І модуль. Қарым-қатынас психологиясы пәні және міндеттері 1 страница

Дә ріс 1. Қ арым-қ атынас психологиясы пә ні жә не міндеттері

Жоспар:

1. Психология пә ні жә не қ арым-қ атынас міндеттері.

2. Ортақ тасу жә не оның қ ызметтері.

3. Тұ лғ ааралық ортақ тасу тү рлері.

4. Қ арым-қ атынас психологиясының қ амтитын сұ рақ тары.

Дә ріс тезистері:

Қ арым-қ атынас психологиясы – жантану ғ ылымдарының бір саласы. Оның пә ні адамдардың қ арым-қ атынастары болып табылады. Қ арым-қ атынас психологиясы – адамдардың ө зара қ арым-қ атынас заң дылық тарын зерттейтін ғ ылым. Қ арым-қ атынас психологиясы – адамдарды жә не жеке адамды дамыту қ ұ ралы. Қ арым-қ атынас психологиясының тү п-тамыры адамдардың материалдық ө мірінде жатыр, ол адамдар қ атынасының бү кіл тү рін жү зеге асырды. Адамның тұ лғ ааралық, қ оғ амдық қ арым-қ атынастарының барлығ ы ортақ тасу арқ ылы жү зеге асады. Қ арым-қ атынас психологиясы адамзат тарихының жолсерігі, оның адамзат филогенезіндегі мә ні шексіз. Жеке адамдардың да кү нделікті тіршілігінің алғ ышарты – ортақ тасу болады.

Қ арым-қ атынас психологиясының қ амтитын сұ рақ тары:

- адами қ атынас деген не? Оның ерекшеліктері мен механизмдері қ андай?

- жеке адам белгілі бір топ мү шесі болғ ан сә тте қ андай ө згеріске ұ шырайды, ө зін қ алай ұ стайды? Неге оның мінез-қ ұ лқ ында ө згерістер пайда болады?

Қ арым-қ атынас психологиясының негізгі бағ ыт-бағ дарлары:

1. «Мен» - «Басқ а» жү йесіндегі арақ атынас. Қ арым-қ атынас барысында пайда болатын тұ лғ а аралық қ атынастарды танып білу, адамдардың бірін-бірі тану мен тү сіну механизмдерін зерттеу, олардың ортақ қ ызметін ұ йымдастыру тә сілін анық тау, бір адамның екінші адамғ а ық пал етуінің жолдары мен мү мкіндіктерін айқ ындау.

2. «Топ» - «Мен» жү йесіндегі арақ атынас. Ә ртү рлі ә леуметтік жағ дайлардың адамның мінез-қ ұ лқ ы мен тұ лғ алық ерекшеліктеріне ық палын зерттеу. Адамның ә леуметтік ұ станымдары, ә леуметтік кө зқ арастары, топ жә не қ оғ ам адамның тұ лғ асын қ андай жолдармен қ алыптастырады жә не ө згертеді? Ә леуметтену – даму барысында ә леуметтік қ ұ ндылық тарды, нормаларды ә р адамның ө з бойына сің іру ү рдісі.

3. «Мен» - «Топ». Жеке адамның ә леуметтік жағ дайларғ а, қ оршағ ан ортағ а жасағ ан белсенді ық палы. Ә рбір адам - ө з ө мірінің, ө з ә леуметтік байланыстарының қ ожасы, басқ а адамдармен қ арым-қ атынастағ ы ролдері мен орындарының жасаушысы ретінде қ арастырылады.

Сонымен, қ арым-қ атынас психологиясының негізгі мә селесі – адами қ арым-қ атынастың тұ лғ аралаық жә не топаралық формаларын танып-білу, ортақ тасудың пайда болуы мен қ ызмет етуін жә не жеке тұ лғ аның қ арым-қ атынасы барысында ә леуметтік-психологиялық қ асиеттерінің қ алыптасуын зерттеу.

Қ арым-қ атынас психологиясы адамдар мен топтардың ә леуметтік мінез-қ ұ лық тарының заң дылық тарын зерттейтін ғ ылым. Қ арым-қ атынас психологиясы – мінез-қ ұ лық қ а ә леуметтік ық пал етудің тиімді тә сілдері мен технологияларының жиынтығ ы. Адам ө мірін қ арым-қ атынассыз елестету мү мкін емес.

2. Ортақ тасу – қ арым-қ атынас психологиясының негізгі ұ ғ ымы. Ортақ тасусыз жеке адамның тұ лғ алық қ алыптасуы ү рдісін, жалпы қ оғ ам дамуын тү сініп талдауғ а болмайды. Ортақ тасу, Г.М.Андреваның пікірі бойынша, адамдарды біріктіру жә не дамыту тә сілі.

Ортақ тасу формалары:

Тікелей ортақ тасу – табиғ и бетпе-бет, сө здік жә не бейсө здік қ ұ ралдар кө мегімен жасалынатын толық психологиялық қ арым-қ атынас, кері байланыс бір мезгілде ө теді. Бұ л – адамдардың бір-бірмен қ атынас жасау тарихындағ ы бірінші формасы.

Жанама ортақ тасу – қ атысушылардың кері байланыс уақ ытын ұ зартатын, не кешіктіретін жазу жә не техника қ ұ ралдары арқ ылы жасалынатын толық сыз психологиялық қ арым-қ атынас. Хат жазу, радиодан сө йлеу т.с. адами ортақ тасуды кү рделендіріп жібереді.

Тұ лғ ааралық ортақ тасу – екі не қ ұ рамы ө згермейтін топ ішіндегі таныс адамдардың тікелей қ арым-қ атынасы. Тұ лғ ааралық ортақ тасудың белгілері: қ атысушылардың психологиялық жақ ындығ ы, бір-бірінің ерекшеліктерін білуі, бірге кү йзелуі, ө зара тү сінушілігі, ортақ қ ызметтестігі.

Бұ қ аралық ортақ тасу – бейтаныс адамдардың тікелей не жанама қ арым-қ атынасы. Мысалы: стадион, театр т.б. – бұ қ аралық тікелей ортақ тасу, телемарафон, радиохабар – жанама ортақ тасу.

Персонааралық ортақ тасу – ортақ іс-ә рекет ү рдісінде жеке қ асиеттерін ашатын белгілі тұ лғ алардың психологиялық қ арым-қ атынастары. Мысалы: президенттер, депутаттар т.б.

Ролдік ортақ тасу – белгілі ә леуметтік ролдерді орындаушылардың психологиялық қ арым-қ атынасы, мысалы: студент – оқ ытушы, ә ке – бала, сатушы – алушы т.б. Ә рбір адам ә р сә тте ә ртү рлі ролдерді орындайды, сол ролдерге байланысты қ оғ амда ө з орнын табады. Сол ролдерді орындағ анда адамның ө згешеліктері назарғ а алынбайды, тек ә леуметтік ролге қ ажетті іс-ә рекеттері маң ызды болып саналады. Ә рине, ә леуметтік рол адамның мінез-қ ұ лқ ының егжей-тегжейін анық тамайды.

Ортақ тасу барысында адамдар ө зі жә не басқ алар ү шін ө зіндік психологиялық ерекшеліктерді ашады, кө рсетеді, тү сінеді. Адамның психологиялық қ асиеттері ортақ тасу нә тижесінде пайда болады, дамиды, ө згереді. Басқ алармен арақ атынас жасағ анда адам қ оғ амдық ережелерді, нұ сқ аларды, білім мен іс-ә рекет тә сілдерін, жалпы ә леуметтік тә жірибені ө з бойына сің іреді. Ортақ тасу нә тижесінде адам жеке тұ лғ а болып қ алыптасады.

Ортақ тасу – адамның психикалық дамуының жә не мінезінің алғ ышарты, негізі. Сонымен, ортақ тасу – адамның психологиялық дамуының факторы. Олар:

- ортақ тасу ү рдісінде басқ алардан ө згешелігі қ алыптасады, адам тек ортақ тасу арқ ылы адам болады;

- ортақ тасу ү рдісінде ө зге ү шін, ө зі ү шін адамның психологиялық қ асиеттері ашылады (ғ ашық болғ ан адам ө зін-ө зі жаң а қ ырынан танып-біледі);

- ортақ тасу ү рдісінде жеке адам жалпы адамдық тә жірибені мең гереді.

Ортақ тасудың атқ аратын қ ызметтері:

1. Байланыстыру, прагматикалық қ ызметі. Ортақ тасу бұ л жерде кез-келген бірлескен іс-ә рекет барысында адамдардың бірігуінің шарты болып табылады.

2. Қ алыптастыру, дамыту қ ызметі. Бұ л жерде арақ атынас адамның психикалық бейнесінің қ алыптасуы мен ө згеруінің алғ ышарты болып табылады. Кішкентай баланың даму барысында оның мінез-қ ұ лқ ы, іс-ә рекеті, ө мірге кө зқ арастары ү лкен адамдармен жасағ ан арақ атынасына тә уелді болып келеді. Сыртқ ы қ арым-қ атынас нә тижелері ішкі психикалық қ ұ былыстарғ а жә не баланың ө зіндік сыртқ ы қ имылдарына айналады. Сыртқ ы қ арым-қ атынассыз балалардың ой-ө рісі ө спейді. Балалар ү йінде ө скен жасө спірімдердің ой-ө рістері ө здерінің қ ұ рбыларынан едә уір тө мен болады. Олардың бү кіл ө мірі туғ ан-туысқ андарымен, жақ сы кө рген адамдармен ө тсе, психологиялық қ асиеттері адами сапағ а жақ ынырақ болары анық.

3. Растау қ ызметі. Басқ алармен жасағ ан ортақ тасу барысында адам ө зін-ө зі танып білуге, бекітуге, ө зінің бар екендігін дә лелдеуге мү мкіндік алады. Адам ө зінің бар екендігін, ө з тұ лғ асының қ ұ ндылығ ын басқ а адамдар арқ ылы біледі. Адам ү шін ауыр жазаның бірі – жападан жалғ ыз қ алу, ешкіммен араласпау, басқ алардың назарынан тыс қ алу. Осы ә дісті А.Макаренко ө з коммунасында жиі қ олданатын, кінә лі балағ а басқ алар байкот жариялайтын. Растамау – кө п психикалық аурулардың себепшісі. Бала ата-анасынан «сен жақ сы», «сен біз ү шін барсың» деген дә лелдерді естімесе, оның санасында қ алғ ан іздер эндогендік психозғ а жол ашады. Кү нделікті тіршілік «растау терапиясына» толы: танысу мен сә лемдесу, қ ұ ттық тау, ізет кө рсету т.б. Осының барлығ ы ә р адамның бар екендігін растайтын дә лел.

4. Тұ лғ ааралық эмоциялық қ атынастарды ұ йымдастыру мен тіректеу қ ызметі. Басқ аларды қ абылдау, олармен сан қ илы қ атынастар жасау кезінде адамдар бірін-бірі бағ алап, бірімен бірі не жағ ымды, не жағ ымсыз эмоциялық қ арым-қ атынас орнатады.

5. Тұ лғ аішілік қ ызмет. Адам ө з-ө зімен іштей не дауыстап сө йлесіп диалог арқ ылы арақ атынас жасайды. Тұ лғ аішіндік ортақ тасуды адам ойлауының ә мбебап тә сілі деуге болады.

3. Мақ сатына қ арай қ арым-қ атынас психологиясы тұ лғ ааралық ортақ тасудың ү ш тү рін ажыратады: императив (бұ йрық), манипуляция (айла), диалог (қ остіл, қ оссө з).

Императивтік немесе ә міршіл ортақ тасу - ө з ортақ тасу серігінің тә ртібі мен іс-ә рекетіне бақ ылау жасау мақ сатындағ ы ә сер етудің авторитарлық, директивтік формасы. Ортақ тасу партнері тек ә сер етудің нысанасы, пассив ретінде қ арастырылады. Императивтің ерекшелігі, партнерді бағ ындыру жө ніндегі негізгі мақ сатының жасырынбай анық кө рініп тұ ратындығ ында. Ә сер етудің қ ұ ралдары ретінде бұ йрық, талап, ә мір, тиым салу, нұ сқ ау пайдаланылады. Яғ ни, ә міршілдік ортақ тасу – басқ аны ө зіне қ ажетті белгілі ә рекетке кү шпен бағ дарлау.

Қ оғ амдық қ арым-қ атынастарда императивтік ортақ тасудың ө з орны бар. Мысалы: ә скери қ атынастар, тө тенше жағ дайлар, бастық -қ ызметкер қ атынастары. Осындай салаларда императивтік ортақ тасуды пайдалану қ олайлы ә рі нә тижелі. Сондай-ақ мұ ндай ортақ тасуды мү лде қ олдануғ а болмайтын салалар да баршылық. Ортақ тасудың бұ л тү рін достар мен жұ байлар арасында, ата-ана мен бала арасында, тә рбие мен педагогика саласында пайдалану ың ғ айсыз ә рі нә тижесіз. Бұ йрық, тиым сө здермен ұ стаздар балағ а сө зін ө ткізе алады, бірақ оны бала сырттай қ абылдап орындайды. Бұ йрық тү рінде берілген тілектер баланың ішкі қ ұ ндылығ ы бола алмайды.

Манипуляция, алдап-арбау ортақ тасуы – жиі кездесетін тұ лғ аралық ортақ тасу тү рі, ортақ тасу партнерін ө зінің жасырын ниетіне бағ ындыруды кө здеген іс-ә рекет. Ө з мақ сатына жету ү шін манипулятор ортақ тасу партнерін нысана ретінде қ арастырады. Манипуляциялық ортақ тасу – басқ аны ө з мақ сатын жасырын қ ажетті іс-ә рекетке баулу.

Императив жә не манипуляцияның ұ қ састығ ы екеуінің мақ саты бірдейлігінде: яғ ни қ атынас серігінің ойы мен бойын билеу, бақ ылау. Айырмасы: манипуляциялық стильде шынайы мақ сат жарияланбайды, жасырын болады. Алдап – арбау ортақ тасуының қ оғ амдағ ы ресми орны – бизнес, сауда-саттық, іскерлік, насихат болып табылады. Бұ л тү рдегі ортақ тасудың демеу берушісі, жаршысы Дейл Карнеги. Манипуляторды сипаттайтын қ асиеттер: ө тірік, зерігу, ө зіне де басқ ағ а да сенбеушілік.

Диалог ортақ тасуы. Бұ л – тең қ ұ қ ық ты субъектілердің арақ атынасы, ортақ тасу мақ саты - ө зін-ө зі жә не ө згені тану, білу, дамыту. Жоғ арыда аталғ ан арақ атынастардан негізгі айырмашылығ ы – эгоцентризмнен, ө зіндік ұ станымнан альтруизмге, ө згеге, басқ ағ а бағ ытталғ ан ұ станымғ а кө шу. Бұ л ортақ тасу ү рдісінде екі дауыс, екі пікір естіледі, бұ л субъект – субъект қ атынасы.

Диалог ортақ тасуының ережелері:

1. Сұ хбаттасушының жә не ө зінің кө кейкесті кейін ескеру, «осы жерде – осы сә тте» қ ағ идасын басшылық қ а алып арақ атынас жү ргізу, дә л осы кездегі сезімдерін, тілектерін, психологиялық халдерін назарғ а алу.

2. Ортақ тасу серігінің тұ лғ асына бағ а бермеу, алдын-ала оның ниеттеріне сену, біріне-бірі сенімділік білдіру.

3. Серікті ө зіне тең, ө зіндік пікірі мен шешімі бар тұ лғ а деп қ абылдау.

4. Шешілмеген мә селе мен сұ рақ тар ортақ тасу мазмұ ны болуы керек.

5. Сұ хбат адамның ө з атынан жү ргізілуі керек, біреудің пікіріне жол сілтемей, ө зінің сезімдері мен тілектерін білдіруі қ ажет.

Диалог ортақ тасуы қ атысушылардың ө зара тү сінушілігін терең детіп, бірінің жан байлығ ын бірі кө бейтуге, ә рқ айсысы ө з-ө зінің ашылуына жағ дай жасайды. Осы типтегі ортақ тасуды іске асыру ү шін қ ажетті ө мірлік шарттар жә не қ атысушылардың ішкі дайындығ ы болуы керек. Ә рине, іскерлік ортақ тасуда бұ ндай типті мең герген адамдардың психикалық денсаулығ ы, мінездерінің біртұ тастығ ы, салмақ тылығ ы кө зге тү седі.

Ортақ тасу - ө те кү рделі феномен. Оның ә ртү рлілігі кө птеген функцияларына тә уелді, ал кө пқ ызметтілігі жеке адам мен қ оғ ам ө міріндегі орны мен мағ ынасына байланысты. Ортақ тасудың ішкі қ ұ рылымы да ө те кү рделі, оны шартты тү рде ү ш жақ қ а бө луге болады: коммуникация, перцепция, интеракция.

Коммуникация – арақ атынас партнерлерінің бір-бірімен ақ парат алмасуы, білімді, идеяны, пікірді, сезімді беру жә не қ абылдау ү рдісі.

Интеракция – тұ лғ ааралық қ иымыл ұ йымдастыру, қ атысушылардың ө зара қ озғ алыс пен ә рекет алмасуы.

Перцепция – адамдардың бірін бірі тануы мен тә рбиелеуі негізінде қ ұ рылатын белгілі тұ лғ ааралық қ атынастар.

Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:

Негізгі ә дебиеттер: [1, 4, 5, 6, 8, 11, 12, 13]

Қ осымша ә дебиеттер: [1, 2, 9, 12, 13, 18, 19, 22]

Дә ріс 2. Қ арым-қ атынастың коммуникациялық сипаттамасы

Дә ріс тезистері:

Жоспар:

1. Тұ лғ ааралық қ атынастағ ы кері байланыс.

2. Коммуникациядағ ы кедергі туралы тү сінік.

3. Коммуникациядағ ы ық палдау.

4. Қ арым-қ атынас барысындағ ы ақ парат алысу дең гейлері.

Дә ріс тезистері:

Қ арым-қ атынас барысында ақ парат бір адамнан екінші адамғ а тек беріліп-алынып қ оймайды, алмасады. Сондық тан қ арым-қ атынастағ ы ақ парат алысу – тікелей ары-бері ауысу емес, бұ л процестің негізгі мақ саты белгілі жағ дайдың не мә селенің жалпы мағ ынасын анық тау, ортақ кө зқ арасты белгілеу мен келісімге келу. Осы міндетті шешу ү шін тұ лғ ааралық ортақ тасу барысында кері байланыс механизмі қ ызмет етеді. Бұ л механизмнің мә ні тұ лғ аарлық коммуникацияда ақ парат алмасу екі есе кө бейеді, коммуникатордан реципиентке ө ткен ақ параттың ішкі мағ ынасымен қ атар реципиент коммуникатордың ақ паратына, оның тә ртібіне қ алай қ арайтыны, қ алай бағ алайтыны жө нінде мә ліметтер беріледі.

Кері байланыс дегеніміз – коммуникатордың ә рекетіне реципиенттің реакциясы туралы берілетін ақ парат. Кері байланыстың мақ саты – ортақ тасу серігіне оның мінез-қ ұ лық тары ө згелер жағ ынан қ алай қ абылданып, сезіліп тұ рғ анын тү сінуге кө мектесу болып табылады. Кері байланыс тү рлері: тікелей жә не жанама. Тікелей кері байланыс кезінде реципиенттің сө йлеушінің қ ұ лқ ына реакциясы ашық тү рде кө рініс алады. Мысалы, тікелей қ уаныш, ашу, ыза, мұ ң сезімдерін айқ ын кө рсететін ым-ишара. Тікелей кері байланыс реципиентті коммуникатор тү сінуі ү шін қ олайлы жағ дай жасап, ортақ тасуды тиімді жә не нә тижелі етеді.

Кері байланыстың жанама тү рі – психологиялық ақ паратты ортақ тасу серігіне жасырын, астыртын жеткізу жолы. Ол ү шін неше тү рлі риторикалық сұ рақ тар, қ атынас серігі кү тпеген эмоциялық реакциялар пайдаланылады. Сө йлеушінің ойлағ ан сезімдері мен пікірлері ү немі дұ рыс бола бермегендіктен ортақ тасу барысы да, ақ парат алысу да белгілі дә режеде кү рделене тү седі. Психологиялық кері байланыс – тұ лғ ааралық коммуникацияның алғ ашқ ы ерекшелігі.

2. Коммуникация барысында ортақ тасуғ а қ атысушылардың мақ саты тек ақ парат алысу емес, сол ақ паратты қ атынас серігінің мү мкіндігінше дұ рыс қ абылдап тү сінгені. Коммуникатордан реципиентке тү сетін мә лімдемелерді жору тұ лғ ааралық коммуникацияның жеке мә селесі ретінде қ арастырылады.

1. Мә лімдеменің қ ұ рылысы мен мазмұ ны коммуникатордың жеке тұ лғ алық қ асиеттеріне, оның реципиентке қ алай қ арайтынына, ортақ тасу ө тіп жатқ ан жағ дайларғ а тә уелді болады.

2. Коммуникатор жіберген мә лімдемелер тұ рлаусыз болады: олар реципиенттің жеке психологиялық ө згешеліктеріне, оның сө йлеушіге, сө з мағ ынасына, ортақ тасу жағ дайына деген қ атынасына орай ө згереді. Мысалы: бастығ ынан жә не ұ лынан бірдей сө з естіген адам екі тү рлі сезімге бө ленеді. Бастығ ының сө зін ілтипатпен тың даса, ұ лының сө зін ашумен тың дайды. Немесе бір телебағ дарламаны ә ркім ө з саяси кө зқ арасына, мә дени дә стү ріне, рухани қ ұ ндылық тарына қ арай ә ртү рлі бағ алайды.

Ақ паратты дұ рыс қ абылдаудың басты себебі – ортақ тасу процесінде коммуникациялық кедергілердің болуы не болмауы. Коммуникациялық кедергі – қ атынас серіктері арасында дұ рыс ақ парат беру жолындағ ы психологиялық тосқ ауылдар. Кедергі пайда болғ ан кезде ақ параттың алғ ашқ ы мә ні не ө згереді, не жоғ алады, не мү лдем реципиентке жетпейді.

Коммуникациялық кедергілердің тү рлері: тү сініспеушілік кедергісі, ә леуметтік-мә дени айырмашылық кедергілері, қ атынас кедергілері.

Тү сініспеушілік кедергілері: фонетикалық, семантикалық, стильдік, логикалық.

Фонетикалық кедергі адамдар ә р тү рлі тілде, диалектте, не сақ ауланып сө йлегенде пайда болады. Сө йлеушінің тілі рең кі жоқ, тез, жаң ылтпаш, қ ажетсіз сө здерге толы болғ ан кезде де, тү сініспеушілік кедергісі туындайды. Мысалы, орыс тілін білмейтін адам Ресейде тү сініспеушілік кедергісіне тап болады. Бұ ндай кедергілерді жою жолы – тілдің сапасын, жылдамдығ ын ретке келтіру, шешендік ө нерді игеру.

Семантикалық кедергілер жаргон жә не слэнг мә селесімен тығ ыз байланысты. Ортақ тасуғ а қ атысушылардың ө зіндік шағ ын мә дениеттерінде ұ ғ ымдар мен қ ұ былыстардың ерекше мә н мағ ынасы болады. Ортақ тасу барысы нә тижелі болу ү шін ө згелердің семантикалық жү йесін тү сінуге тырысу қ ажет. Тұ лғ аарлық коммуникацияны нә тижесіз, тиімсіз ететін кедергілердің келесісі – стильдік тосқ ауыл. Стильдік кедергі – коммуникатор мен реципиенттің кө ң іл-кү йіне сә йкес келмеуі. Коммуникатор неғ ұ рлым сезімтал болса, реципиенттің ахуалын, ортақ тасу жағ дайын ұ қ ыпты назарғ а алса, соғ ұ рлым оның мә лімдемесі реципиенке дұ рыс дә режеде жетеді.

Логикалық кедергілер – сө йлеуші мен тың даушының қ абылдау логикасы, дә лелдеу жү йесі ә ртү рлі болғ анда пайда болады. Қ оғ амда логикалық жү йелер ө те кө п. Мысалы, балалар логикасы, ә йелдер мен ерлер логикасы, басшы мен бағ ыныштылар логикасы т.с. Кейде коммуникатордың дә лелдері реципиент ү шін қ иын да кү рделі болса, кейде тү сініксіз болады. Ө з сө зін тың даушығ а жеткізу ү шін сө йлеуші дә л сол жағ дайғ а сә йкес делелдерді пайдаланса, мақ сатына жетеді.

Ә леуметтік-мә дени айырмалар кедергілері ә леуметтік, саяси, діни кө зқ арастарғ а, жынысына, жасына, мамандығ ына байланысты болады. Осындай жә йттерге ортақ тасу барысындағ ы тү сініктер мен ұ ғ ымдарды, сө йлеушінің бейнесін қ абылдау тә уелді.

Қ атынас кедергісі – коммуникаторды жақ тырмайтындық тан оның мә лімдемесін қ арсы қ абылдау, сенімсіздік сезімін туғ ызатын коммуникатордың сө зіне кү дікпен қ арау.

Кез-келген психологиялық кедергі – ақ парат қ абылдау жолында қ ұ рылатын реципиенттің ө з-ө зін қ орғ ауы. Психологиялық қ орғ аныстың 3 жолы бар:

- ақ паратты дұ рыс қ абылдамау не бұ рмалау, қ арсы пікірлерге кө ң іл бө лу;

- ақ параттың қ айнар кө зінің қ ұ нын тө мендету;

- тү сінбеу.

3. Коммуникативтік ық палдау шарттары мен тү рлерінің екі типі бар. Коммуникатордың реципиентке жасағ ан ә серінің мақ саты мен қ ұ ралдарына орай ә міршіл жә не диалогтық коммуникация типтеріне бө лінеді. Екі типтің айырмашылығ ы коммуникатордың ұ станымына, мә тіннің сипатына, коммуникациялық кең істікте, кең істіктің ұ йымдастырылуына, бейсө здік тә ртіпке орай анық талады. Психологиялық ұ станым автордың коммуникациялық стилін белгілейді. Ә кімшілік ық пал етуде «жоғ арыдан-тө менге» ұ станымы, диалогта «тепе-тең» ұ станымы жү зеге асады. Ә кімшілдік коммуникация кезінде мә тіннің сипаты жалпылама, біржақ ты болып, текст авторының кө зқ арасы ғ ана дұ рыс саналады. Мә тін тың даушығ а емес, керісінше, тың даушы мә тінге бағ ынышты болады. Коммуникатор ө з пікірін ашық тү рде айтпайды, ө згелердің ойына сілтеме жасай салады. Мысалы, осындай кө зқ арас бар, ә деттегідей т.б. Диалог кезінде коммуникатор ө зіндік ой-пікірлерді жасырмайды, ө з атынан сө йлейді, жалпылама сө здерден қ ашқ ақ тайды. Мә тін мазмұ ны тың даушығ а бейімделіп дискуссиялық сипатта беріледі. Ә кімшіл коммуникаторда дауыс бермейді, олар тек тың дауы шарт, ал диалог коммуникациясы кезінде о бастан тың даушылардың мә селені талқ ылауғ а мү мкіндігі, қ ұ қ ығ ы бар екенін мойындайды. Коммуникатордың қ имылдары, ым-ишаралары ә кімшіл жағ дайда тың даушыларды басуғ а, бағ ындыруғ а арналғ ан: мінберде тұ рып сө йлеу, микрофонды, жұ дырық пен сұ қ саусақ ты, жабық позаларды пайдалану. Бұ ғ ан қ арама-қ арсы диалог коммуникациясында ашық қ имылдар мен ым-ишаралар, еркін позалар жү зеге асады, коммуникатор реципиентпен бір дең гейде болып тең адамдар ә ң гімесін жү ргізеді. Бірақ диалог коммуникациясы ең тиімді, ең заманауи деген жалғ ан тү сінікке жол бермеген дұ рыс, керек кезінде ә кімшілдік коммуникация да тиімді бола алады. Ә кімшіл ық палы тез арада жеке адамдарды бір міндетті шешуге жұ мылдырса да олардың жеке тұ лғ алық қ асиеттеріне, психикалық қ ұ рылысына қ атты ә сер етпейді. Диалог керісінше, тың даушының тұ лғ алық қ ұ рылысына тікелей ә серін тигізіп, оларды ө згерте алады.

4. Тұ лғ ааралық коммуникацияның тағ ы да бір сипаты оның екі дең гейлі қ ұ рылымы. Ортақ тасу барысында ақ парат алмасу сө здік жә не бейсө здік дең гейлерде ө ткізіледі. Сө з дең гейінде ақ парат алысудың негізгі қ ұ ралы – сө з, тіл болса, бейсө здік дең гейде сө зден басқ а коммуникация белгілері қ ызмет кө рсетеді.