Студопедия

Главная страница Случайная страница

КАТЕГОРИИ:

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Түркі тілдері туралы ғылым






Тү ркі республикалары басқ а да кө птеген мә селеде Ресей ауқ ымында болғ аны сияқ ты тілдері туралы ғ ылымда да оны жетекші, кө шбасшымыз деп санады, соғ ан жалтақ тап келді. Одақ тық ғ ылым академиясы жанындағ ы «Тү ркология» секторын ө здерінің ғ ылыми бас штабымыз деп санады, соның айналасына топтасты.

.

Тү ркология ғ ылым атауы ретінде «тү рік», тү ркі деген сө здер негізінде пайда болғ ан. «Тү рік, тү ркі» атаулары тү ркі халық тарының кө не жазбаларында ө те ертеден бар, ал еуропалық жазбаларда біздің заманның X ғ асырынан басталады.

«‘Тү рік» сө зінің этимологиясы белгісіз. Ғ алымдардың айтуына қ арағ анда, ол батыр, кү шті деген мағ ынаны білдірген.

«Тү ркі» ертеде этникалық атау ретінде қ олданылмағ ан, ә рқ айсысының ө здеріне тә н этникалық атаулары бар тайпалардың саяси бірлестігінің аты болғ ан. Ертедегі ә скери шонжарлар «тү ркі» деп аталғ ан. Келе-келе тү ріктер басшылығ ымен біріктірілген тайпалар тү ріктер деп аталғ ан да, тү рік этникалық атауғ а айналғ ан.

«Тү рік» сө зін ө зінің этникалық, ұ лттық атауы ретінде иемденген жә не кү ні бү гінге дейін сол мағ ынада қ олданатын тү рік республикасында тұ ратын, «Осман тү ріктері» деп аталатын бір ғ ана халық. Ал «тү ркі» деген сө з — «тү рік» атауы сияқ ты бір ғ ана халық қ а, ұ лтқ а тә н атау емес, ол — ә рқ айсысының ө здеріне меншікті ұ лттық атаулары бар тү ркі халық тарының бә рін қ амтитын атауы. «Тү ркі» — бір ғ ана халық тың атауы мә нінде қ алыптасқ ан «тү рік» атауымен шатастырмау, барлық тү ркі халқ ы Осман тү рігінен тарағ ан екен деген теріс ұ ғ ым тумау ү шін, тү ркологияда ү стіміздегі ғ асырдан бастап қ олданылып жү рген, ә бден орнық қ ан ғ ылыми термин.

Ертеректе тү ркі халқ ын гректер — скиф, қ ытайлар — гунн, ирандар — сақ деп атағ ан. Тү ркология дербес ғ ылым ретінде Ресейде қ алыптасты. Олай болуының географиялық та, саяси да себептері бар. Географиялық жақ тан алғ анда тү ркі халық тары кө не заманнан Ресеймен кө рші ел, саяси жағ ынан соң ғ ы уақ ытқ а дейін Шығ ыс славяндармен бір мемлекет қ ұ рамында болып келді «‘Тү ркі тілдері» деген жалпы атау, оның қ ұ рамына тү ркі тілдес 30-ғ а тарта ұ лттар мен этникалық топтар енеді. Солардың бірі — қ азақ тар. Тү ркілер — дамудың талай қ иян-кескі ө ткелдерінен ө ткен кө не халық, қ азақ тар да солай. «Арғ ы атам ер тү рік» деп М.Жұ мабаев айтқ андай, қ азақ халқ ының арғ ы тегі, тү пкі тө ркіні — тү ркілер. Тү ркілердің бір бө лігі, бір тармағ ы болғ андық тан, олар ө ткен тарихтық ө ткендерден қ азақ тар да ө тті. Осы себептен де қ азақ халқ ының азаматтық, тілдік, рухани тарихы, белгілі шамада болса да, жалпытү ркілік тарихпен сабақ тасып жатады. Сондық тан тү ркілер тарихынан, тү ркология қ ағ идаларынан хабардар болмайынша, туғ ан халқ ымыздың, тіліміздің тарихын жете білу мү мкін емес.

Қ азақ тілі туыстық белгілері жағ ынан да, типологиялық белгілері жағ ынан да тү ркі тілдерімен бірлікте. Оның қ алыптасу, даму тарихы жалпы тү ркі тілдерінің тарихымен тығ ыз байланысты. Осы себептен де қ азақ тілі білімі Отандық тү ркологияның бір саласы болып есептеледі. Отандық тү ркологияның табыстарына, жетістіктеріне қ азақ тілі білімі де ортақ, ол сол табыстарғ а сү йенеді, соны басшылық қ а алады. Сондық тан тү ркология тарихын білмейінше, қ азақ тілі білімінің тарихын жете білу мү мкін емес. Осы себептен де тү ркі халық тарының ертедегі тарихын білу деген — ө з туғ ан халқ ымыздың тарихын білу деген сө з, сол сияқ ты, жалпы тү ркі халық тары тілдерінің, яғ ни тү ркі тілінің ертедегі тарихын білу деген сө з ана тіліміздің тарихын білу деген сө з. Тү ркологияны білудің қ ажеттігі міне осында.

Тү ркі тілдерінің бір негізден тарағ ан ө зара туыстас тілдер екендігі олардың морфологиялық формалары мен синтаксистік тә сілдеріндегі бірліктен, жақ ындық тан да, дыбыстық жү йелері мен негізгі сө здік қ орындағ ы бірлік пен жақ ындық тан да байқ алады.

Туыстық жақ тан бір топқ а жатқ ызылғ анымен, тү ркі тілдерінің бір-бірімен жақ ындық дә режелері бірдей емес: олардың ішінде бір-бірінен шамалы ғ ана ө згешелігі бар, сө йлеушілері бір-бірімен тілмашсыз-ақ тү сінісе алатындары да, тілмашсыз сө йлессе, тү сін.се алмайтын алыстары да бар

 

 

+1дауыс

Тү ркі тілі ү ш топқ а бө лінеді:
1) Тү ркі-Шағ атай - бұ л топта қ азіргі Орта Азия тұ рғ ындары яғ ни қ азақ, ө збек, қ ырғ ыз, ноғ ай секілді ұ лттар сө йлейді.
2) Тү ркі-Қ азан - бұ л топта қ азіргі Ресейдегі тү ркі тілдес халық тармен (татар, қ арашай, башқ ұ рт т.б) қ атар ә зербайжандық тар сө йлейді
3) Тү ркі-Стамбұ л - бұ л қ азіргі Тү ркия тө ң ірегіндегі тү ріктер мен ұ сақ ұ лттардың сө йлейтін тілі.

Ә рине, уақ ыт ағ ымымен бұ лар ө згеріске ұ шырағ ан

 

KORLAN

Қ азақ стан Республикасы Білім жә не ғ ылым министрлігі

Абай атындағ ы Қ азақ ұ лттық педагогикалық университеті

Филология институты

Филология мамандық тары кафедрасы

«6М021200- Тү ркітану» мамандығ ына арналғ ан

Мемлекеттік емтихан сұ рақ тары

 

ФИ Ғ ылыми Кең есінің отырысында бекітілді

Хаттама №___, __________201__ ж.

Ғ ылыми Кең ес тө рағ асы:

Филология институты директоры

____________Ә бдіғ азиұ лы Б.


Поделиться с друзьями:

mylektsii.su - Мои Лекции - 2015-2024 год. (0.008 сек.)Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав Пожаловаться на материал