Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Грек, парсы авторларының шығармалары.
Қ азақ стан жеріндегі сақ тайпалары туралы жазғ ан Парсылар. Сақ тар туралы дерек қ алдырғ ан грек авторы Герадот Парсы жазбаларындағ ы «сақ» сө зінің мағ ынасы Қ ұ діретті еркектер. Иран жазбаларындағ ы «сақ» сө зінің мағ ынасы Жү йрік атты турлар. Ежелгі грек авторларының сақ тарды атауы Азиялық скифтер. Ежелгі грек авторы Герадоттың сақ тарды атауы Массагет. Грек деректеріндегі кө шпелілердің тағ ы да бір атауы Дайлар. Сақ тар туралы «дұ шпанғ а-қ атал, досқ а адал» деп баяндайтын грек авторлары. Сақ ә йелдері туралы «ержү рек келеді, соғ ыс қ ауіпті тө нгенде ерлеріне кө мектеседі» деп баяндайтын грек авторы Ктесий. Парсы жазбаларында Жетісу, Сырдарияның орта ағ ысында тұ рғ ан сақ тар Сақ -тиграхауда. Парсы жазбаларындағ ы тең іздің арғ ы жағ ындағ ы сақ тар Сақ -парадарайа. Сақ -парадарайаларының оң тү стігінде қ оныстанғ ан сақ тар атауы Сақ -хаумаваргалар. Тиграхауда сақ тарының қ оныстанғ ан аумағ ы Оң тү стік Қ азақ стан. Дай, аргиппей, исседон сақ тарының қ оныстанғ ан ө ң ірлері Орал тауының оң тү стігі. Мү лік тең сіздігі тү пкілікті орнағ ан дә уір Темір. Ә скери-демократияның пайда бола бастағ ан кезі Темір дә уірі. Сақ қ оғ амындағ ы тайпалар мен рулар арасындағ ы даулы мә селерді шешуі Тайпа кө семі. Сақ қ оғ амындағ ы адамдар тобы – жауынгерлер, абыздар, малшылар мен егіншілер Сақ жауынгерлерінің ежелгі ү нді-иран тіліндегі атауы – «Арбада тұ рғ андар» Сақ қ оғ амындағ ы абыздардың танымал белгісі – тостағ ан мен ерекше бас киімі Сақ қ оғ амындағ ы «сегізаяқ тылар» деп аталғ андар – малшылар мен егіншілер Сақ жауынгерлерінің киім тү сі – қ ызыл Сақ қ оғ амындағ ы абыздардың, малшылар мен егіншілердің киім тү сі – сары, кө к Бізге жазба деректерден белгілі сақ патшасы – Томирис Сақ тарды «Ә лемдегі ең ә діл, ең шыншыл халық» деп есептегендер – гректер Сақ тар туралы олар «Садақ пен, қ ылышпен жә не қ ола балталармен қ аруланғ ан, сауыт киген» деп жазғ ан – Страбон Сақ тар туралы «киімі мен ө мір сү ру дағ дысы скифтерге ұ қ сас» деп жазғ ан – Герадот Герадот жазбаларындағ ы сақ тардың қ ыс кезіндегі мекені – Ағ аш ү йлер Сақ тардың негізгі шаруашылығ ы – мал шаруашылығ ы Сақ тар ө мірінде аз ө сірлетін мал тү рі – ірі қ ара Қ ызылорда облысы жеріндегі б.з.б. IV- б.з.-дың XIII ғ асырларына жататын ежелгі қ алашық – Шырық -Рабат Ертедегі темірді ө ндірудің қ арапайым тә сілі – Пеш кө рікпен Сақ тар туралы «Қ ұ дай деп олар кү нді есептейді жә не оғ ан жылқ ыны қ ұ рбандық қ қ а шалады» деп жазғ ан – Страбон Сақ жеріне Кир бастағ ан парсы ә скерлерінің басып кірген уақ ыты – б.з.б. 530ж. Томирис туралы «Ә йел болса да қ орық қ ан» деп жазғ ан – Рим тарихшысы Помпей Трог Сақ жерінде Кирдің ө лтірілгенін жазғ ан – Герадот Дарий бастағ ан парсы ә скерелері жорығ ының мерзімі – б.з.б. 519ж. Сақ малшысы «Шырақ» туралы суреттейтін герк тарихшысы – Полиэн Сақ патшайымы Томиристің ө мір сү рген мерзімі – б.з.б. 570-520жж. Сақ тардың парсы патшасы Кирге қ арсы кү ресін басқ арғ ан – Томирис Сақ тардың парсы ә скері қ ұ рамында Марафон шайқ асына қ атысқ ан уақ ыты – б.з.б. 490ж. Б.з.б. IV ғ асырда сақ жеріне қ ауіп тө ндірген – Македонский Грек-македон басқ ыншыларына қ арсы кү ресті басқ арғ ан – сақ жауынгері Спита А.Македонскийдің Сырдариядан ө тіп сақ тарғ а қ алай щабуыл жасағ аны туралы жазғ ан – Арриан Сақ тардың А.Македонскийғ а қ арсы ерлік кү ресі туралы жазғ ан – Арриан Томирис пен Кир шайқ асы туралы жазғ ан – Рим тарихшысы Помпей Торг Қ ызылордадан 300 шақ ырым жерде орналасқ ан сақ қ аласының орны – Шірік-Рабат Шірік-Рабат қ аласының кү зет мұ наралары бар орталығ ы – Цитадел Қ ыш кү йдіретін пеш, қ ол диірмен тастары, тары қ алдық тары табылғ ан сақ қ аласы – Бә біш-Молда Б.з.б. VII ғ асырдан бастап далалы аймақ тарда пайда болғ ан ө нер – аң дық стиль Сақ тарғ а Ираннан «Ө мір ағ ашы» дейтін аң дық стильдегі бейне – арыстан бейнесі Аң дық стиль пайда болғ ан ғ асыр – б.з.б. VIIғ. Іле ө зенінің оң жағ алауындағ ы сақ қ орымы – Бесшатыр Бесшатыр қ орымындағ ы обалар жиынтығ ы – 71 оба Бесшатыр обасының мерзімі – б.з.б. V-IV ғ ғ. Алматының шығ ысындағ ы белгілі сақ обасы – Есік обасы Есік обасынан табылғ ан бұ йымдар саны – 4мың нан астам Есік обасынан табылғ ан 26 таң бадан тұ ратын жазуы бар зат – кү міс табақ ша Антропололтардың анық тауынша Есік обасындағ ы жерленген адамның жас шамасы – 17-18 «Аң стилі» дә стү рімен сақ тар жорық тар кезінде танысқ ан ел – алдынғ ы Азия мен Иран Сақ тардың бө ренелерді бір-біріне тығ ыз орналастырп жасағ ан табыты – Соркофаг Сақ тар обасындағ ы сағ анағ а жер астымен келетін арнайы жол – Дромос Сақ дә уірінің негізгі кездесетін археологиялық ескеткіштері – обалар Жетісудағ ы сақ тар обаларының тү рі 3-ке бө лінеді Ү йсін мә дениеті деп аталатын ескерткіштердің негізгі шоғ ырланғ ан ө ң ірі – Жетісу Жетісу ө ң іріндегі ү йсін мә дениетінің хронологиялық шең бері – б.з.д. III ғ.-б.з. IV ғ. Ү йсін тайпаларының мекендеген жері – Жетісу Ү йсін атауының қ ытай жазбаларында кездесе бастауы – б.з.б. II ғ. Ү йсіндер туралы «ат жақ ты, ақ қ ұ баша, сары шашты» деп жазғ ан – Қ ытай жазбалары Ү йсіндер астанасы ретінде аталатын қ ала – Қ ызыл аң ғ ар Ү йсіндердің щығ у тегі туралы мә лімет қ алдырғ ан тарихшы – Сыма-Цянь Ү йсіндер қ арым-қ атынас жасағ ан ел – Қ ытай Ү йсіндердің солтү стік-батыстағ ы кө ршісі – Қ аң лы Жазба деректердегі ү йсін халқ ының саны – 630мың Ү йсіндер басшысының атауы – Гуньмо Ү йсін гуньмосына бағ ынғ ан тайпа кө семдері атауы – Бек Ү йсін қ оғ амындағ ы қ атардағ ы адамдардың мө рлері балшық тан жасалды Ү йсін қ оғ амында дә улетті адамдардың киімі кө бінесе тігілді – жібектен Ү йсіндерде мү лік тең сіздігі болғ андығ ын дә лелдейтін – жерлеу орындары Жазба деректердегі ү йсін гуньмосының қ ытай ханшайыма ү йлену уақ ыты – б.з.б. 107ж. Ү йсіндерде егіншіліктің болғ андығ ын дә лелдейтін дерек кездескен қ оныс – Ақ тас қ ыстауы Ү йсіндердің тұ рақ ты ү йлері орналасқ ан жер – тау бө ктерлерінде Ү йсіндерде ә улеттің зираты орналасқ ан жер – қ онысқ а жақ ын жерлерде Ү йсіндердің сұ йық тағ амғ а арналғ ан негізгі ыдыстары былғ арыдан жасалды Ү йсіндерде жақ сы дамығ ан кә сіп – тері ө ң деу Ү йсіндерде саз балшық тан ыдыс жасаумен айналысқ ан - ә йелдер Ү йсіндердің зергерлік бұ йымдары табылғ ан қ орым – Ақ тас Ү йсіндерде жерленген адамның басы қ аратылғ ан тұ с – батысқ а Ертедегі ү йсіндердің қ ұ рбандық тары арналды – Жаратушы кү шке Ү йсіндердің қ ыш заттары мен ыдыстарындағ ы салынғ ан сурет – Кү ннің суреті. Қ аң лы мемлекетінің ө мір сү ру хронологиялық шең бері б.з.б III-II ғ. б.з V ғ асыр. Қ аң лылар туралы “Вэсаканың ер жү рек ұ лдары... Канха қ амалының алдында қ ұ рбандық берді” деп жазылғ ан кітап. “Авеста” Қ аң лылардың ө мірі мен тұ рмысын сипаттап жазғ ан тарихшы. Цыма Цянь Қ аң лылар туралы негізгі дерек кө здері. Қ ытай деректері Қ аң лы мемлекетінің пайда болғ ан уақ ыты, шекарасы туралы айтылатын маң ызды тарихи дерек. “ Цянь хоньшу” Қ аң лылардың археологиялық мә дениеттері. Қ ауыншы, Жетіасар Б.з.б 46-36 жылдары қ аң лылардың Қ ытайғ а қ арсы кө мек кө рсеткен елі. Ғ ұ ндар Қ ытай деректері бойынша ежелгі қ аң лылар саны. 600 мың Ежелгі қ аң лылардың негізгі атамекені. Сырдың орта ағ ысы Қ аң лылардың солтү стігіндегі кө ршілері Қ аң лы мемлекетінің оң тү стігіндегі кө ршісі. Ү йсін Қ аң лылардың экономикалық мә дени, саяси байланыс жасағ ан елдері Қ ытай, Қ ушан Қ аң лы билеушісінің титулы. Хан Қ аң лы елінің астанасы. Битянь Қ аң лы елі ішінде бө лінген иелік саны. 5 Қ аң лы елі ішінде ә р иелікті басқ арғ андар. Кіші хандар Қ аң лылардың Қ ауыншы мә дениетінің таралу аймағ ы. Ташкент тө ң ірегі Қ аң лылардың Отырар-Қ аратау мә дениетінің таралу аймағ ы. Қ уандария, Жаң адарияанғ арлары Арыстың сол жағ алауындағ ы қ аң лы қ аласының орны. Кө к-Мардан Қ аң лылардың Пұ шық -Мардан қ аласы мың ындағ ы зерттелген қ оныс. Кө ктобе Шыршық ө зенінің оң жағ ындағ ы қ аң лы қ аласы. Зах Қ аң лылардың дә нді жә не бау-бақ ша дақ ылдары ө сірілген аймақ.. Сырдария аң ғ ары Қ аң лылардың шаруашылық тың қ осымша тү рі. Аң аулау Қ аң лылардың металл ө ң дірісінің орталығ ы болғ ан аймақ. Шаш-Илах Қ аң лыларда металл ө ң деудің ірі орталығ ы болғ ан ежелгі қ ала. Қ ұ лата Шыршық ө зенінің оң жақ жағ алауындағ ы Зах каналы, бұ л... қ аң лылардікі Қ аң лылар жерінен табылғ ан тең гелер саны. 1300-дей Қ ытай тең гелері табылғ ан Отырар алқ абындағ ы қ аң лы қ орымы. Мардан Қ аң лылардың Мардан қ орымынан табылғ ан тең гелер. Қ ытайдікі Қ аң лылардың 16 гектар жерді алып жатқ ан қ ала жұ рты. Алтын-асар Қ аң лыларғ а жататын ө лген адамды киімімен жерлеу аймағ ы. Қ ауыншы мә дениеті Қ ытай деректерінде “ғ ұ н” атауының пайда болғ ан кезі. Б.з.б ІІІ ғ асыр Қ ытай деректеріндегі ғ ұ н басшысының атауы. Шаньюй Ғ ұ ндар туралы дерек беретін деректер. Қ ытай деректері Ғ ұ ндар кезенің қ амтитын аралық. Б.з.б ІV ғ – б.з ІІІ ғ. Ғ ұ н державасының негізін қ алағ ан. Мө де Шығ ыстанушы Л.Н Гумилевтің мә лімдеуінше ғ ұ н державасының пайда болғ ан мерзімі. Б.з.б 209 ж. Енисей жағ алаулары мен Алтайды мекендеген ежелгі тайпа. Ғ ұ ндар. Ғ ұ ндар мемлекетінің ә скери жү йесі қ ұ рылымы... 3 қ анатқ а бө лінген Ғ ұ н шаньюйінің жақ ын туыстары иеленген лауазым. Тү менбасы Ғ ұ н мемлекетінің ру саны. 24 Ғ ұ н мемлекетіндегі тұ менбасы ә скерінің қ ұ рамы. 10 мың жауынгер Ғ ұ ндарда ақ сақ алдар кең есі... жылына 3 рет шақ ырылды Ғ ұ ндар мен Қ ытай елі арасындағ ы соғ ыс қ имылдары созылғ ан уақ ыт. 300 жылдан астам Ғ ұ н мемлекетінің саяси кү шейген кезі. Б.з.б ІІ ғ – б.з.б І ғ аралығ ы. Ғ ұ н мемлекетінің оң тү стік жә не солтү стік болып бө лінген мерзімі. Б.з.б 55 жыл Ғ ұ ндардың шығ ыстан батысқ а қ арай жылжуы басталғ ан мерзім. Б.з.б ІІ ғ. Халық тврдың ұ лы қ оныс аударуын бастағ ан халық .. Ғ ұ ндар Рим империясына қ ауіп туғ ызғ ан ғ ұ н басшысы. Атилла немесе Еділ Еділ жауынгерлерінің Галлиядағ ы Каталаун даласындағ ы болғ ан шайқ ас жылы. 451 жыл Еділ қ айтыс болғ ан жыл. 453 жыл Еділ жайлы қ ұ нды дерек қ алдырғ ан адам. Прийск Еділдің шамамен ө мір сү рген жылдары. 400-453 жылдар Атилла операсын жазғ ан италяндық композитор. Джузеппе Верди Еділ атымен аталғ ан ө зен. Еділ немесе Волга Ғ ұ ндар жө нінде маң ызды дерек қ алдырғ ан адам. Марцеллин Ғ ұ ндар жақ сы шынық қ ан, отты да қ ажет етпейлі деп жазғ ан... Марцеллин Ғ ұ н ә скерлерінің негізгі тү рі. Атты ә скер Ғ ұ ндар ө сірген малдар тү рі. Барлық малдар тү рі Ғ ұ ндардың астық сақ тайтын ұ ралары табылғ ан жерлер. Ү й іші Ғ ұ ндардың негізгі баспанасы. Киіз ү й Ғ ұ ндардың ру кө семдері. Ақ сақ алдар Ғ ұ ндардағ ы билік беру жү йесі. Мұ рагерлік Ғ ұ ндарда опасыздық жасағ андарғ а берілген жаза тү рі. Ө лім жазасы Ғ ұ ндардың негізгі ө мір салты. Кө шпелі Ғ ұ н ә міршісінің сарайы туралы сипаттап жазғ ан адам. Прийск Ғ ұ ндар бұ йымының бетіне тү рлі-тү сті заттарды жабыстыру стилі. Полихромдық Ғ ұ ндарда бұ йым бетіне алтын тұ йіршіктерді дә некерлеу ә дісі. Зерлеу Ғ ұ ндарда бұ йымдарды безендіру ү шін қ олданылғ ан негізгі бейне. Жабайы аң дар Ғ ұ ндардың жү ннен киім тоқ ып кигендігін кө рсететін негізгі дә лел. Ұ ршы бастары Кө не дә уір авторларының ең бектерінде сармат атауының кездесетін мерзімі. Б.з.б ІІІ ғ Елімізде сарматтар қ оныстанғ ан аймақ.. Батыс Қ азақ стан Сармат тайпаларының ө мір сү рген мерзімі. Б.з.б VІІІ ғ -б.з V ғ асыр Арал-Каспий аралығ ы, одан оң тү стікке қ арай ө мір сү рген сармат тайпасы. Дах Каспий жағ алауында ө мір сү рген сармат тайпасы. Гиркани Сармат дә уіріндегі Каспий тенізінің атауы. Гиркан Батыс Қ азақ станда кездесетін ескерткіштер... сарматтардікі Б.з.б 248-247 жылдары Парфияны басып алғ ан сармат тайпасы. Дайлар Арманидтер ә улеті билігінің негізін салғ ан сармат тайпасы. Дайлар Савроматтар жайлы деректер қ алдырғ ан Рим тарихшысы. Диодор Ү стіртте зерттелген сармат ескерткіштері. Бә йте, Терең Сарматтардың ә скери-демократия заманында қ ауымының ішкі, сыртқ ы мә селелерін шешетін.
|