекеге, жекеден жалпығ а ауысып ойлау арқ ылы оқ ушылардың ақ ыл-ойы дамиды, интелектуалды біліктері мен дағ дылары қ алыптасады.

Ә дістемелік ә дебиеттерге жә не арнайы оқ у қ ұ ралдарын сан есептерін жіктеудің бір ізге тү сірген жү йесі кездеспейді. Бір автордың ө зі сан есептерін ә р тү рлі негізге сү йеніп жіктейді. С.Г.Шаповаленко оқ у материалының заң, теория, ұ ғ ым тү рі жә не символикасы химиялық формула, тең деу бойынша сан есептерң н жеті типке бө леді.

1-тип. Тә жірибе мә ліметтері, масса сақ талу заң ы жә не қ ұ рам тұ рақ тылық заң ы бойынша есептеулер.

2-тип. Заттың қ арапайым жә не нағ ыз формуласын табу.

3-тип. Химиялық формула бойынша есептеулер.

4-тип. Химиялық тең деу бойынша есептеулер.

5-тип. Ерітінділерді дайындау жә не олардың қ анық пасын анық тауғ а байланысты есептеулер.

6-тип. Газдың тығ ыздығ ы бойынша малекулалық массасын, молекулалық массасы бойынша тығ ыздығ ын жә не қ алыпты жағ дайда газдардың кө лемін есептеу.

7-тип. Аралас есептер.

Есептерді жіктеуді бір негізге келтіру ү шін химияның зерттеу обьектілері жә не оларды бейнелейтін химияның тілі тұ рғ ысынан қ арауғ а болады, мысалы: 1) затпен байланысты есептеулер; 2) химиялық реакциялармен байланысты есептеулер; 3) ерітінділермен байланысты есептеулер. Заттың сандық жә не сапалық кө рсеткіштері химиялық формула арқ ылы, химиялық реакциялардың сандық сипаттамалары химиялық тең деулер арқ ылы, ерітінділердің негізгі ұ ғ ымдары терминдер (ерігіштік, еріген заттың массасы, мольдік қ анық па) арқ ылы берілетін болғ андық тан келтірілген типтерді басқ аша айтуғ а болады: 1) химиялық формулалар арқ ылы есептеулер; негізгі ұ ғ ымдары 2) химиялық тең деулер арқ ылы есептеулер; 3) химиялық терминдер бойынша есептеулер; 4) кү рделі заттағ ы элементтердің массалық ү лесін оның формуласы бойынша есептеу; 5) ерітіндіде еріген заттың массалық ү лесін есептеу; 6) ерітіндінің жә не еріген заттың белгілі массалық ү лесі бойынша еріткішпен еріген заттың массасын есептеу; 7) заттың белгілі мө лшерінің массасые есептеу; 8) газдардың салыстырмалы тығ ыздығ ын есептеу; 9) газ кү йіндегі қ осылыстың белгілі бір мө лшерінің кө лемін есептеу; 10) массасы белгілі газ тә різді заттың кө лемін есептеу; 11) элементтердің массалық ү лесі бойынша заттың қ арапайым химиялық формуласын табу; 12) реакцияғ а кірісетін заттардың біреуінің белгілі массасы бойынша тү зілген заттың массасын есептеу; 13) біреуі артық мө лшерде алынғ ан реакцияғ а кірісетің заттардың массалары бойынша тү зілген заттың массасын есептеу; 14) басқ а газдың белгілі кө лемін реакцияласуғ а қ ажет газ кө лемін есептеу; 15) қ ұ рамында белгілі бір қ оспасы бар бастапқ ы заттардың белгілі массасы бойынша реакция ө німін массасын есептеу; 16) теориялық шамағ а қ арағ анда реакция ө німін пайызбен есептеу.

Шын мә нісінде есептеулер обьектілердің ө здері арқ ылы емес, оларды белгілейтін формула, тең деу жә не термин арқ ылы жү зеге асады.

Сан есебінің ә р типі бірнеше тү рге бө лінеді. Мә селен, формула бойынша есептеулердің тү рлері: 1) заттың салыстырмалы молекулалық массасын есептеу; 2) заттың салыстырмалы молекулалық массасын есептеу; 3) элементтердің масса ү лесін анық тау; 4) моль ұ ғ ымымен байланысты есептеулер; 5) газдардың тығ ыздығ ын табу; 6) химиялық формула табу есептері жә не т.б. Тең деулер жә не ерітінділер бойынша есептеулердің тү рлері жеке кластар бойынша қ арастырылады.

Сан есептерін шешу тә сілдері жә не ә дістемесі. Сан есептерінің екі жағ ы бар. Біріншісі – заттармен, химиялық реакциялармен жә не ұ ғ ымдармен байланысты химиялық мазмұ ны, екіншісі- сандық мә ліметтермен жү зеге асыратын математикалық амалдары. Математикалық мү шелеріне қ арай сан есептерін шешу бірге келтіру, пропорция қ ұ ру, алгебралық, графикалық жә не алгоритімдік тә сілдері деп жіктеледі. Есептерді шешудің бір тә сілі пропорция қ ұ ру жиі қ олданады, оқ ушылардың математика пә нінен алғ ан дайындығ ы, кө бінесе, ескерілмейді. Математиканың амалдары, физикалық шамалары жә не олардың белгілеулері тиімді пайдаланылмайды. Есептің химиялық жағ ын жан- жақ ты талдап, нақ тылы тү сінуге жете назар аударылмайды. Оқ ушылар есепті мұ ғ алім кө рсеткен бір тә сілмен ғ ана шығ арып, ө здерінің белсенділігін кө рсете алмайды. Жауабының дұ рыстығ ын кері есеп қ ұ растыру арқ ылы тексермейді.