Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
І модуль. Қарым-қатынас психологиясы пәні және міндеттері 3 страница
|
|
Адамның ішкі жан дү ниесі оның сө зі мен тілінен айқ ын кө рінеді. Адамның сө зді қ олдануы, сө з ырғ ағ ы мен ә уені, сө йлеу процесіндегі тыныстары мен жеделдігіне қ арап оның жеке ерекшеліктерін байқ ауғ а болады. Адамның сө йлеу мә нерінің біразы тума беріледі де, кө бі оқ у-тә рбие барысында пайда болады.
Кейбір қ атынастарғ а байланысты адамдардың психологиялық бейнесі тұ рақ ты да, ауыспалы да келеді. Адамның сырт кө рінісіне қ арай оның образы біршама ө згеріссіз сақ талады. Адамның тұ рақ ты сақ талатын қ асиеттер – адам мінезі, қ ылық -ә рекеті мен ә деттері. Осылар бойынша санамызда жасалғ ан образдар арқ ылы кө п уақ ыттан бері кө рмеген адамымызды танимыз. Кейде кездейсоқ ұ шырасқ ан адамның ө зі кө птен таныс секілді болып кө рінеді. Сө йлесе келе оның іс-ә рекетіне мә н бере келе оның басқ а адам екеніне кө з жеткіземіз. Кейде, керісінше, алғ ашқ ыда танымасақ та аданың мінез бітісінен, ә рекет-қ ылығ ынан бұ рыннан ө зімізге таныс белгілерді байқ ап, жақ ындасуғ а тырысамыз. Осыдан біздің санамызда бекіген адам бейнесінде ү лкен роль ойнайтын – мінез бітістері, екінші орында – адамның сырт кө ріністері.
Уақ ыт ағ ымына берілмей, ұ зақ уақ ыт сақ талатын белгілер – адамның қ ажетсінулері, ә рекет-қ ылық мотивтері мен қ ызығ улары. Бұ лар бойынша біз адамды тануымыз мү мкін, бірақ бұ л ү шін аталғ ан белгілер сол адамның сырт кө рінісі мен мінезінен анық байқ алуы тиіс.
Бө где адамды тану, білу сияқ ты адам ө зін-ө зі де сарапқ а сала білуінің оң да теріс те жақ тары бар. Егер адам ө зін-ө зі танымаса, мұ ндай адамның ә рекет-қ ылығ ы мен іс-ә рекеті тө ң ірегіндегілердің ісімен сә йкестік таппайды. Адам ө з ә рекетін сырт кө збен бағ алай алмаса оның іс-ә рекеті кейбір жағ дайларда оғ аш кө рінеді. Екінші жағ ынан, егер адам ө зі жө нінде бә рін біле берсе, онда ө мірге деген қ ызығ ушылық тың да қ ажеті болмай қ алады, себебі саналы адамның бар ө мірлік болмысы ө зін тануғ а деген жоғ ары ынта-ық ыластан нә р алады. Адам ө зі жө ніндегі шындық ты басқ алардың оның іс-ә рекетіне жасағ ан қ атынасынан байқ ауғ а болады. Ө з ә рекеттері мен сол ә рекеттерге берген басқ алар бағ асын салыстыра, адам жанама тү рде ө з қ асиеттері мен сапаларын болжауына болады. Іс-ә рекетте нә тижеге жетсе, мақ тау алып не сә тсіздікке ұ шырып, сырттың жоғ ары немесе ұ намсыз бағ асына кезіксе ә р жеке адам ө зінің қ абілет дең гейін сезеді. Ө мірде ө з ісіне қ анағ аттануынан, болмаса қ анағ аттанбауынан ішкі, ниеттенген психологиялық бейнемен салыстыра алса, адам ө з қ ажетсінулері мен мотивтерінің оң не теріс бағ ытын дұ рыс, толық тани алады. Бұ л жағ дайда мынаны есте ұ стағ ан жө н: ө з бағ аң ды қ орытындылауда толығ ымен басқ алар пікіріне қ осылуғ а болмайды. Себебі адамның ө зіне ұ намды қ атынастағ ы адамдар асыра мақ тауғ а немесе керісінше жек кө ретін адамдар жамандауғ а бейім келеді. Адамның ө зін-ө зі тануы тө ң ірегіндегілердің қ абылдауы мен бағ асына тығ ыз байланысты, барша адамдардың ө зара тү сінісуне тә уелді. Кү нделікті тұ рмыстық қ атынастар, тілдесі негізінде адамның психологиялық бейнесін тү зу ү шін Р.С.Немов келесі тә сілдерді қ олдану керек дейді.: бітіс таң у, алғ ашқ ы ә серлену, жаң алық ты ә серлену, ық тималды болжай ә серлену, асыра сілтей ә серлену, жеке адамның бітістерді біріктіре ә серленуі.
Адам образын жасаудың ең кө п тарағ ан тә сілі бітіс таң у. Ол адам тө ң ірегіндегілерді ө зіне тә н қ асиеттер мен сапалар тұ рғ ысынан бағ алайды, яғ ни ө з мінез бітістерін екінші біреуге таң ады, оның қ ылық -ә рекетін тү сінігісі келіп, сол адамның орнына ө зін қ ояды. Осылайша басқ аладардың мінез-қ ұ лқ ы мен мінез бітістерін ө зімізді қ ызық тырғ ан адамғ а таң у арқ ылы нақ ты тұ лғ а жө нінде психологиялық мә лімет топтастыруғ а болады.
Алғ ашқ ы ә сер тә сілі бө где адамды бірінші кө ргеннен қ алыптасатын образды бекіту ү шін қ олданылады. Бұ л қ ұ былыстың болуы адамғ а байланысты алғ ашқ ы ә сердің кейінгі ә серлерге қ арағ анда кү штірек сезілуінен болады. Назарғ а алынғ ан адам туралы кө п, ә ртү рлі ақ паратты бірінен кейін бірі бір ізді қ абылдау кезінде біздің санамызда ең алғ ашқ ы мә лімет тұ рақ талып қ алатыны ғ ылымда дә лелденген. Алғ ашқ ы ә серленуге қ арсы қ ұ былыс – жаң алық ты ә серлену тә сілі, яғ ни талдауғ а тү скен адамның образы ол жө ніндегі ең соң ғ ы мә ліметке орай қ ұ рылады.
Ық тималды болжай ә серлену деп келесі қ ұ былысты тү сінуге болады: адам миы болашақ оқ иғ аларды алдын ала болжастыру қ абілетіне ие. Осыдан тұ лғ а басталғ ан іс-ә рекеттің бағ дарын, қ арқ ындылығ ы мен ақ ырғ ы нә тижесі кү ні бұ рын жоспарланады. Оқ иғ алар мен қ ұ былыстарды дә л болжастыру қ ажеттігі адамдардың ө зара тү сінуі мен бірін-бірі қ абылдауында ө те қ ажет. Егер ө мір жағ дайлары адамның ә лі белгісіз қ асиеттері жө ніндегі адамның болжамын растайтын болса, онда болжастыруғ а деген адам сенімі беки тү седі не керісінше болуы мү мкін.
Асыра сілтеу ә сері адам жө ніндегі алғ ашқ ы бағ аның кейінгілерге кү шті ық пал етуінен болады. Мұ ндай ә серден бірінші берлген мінездеме қ атып қ алғ ан, ө згермес кү йінде қ алады. Егер қ андай да адам бір кө руден адамғ а ұ намды тарапынан танылса, кейін де сол бағ асынан танбай, ол адамғ а басқ а бір сын кө зқ арастарды жолатпауғ а тырысады немесе керісінше де болады.
Психологиялық бейне жасауда ең кү рделі де маң ызды тә сіл – жеке адамның бітістерді біріктіре ә серлену қ ұ былысы. Оның мә ні ә рбір адам сан қ илы тұ лғ алармен кө п мә рте кездесе жү ріп, қ абылдау жә не бағ алаумен жадында олардың сырт кө рінісі, психологиялық жә не ә рекет-қ ылығ ы туралы пайымдау бекітеді. Кө п қ айталап кездескен бұ л ә серлер бірігеді де, солардың ішінде бірі, мысалы адамның сырт келбеті белгілі бір психологиялық ішкі қ асиетпен ұ штастырылады. Осы біріккен образ негізінде екінші бір адамды кездестіргенімізде, одан оның сырт пішініне қ арап сә йкес қ асиетті іздестіреміз. Мысалы, қ абағ ы тү ксиген адамдар ауыр мінезді, тұ йық келеді. Осылайша жалпылай біріктіре тү зген ішкі бейнемізден барлық қ абағ ы тү ксиген адамдарды бірдей бағ алай саламыз.
3. Бірін бірі тү сінуде адамдар кө біне шектен тыс ө зімшіл, субъективті, асығ ыс қ орытынды жасауғ а бейім келеді.
Адамның ө зімшілдігі оның тө ң ірегіндегілерге бағ а берудегі ө з қ абілетін асыра дә ріптеуінен келіп шығ ады. Субъективті қ ателіктің мә ні: нақ ты кезең дегі ө зінің психологиялық кейпіне назар салмастан, адам нақ ты кө ріп тұ рғ аны мен естігеніне сеніп қ алады, ал кө з бен қ ұ лақ қ абылдауы ә рқ ашан адамның жеке кө ң іл-кү йінің жағ дайына тә уелді. Қ андай да адамды қ абылдау адамның сол мезеттегі жан толғ анысына, кө ң іл шарпуы мен қ ажетсінуіне байланысты келеді. Осы тұ рғ ыдан адам бағ алауда ө з сезімі мен пікір пайымдауына да толық сене беруге болмайды.
Ситуативтік қ ателіктің мә ні: басқ аны бағ алай жә не қ абылдай отырып, тұ лғ а ө з қ абылдау процесінің қ андай жағ дайда ө тіп жатқ анын ескермеуі жә не сол жағ дайдың оның ө зінің ә рекет-қ ылығ ы мен бақ ылауындағ ы адамның болмысында нендей ә сер етіп жатқ анын байқ амауы мү мкін. Адам ө зінің бақ ылауда екенін сезсе, ө зінің ә деттегі, қ алыпты қ ылық тарын бұ рмалап кө рсетуге тырысады.
Асығ ыс қ орытынды жасауғ а байланысты қ ателіктің мә ні: бақ ыланушы адам жө ніндегі пікір мү мкін болғ ан мә ліметтердің бә рі жинақ талмай, ү стірт беріледі. Мұ ндай қ ателік болмауы ү шін тө ң ірегіндегілерді тү сінуге ниет еткен ә рбір адам ү шін тө ң ірегіндегілерді тү сінуге ниет еткен адам ұ стамдылық пен, болжамы нақ ты деректермен айқ ындалмағ анша, бақ ылауғ а алынғ ан тұ лғ а жө нінде ой топшылаудан аулақ болғ ан жө н.
Қ ателіктердің тағ ы бір тобы жалғ ан қ арапайымдылық тан келіп шығ ады. Мұ ндай қ ателік ө зін-ө зі шын мә ніде кім екенін білмейтін, қ оғ амдық беделі жоқ, аң ғ ырт адамда болады. Бұ л типтегі жандар тө ң ірегіндегілердің ішкі жан дү ниесі мен ә рекет-қ ылығ ының мә нін тү сінуге қ абілеті жетпегенімен, ө зін дү ниеден хабарсыз, не болса соғ ан сенгіш кейіпте танытып, кім болса соның арбауына тү сіп кете береді.
Ұ сынылатын ә дебиеттер тізімі:
Негізгі ә дебиеттер: [ 1, 4, 5, 6, 8, 11, 12, 13]
Қ осымша ә дебиеттер: [2, 8, 9, 10, 11, 13, 14, 17, 20, 21]
Дә ріс 5. Ұ жымдық топтағ ы қ арым-қ атынас
Жоспар:
1. Ұ жымдық топтың кә сіптік тә жірибесі.
2. «Басшы-қ ызметкер» жү йесіндегі қ арым-қ атынас тү рлері.
3. Лидер мә селесі. Ұ жымдағ ы басшының атқ аратын ролі
Дә ріс тезистері:
Тә рбиелеу объектісі ретінде жеке баладан гө рі, ә р тү рлі сипаттар бойынша біріктірілген балалардың ә р тү рлі топтары қ арастырылады. Адам тұ лғ а ретінде топта қ алыптасады, топ ішіндегі қ атынастарды тікелей кө рсететін амаладанғ ан кө рсеткіш. Тұ лғ а ү шін топтың маң ыздылығ ы мынады: топ – белгілі бір ә рекеттер жү йесі. Топтың ө зінің белгілі бір ә рекет тү рінің субъектісі болады жә не сол арқ ылы қ оғ амдық қ атынастардың жү йесіне енеді.
Топ ұ ғ ымының шығ уы кү рделі. Европада бұ л сө з ХVІІ ғ асырдың аяғ ынан кейін пайда болды. Сол кезде француз суретшілері Италиядан техникалық терминді отанына ә келді. Қ азіргі уақ ытта бұ л техникалық ағ ым толығ ымен ысырылып, топ ұ ғ ымы психологияда берік бекітілді. Алайда бұ л қ ұ былыс кү рделі мен бір мағ ыналы болуы соншалық ты оғ ан ешкім анық тама бермеген. Топты тө мендегідей сипаттағ ы жеке адамдардың жиналысы деп санады:
- бір-бірімен жиі ара қ атынас жасайтын;
- ө здерін бір топтың мү шесі деп санайтын;
- ө здерінің қ ызығ ушылық тары бойынша жалпы нормаларды бө лісетін;
- ролдер бө лісінің бірдей жү йесіне қ атысатын;
- бірдей объектілер мен идеялармен ө зін тең естіретін;
- топты қ анағ аттандырудың қ айнар бұ лағ ы ретінде қ абылдайтын;
- кооперативтік ө зара қ арым-қ атынаста болатын;
- ө здерін біртұ тас сезінетін;
- ө здеріне қ атысты іс-ә рекеттерді реттейтін.
Топтар ө лшемі бойынша ү лкен, шағ ын топтар деп бө лінеді. Ү лкен топтар шынайы жә не шартты болып бө лінуі мү мкін. Шынайы топтар дегеніміз – белгілі бір іс-ә рекетке тү сетін кү рделі тү рде ұ йымдасқ ан адамдар тобы (мектеп ұ жымы, зауыт ұ жымы т.б.). Шартты топтар бір-бірімен тікелей не жанама объективтік арақ атынас жасамайтын субъектілерден тұ рады. Олардың ә леуметтік жә не психологиялық сипаттамалары ортақ болады. Ү лкен шартты топтарды зерттеу олардың мү шелерінің дамуын болжауғ а жә не оларғ а қ атысты ө зінің стратегиясын жасауғ а мү мкіндік береді. Шағ ын топтар бұ л ортақ мақ саттарымен немесе міндеттерімен біріктірілген, ә рқ ашанда тікелей қ атынас жасайтын жеке адамдар. Ішкі қ ұ рылысының қ арапайымдылығ ы шағ ын топтың ерекшелігі болып табылады. Шағ ын топта ә детте, беделді лидер немесе беделді жетекші болады. Топ мү шелерінің арақ атынасын ұ йымның сипатына байланысты топтарды бө ле отырып ресми ұ йым топтың қ ұ рылымының сырттан берілетінін болжайды, ал топтың ресми емес ұ йымын адамдардың психологиялық арақ атынасы қ алыптастыратын ішкі қ ұ рылымдық ерекшеліктер реттейді.
Педагогтың, зерттеушінің алдына қ ойылғ ан міндеттер бойынша, шағ ын топтарды былайша бө луге болады: топ мү шелерінің арасындағ ы қ атынастардың жақ ындық дә режесіне байланысты – бірінші (жанұ я, жақ ын достар) жә не екінші (оқ у, ө ндірістік байланыстар); топқ а қ атынасушылардың қ ұ қ ық тарына байланысты - бірдей жә не бірдей емес; жеке адам ү шін топтың қ ұ ндылығ ына байланысты – мү шелік топтарғ а жә не референеттік топтар жеке адам ү шін эталон мінез-қ ұ лық ү лгісі болады. Шетел зерттеушілері шағ ын топқ а ерекше назар аударғ ан. М.Г.Ярошевский бұ л қ ызығ ушылық тың бастауы деп адам іс-ә рекеттерінің бө лінуінің кү шеюі салдарынан жалпы қ оғ ам ө мірінің кү рделенуі, қ оғ амдық ағ заның кү рделенуін біледі. Адам ө мірінде шағ ын топтардың ролі объективтік кө терілуде, ө йткені топталып шешім қ абылдау қ ажеттігі ө суде.
Алайда, жалғ ан ә дістемелік ұ станымдар шетел психологтарын шағ ын топтардың мағ ынасын қ айта бағ алауғ а ә келді. Олар шағ ын топты психологиялық феномен ретінде қ арастырды. Ғ алымдардың пікірі бойынша, бұ л феноменді зерттеу тұ лғ аның қ алыптасу заң дарын ғ ана емес, сонымен қ атар қ оғ амның даму заң дарын да тү сіндіруге мү мкіндік берді. Шағ ын топтардың тұ тастығ ы, топ ішіндегі байланыстарды ү зуге бағ ытталғ ан кү штерге қ арсы ә сер етуші олардың қ ұ рылымының тұ рақ тылығ ы, топтың іс-ә рекетінің нә тижелілігі жә не оның жетекшілік ү лгісімен, мө лшерден тә уелділігі, тұ лғ аның топтан тә уелсіз болуы, сондай-ақ тұ лғ ааралық қ атынастардың басқ а мә селелері – эксперименталдық зерттеулердің тақ ырыбы болды.
Ә леуметтік міндеттердің қ алыптасу заң дылық тары жайлы кө зқ арастардың эволюциясы салдарынан ұ жым психологиясы пайда болды. Ұ жымның қ алыптасу заң дылық тарын зерттеуге А.С. Макаренко ү лкен ү лес қ осты. Ол ұ жымдасудың маң ызды сипаты ретінде бірлескен ә леуметтік-позитивтік іс-ә рекетті қ арастырды. Макаренко ұ жымды нақ тырақ былай сипаттады: ортақ ә рекетпен, ортақ мақ сатпен біріккен жә не басқ ару, тә ртіп, жауапкершілік органдары бар ең бекшілердің ерікті тобы. Ол ұ жымның даму кезең дерін жасады:
- ұ жымды қ ажет ететін қ оғ амдық маң ызды мақ саттардың дамуы;
- тұ лғ аның дамуына сә йкес келетін атмосфераны жасау;
- арақ атынастар нормалары;
- ұ жым ішіндегі ә рекет қ оғ амдағ ы бар ү лгілерге сә йкес жасалады.
Сонымен, іс-ә рекет принципі А.С.Макаренко жү йесінде, біріншіден, ө зі жасағ ан тә рбиелеуші ұ жымның психологиялық -педагогикалық жобасының орталық бө лімі, екіншіден – бұ л жобаны шындық қ а айналдыруды ұ йымдастырудың бастауы болды. 60-жылдардағ ы ғ ылыми-техникалық алғ а бастаушылық талаптары ұ жымдар ө мірінің ә леуметтік-психологиялық мә селесін зерттеуге себеп болды: ө ндірістік, ғ ылыми, мектеп, ә скери сондай-ақ басқ а белгілі ә леуметтік сипатпен біріктірген бірліктері. Бұ л салада жұ мыс істейтін авторлардың кө пшілігі ұ жымды шағ ын топтың белгілі бірі ретінде қ арастырады.
Алайда, 70-жылдардың басында ұ жым мағ ынасын ә леуметтік тұ рғ ыдан дұ рыс тү сіну ө здігінен кө птеген психологиялық мә селелерді шеше алмайды. Ұ жымдағ ы тұ лғ ааралық қ атынастардың ғ ылыми тү сініктерінің ә леуметтік-психологиялық мә селесі ә дістемелік проблемағ а айналды: ұ жымдағ ы тұ лғ аны жә не ұ жымдардың зерттеудің ұ қ сас эксперименталдық ә дістемелерін жасау жә не пайдалану қ ажеттілігі мойындалды.
Топтық дамудың айқ ын дең гейлерін сипаттайтын тө мендегідей 5 шектік принциптер бө лініп шық ты:
1. Байланыстың кө терің кі дең гейі жә не тұ лғ аралық қ атынастарды байланыстыратын іс-ә рекет факторларының кө терің кі ә леуметтік қ ұ ндылығ ы – бұ л ұ жым.
2. Егер топта қ ажетті бірлескен іс-ә рекет болса, тұ лғ ааралық қ атынастарды байланыстыруы мү мкін болатын кө терің кі ә леуметтік факторлар болғ ан кездегі байланыстырудың тө менгі дең гейі – бұ л ә леуметтік ассоциация.
3. Бірлескен іс-ә рекеттің болмауын байланыстырудың жоқ тығ ы – бұ л диффузиялық топ.
4. Кө терің кі ассоциалдық байланыстырушылар факторлар кезіндегі қ андай да бір бірлескен іс-ә рекеттің тұ лғ ааралық қ арым-қ атынастарының байланысуының тө менгі дә режесі – бұ л ассоциалдық ассоциация.
5. Іс-ә рекет арқ ылы байланысудың кө терің кі дең гейі жә не байланыстырушы факторлардың кө терің кі қ оғ амғ а қ арсы реакциялық сипаты – бұ л коорпорация.
Топтардың ө мір сү руінің уақ ыт аспектілерін қ арастыра отырып, топ ішіндегі қ ұ рылымдардың келісімділігін, тә ртібін, олардың бір қ алыптылығ ы мен қ ызмет етуге бейімділігін қ амтамасыз ететін интегративтік ү рдістерге тоқ талғ ан жө н. Интегративтік ерекшеліктердің болмауы, кез келген адамдар бірлестігін қ ұ лдырауғ а ә келеді. Топтың даму мә селесінің шең берінде интеграция бұ л жү йенің тыныштық, тепе-тең дік беті ретінде қ арастырылуы мү мкін. Интегративтік ү рдістердің айырмашылығ ы мынада: ә деттегі жағ дайларда олардың тобы кү нделікті қ ызметінде жасырын болады жә не кездейсоқ кедергілерден ө ту кезінде ғ ана ө зінің қ атынасының анық сипаттарын кө реді. Тұ лғ аның топтағ ы интеграциясының нә тижесі болып, тұ лғ аның қ арым-қ атынас жә не іс-ә рекет кезінде басқ а топ мү шелерімен ү йлесімділігі саналады. Топ аралығ ының мә селесі кө п жақ ты. Ұ жымдағ ы ә ртү рлі аралық ү рдістер топтың даму дең гейіне байланысты болады. Ұ жымның аралығ ы жә не оның басқ а топ мү шелерінен айырмашылығ ын қ амтамасыз ететін алғ ашқ ы психологиялық феномен болып – ұ жымдық ө зін-ө зі анық тау болып саналады.
Егер ұ йымдаспағ ан кездейсоқ топтағ ы адамның мінез-қ ұ лқ ы ө зі таң дағ ан орынмен айқ ындалса, онда ұ жымда тағ ы да бір ө зіндік мү мкіншілік – тұ лғ аны ұ жымдық ө зін-ө зі анық тау. Тұ лғ а ық палдарғ а талғ аммен қ арай отырып, байланыстырушы факторларғ а – бағ алауғ а, сендіруге, идеалдарғ а байланысты біреуін қ абылдайды жә не біреуіне қ арсы шығ ады.
Арнайы ұ йымдастырылғ ан топтық қ ысым жағ дайындағ ы тұ лғ аның мінез-қ ұ лқ ы топтың тікелей ық палына жә не ө зін-ө зі сендіруге бейім болуына байланысты болмай, топта қ абылданғ ан іс-ә рекеттердің мақ саттары мен міндеттеріне, қ ұ ндылық ты бағ ыттарына байланысты болады.
Белгілі бір адам бірлестігінде ү йлесімділікке жету қ иын болып кө рінеді. Ө йткені барлық адамдар да, ә р тү рлі жағ дайларда кү рделі, мақ саттардың да сә йкес келмеуі мү мкін. Адам қ атынастарының кү рделі болуы келіспеушілікті тудырады. Шетелдік психологияда қ абылданғ ан ұ йымшылдық ты зерттеу ә дістемелерінің кө пшілігі мына жорамалғ а сү йенеді: топтағ ы қ арым-қ атынастың жиілігі жә не саны мен оның ұ йымшылдығ ы арасында тікелей байланыс болады, сондық тан ө зара оң немесе теріс талғ амдардың саны мен кү ші – бұ л ұ йымшылдық белгісі. Топтық жә не жеке белсенділіктің бастаулары, кө зқ арастардың, тұ рғ ылық ты бағ ыттардың жә не ережелердің қ алыптасуы – мұ ның бә рі, тұ лғ ааралық қ арым-қ атынас пен қ атынастардың эмоционалдық дең гейінің туындысы тү рінде қ арастырылады.
Отандық психологтар ұ жымдық ұ йымшылдық ты оның маң ызды сипаттамасы ретінде – мақ саттарды, міндеттерді жә не идеалдардың ортақ тығ ын мойындаудан туғ ан оның бірлік ө лшемдері тү рінде қ арастырады. Сондық тан ұ йымшылдық ты анық тау ү шін жә не оны білдіретін индекстерді алу ү шін отандық ғ алымдар бірлескен топтық іс-ә рекеттің мазмұ ндық сипаттамасына жү гінді. Осылайша ұ йымшылдық ты ұ жымның қ ұ ндылық ты бағ ытталғ ан бірлігі ретінде қ арастыру тү сінігі пайда болды.
Топтық ұ йымшылдық тың кө рсеткіші болатын қ ұ ндылық – бағ ыттағ ы бірлік топтың ішкі байланыстар жү йесінің интегралдық сипаттамасы ретінде білінеді. Бұ л жү йе, топ іс-ә рекетінің мақ сатқ а жетуде жә не осының барысында оның қ ұ ндылық ты бағ ыттарын жү зеге асыруда аса маң ызды болатын объектілерге байланысты топ мү шелерінің кө зқ арастары мен ұ станымдарының, бағ алауларының, пікірілерінің ұ қ састық дең гейін кө рсетеді. Ұ жымдағ ы қ ұ ндылық ты бағ ытталғ ан бірлік – бұ л алдымен, іс жә не адамгершілік салаларындағ ы бағ алаулардың, бірлескен іс-ә рекеттің мақ саттары мен міндеттеріне деген кө зқ арастарының жақ ындасуы. Қ ұ ндылық ты бағ ытталғ ан блогының жоғ ары дең гейі топтың қ арым-қ атынастық тә жірибесінің нә тижесінде жасалып, қ оғ амғ а пайдалы сипаттағ ы топтың бірлескен іс-ә рекет белсенділігінің салдарынан пайда болады. Ол топ мү шелері мен тұ лғ ааралық қ атынастардың барлық феномендері арасындағ ы қ арым-қ атынастың негізін салады. Сондық тан топтағ ы ара-қ атынастардың сипатын – ұ жымдық сипаттағ ы бірлескен іс-ә рекеттің нә тижесінде пайда болатын, топ мү шелерінің кө зқ арастары мен қ ұ ндылық ты бағ ыттарының бірлігі білдіреді.
Ұ жым аралығ ы жайлы анық талғ ан ұ жымдық тең естірулер мен қ ұ ндылық ты бағ ытталғ ан бірліктен басқ а, бірлескен іс-ә рекет нә тижесінде жауапкершіліктің артуының ұ қ сас феноменінің болуы немесе болмауы арқ ылы айтуғ а болады. Яғ ни топтағ ы функциялар немесе ролдер анық бө лінуі керек, алайда, топ жә не топтық іс-ә рекет динамикалық қ ұ былыстар. Топтың барлық мү шелерінің атқ аратын қ ызметтерін толығ ымен атап кө рсету жә не барлық ролдік кү тулерді алдын ала келістіру мү мкіншілігі ә рдайым бола бермейді, ә сіресе іс-ә рекет шығ армашылық сипатта болса. Мұ ндай жағ дайда ролдік кү тулерді келістіру тү ріндегі бірлік тұ лғ аның ұ жымдағ ы шынайы интеграциясын қ амтамасыз ете алмайды. Бұ л жағ дай топтық іс-ә рекеттің мақ саттық сипаттамаларына ғ ана жү гініп қ оймай, ортақ мақ сатты кө здейтін ө з жолдасына қ атысты ә рбір ұ жым мү шесінің жеке ұ станымында кө рінетін оның адамгершілік негізіне де сү йене отырып, қ ұ ндылық ты бағ ытталғ ан бірлікті, ұ жым ұ йымшылдығ ының негізгі жә не маң ызды кө рсеткіші ретінде қ арауғ а қ айта оралуғ а мә жбү р етеді.