Дамуына зардабын тигізді.

Ә мір Темір 1371-1372жж. қ ай аймақ қ а ә скер аттандырды – Моғ олстанғ а.

1371-1390жж. дейін Моғ олстанғ а Ақ сақ Темірдің жорығ ы – 10 рет.

Ноғ ай Ордасының алып жатқ ан жері – Еділ мен Жайық аралығ ы.

Сарайшық қ аласының іргетасы қ аланды – Х ғ асырда.

Дон, Еділ казактарының Жайық бойына шапқ ыншылық жасау салдарынан Сарайшық қ аласы біржолата қ ирады – 1580ж.

Ноғ ай Ордасының екінші атауы – Маң ғ ыт елі.

Едігенің Ноғ ай Ордасында билік қ ұ рғ ан жылдары – 1396-1411жж.

Ноғ ай Ордасының ыдырай бастағ ан уақ ыты – XVIғ. басы.

Батыс Сібір хандығ ының астанасы – Қ ызыл-Тура қ аласы.

Ноғ айлар мен қ азақ тарды «екі туысқ ан орда» деп атағ ан ғ алым – Ш. Уә лиханов.

Шайбан Ә білқ айырдың хан болып сайланғ ан уақ ыты – 1428ж.

«Ө збек ұ лысы», «Ө збек хандығ ы», «Шайбани ұ лысы» деген терминдер – Ә білқ айыр хандығ ына тә н.

Ә білқ айыр хандығ ы негізгі ү ш халық тан – шайбанилерден, қ арақ алпақ тардан, қ азақ тардан тұ рғ ан.

Олардың ішіндегі ең кө бі жә не ержү регі қ азақ тар деп айтты – тарихшы Рузбихан.

Орда-Базарғ а дейінгі Ә білқ айыр хандығ ының астанасы – Тура қ аласы.

Ә білқ айыр ханның Сығ анақ тү бінде ойраттардан жең ілген уақ ыты – 1456-1457жж.

Шайбан Ә білқ айыр қ айтыс болғ ан жері – Ақ қ ыстау.

Ноғ ай Ордасының орталығ ы – Сарайшық.

Ноғ ай Ордасының негізін қ алағ ан тұ лғ а – Едіге.

Ноғ ай Ордасының қ ұ рылуына себеп болғ ан – Алтын Орданың ә лсіреуі.

XV ғ асырда Ә білқ айыр хандығ ы орналасқ ан аймақ – Шығ ыс Дешті Қ ыпшақ.

Ә білқ айыр хандық қ ұ рғ ан жылы – 1428 жыл.

92 ру-тайпадан қ ұ ралғ ан хандық – Ә білқ айыр.

1456-1457 жж. Ә ілқ айырдың ойраттардан жең ілген қ аласы – Сығ анақ.

Шың ғ ысханның балаларына бө ліп берген жерлерінің атауы – «Інжу».

Мал ө сірушілерден жиналатын салық – Қ ұ шыр.

XIV-XV ғ -да Қ азақ станда шаруашылық тың басты саласы – мал шаруашылығ ы.

Сақ, сармат, ү йсін тайпаларының келбеттері андроновтық тарғ а ұ қ сас болғ андығ ын айтқ ан антрополог – О. Смағ ұ лов.

Белгілі бір тарихи аймақ та қ ұ рылғ ан хандық тың тұ рғ ындары – этносаяси қ ауымдастық.

Қ азақ халқ ының этникалық жағ ынан қ алыптасуында басты рө л атқ арғ ан – Ақ Орда тайпалары.

Монғ ол хандығ ында ү йсіндер атауы уақ ытша қ олданылмай, оның орнына аталды – Дулаттар.

Ү йсіндер ө рбіген ежелгі қ азақ халқ ының этносаяси қ ауымдастық аймағ ының бірі – Жетісу.

«Қ азақ» деген этносаяси қ ауымдастық тан болғ андығ ы кө рсетіледі – XIV ғ. аяғ ы-XV ғ. I-ші жартысында.

XIV ғ. аяғ ы-XV ғ. I-ші жартысында «қ азақ» деген этносаяси қ ауымдастық тың болғ андығ ын айтады – Рузбихан.

Қ азақ тың халық болып қ ұ рылуын жеделдеткен екі этникалық топ – қ ыпшақ тайплар одағ ы, ү йсін тайпалар одағ ы.

Қ ыпшақ тайпалар одағ ы мен ү йсін тайплар одағ ының бірігуі нә тижесінде қ ұ рылды – Қ азақ халқ ы.

XII ғ асырғ а дейін «Қ азақ» атауының мағ ынасы – «Еркін адамдар».

«Қ азақ» атауы IX-X ғ асырларда ә леуметтік мағ ынада қ олданылды – Шығ ыс Дешті Қ ыпшақ.

XI-XII ғ асырларда «қ азақ» атты этникалық топ болды – Шығ ыс Дешті Қ ыпшақ та.

«Қ азақ» сө зіне «еркін», «кезбе» деген тү сініктеме берілген – «Араб-қ ыпшақ» сө здігінде.

«Қ азақ» сө зі XIII ғ асырдағ ы хорасан тү ркімендері арасында кездесетіні жайында айтқ ан тарихшы – Б. Е. Кө меков.

«Қ азақ»(«еркін адамдар») сө зі этникалық мағ ынағ а ие бола бастады – XIV ғ асырдан бастап.

Жә нібек пен Керей сұ лтандар ә білқ айыр хандығ ынан қ азақ аталып жү рген тайпалармен бө лініп кө шкенде оларғ а алғ аш рет тағ ылғ ан ат – «Ө збек-қ азақ».

Қ азақ халқ ының қ ұ рылуына байланысты «қ азақ» атауы біржолата этникалық сипатқ а ие болды – XV ғ -ң II-ші жартысында.

Қ азақ халқ ының, қ азақ жү здерінің пайда болуы жайында айтылатын аң ыздардың бірі –

«Алаша хан».

Қ азақ халқ ының ұ раны – «Алаш».

Кейбір шежірелерде қ азақ атауының орнына қ олданылады – «Алаш».

Қ азақ халқ ының қ ұ рамына енген ру-тайпалар ө здерінің ен-таң баларын салғ ан жартас –

Таң балы-Нұ ра.

Талас-тартыс болғ ан жағ дайда ү ш жү з ө кілдері келіп, мә селелерін шешті – Таң балы-Нұ рада.

Қ азақ жү здерінің қ ұ рылу себебі, олар(қ азақ тар) кө шіп-қ онып жү рген жерлерінде ө з қ ұ қ ық тарын қ орғ ау ү шін – Одақ тар қ ұ рғ ан.

Ол Одақ – «қ азақ жү здері» деп айтқ ан ғ алым – Ш. Уә лиханов.

XIV-XV ғ асырларда Қ азақ станда материалдық игіліктер негізделді –

мал басына алынатын шикізатқ а.

XIII ғ асырда қ ыпшақ тардың сү ттен қ алай май алатынын, қ ымызды қ алай жасайтынын жазды – Еуропа саяхатшылары.

XIV-XV ғ -да Қ азақ станда мекендеген ру-тайпалардың ә деби туындылары – ауызша таратылды.

Оның ғ ылыми атауы – Фольклор.

Ғ арыштың пайда болуы немесе Кү н мен айдың жә не жұ лдыздардың қ айдан шық қ аны туралы аң ыз – «Кү ннің баяны», «Темірқ азық пен Жетіқ арақ шы».

XIV-XV ғ -дан бері келе жатқ ан тә рбиелік мә ні зор ертегі – «Жоямерген», «Жерден шық қ ан желім».

Қ ыпшақ тар мен қ ияттардың қ ызылбастар мен қ алмақ тарғ а қ арсы соғ ысын суреттейтін жыр – «Қ обыланды жыры».

XIII-XV ғ асырларда дамығ ан ауызша поэзияның белгілі ө кілдері – Асан қ айғ ы, Кетбұ ғ а.

XIV-XV ғ ас-ғ ы жазба ә дебиет туындысы – «Оғ ызнама».

XIV-XV ғ асырларда қ ыпшақ тілінде жазылғ ан туынды – «Оғ ызнама».

XIV-XV ғ -да жазылғ ан ө збек ақ ыны Хорезмидің туындысы – «Мұ хабатнама».

XIV-XV ғ -дағ ы ең бектердің ішіндегі халық аралық қ атынастары сө здік ретінде пайдаланылғ аны – «Кодекс Куманикус»

Орта ғ асырдан бізге жеткен аспаптық музыка туындылары кү йлер – «Ескендір».

Алтын Орда дә уірінен бері келе жатқ ан кү йлер – «Жошы ханның жортуы», «Сағ ыныш».

XIX ғ асырғ а дейін ислам дінінің қ азақ даласында таралуы жайында жазғ ан «Ислам діні» мақ аласының авторы – Ш. Уә лиханов.

«Шың ғ ыснама» кітабының авторы – Ө теміс қ ажы.

«Дешті уә лә яты Берке ханғ а бағ ынғ ан кезде дінсіздердің кө п бө лігін ол ислам дініне кіргізді» деп жазды – Ө теміс қ ажы(«Шың ғ ыснама»).

XIV ғ асырда исламның таралуына қ атты кө ң іл бө лінді – Ө збек хан мен Моғ олстан ханы Тоғ ылық -Темір билігі кезінде.

Мұ сылман дініне кіріп, басына шалма тақ пағ андарғ а қ атаң жаза қ олданғ ан хан – Тоғ ылық -Темір.

Қ азақ станның байырғ ы тұ рғ ындары аспан ә лемін тү сінді – «Кө к тә ң ір».

Қ уаң шылық жылдары қ асиетті бұ лақ басына ақ қ ұ йып, тә ң ірге сиынып, кө ктен жаң быр сұ рау ырым – «Тасаттық».

Тіл-кө з тимес ү шін балалардың мойнына тағ ылғ ан зат – «Бойтұ мар».

Киелі аң -қ ұ стың тісі, тырнағ ы, қ ауырсыны тү рінде болып келген баланың мойнына тағ ылып келген зат – «Бойтұ мар».

Қ арахан мемлекетінің кезінде салынғ ан сә улет ө нерінің ескерткіштері –

Айша-бибі, Бабаджа қ атын кесенелері.

XIV-XV ғ асырларда салынғ ан ірі архитектуралық қ ұ рылыс – Дә уітбек кесенесі.

Отырар қ аласының Батыс жағ ында 3 км жерде орналасқ ан кесене – Арыстан баб кесенесі.

Ел аузындағ ы аң ыз бойынша Арыстан баб ө мір сү рді – VII-VIII ғ -да.

Арыстан баб кесенесінің қ ұ лап қ алғ ан кү мбезін XIV ғ -да қ айта салғ ызғ ан – Ә мір Темір.

XIV-XV ғ асырлар аралығ ында Ә мір Темірдің бұ йрығ ымен салынғ ан сә улет ө нерінің тамаша ү лгісі – Қ ожа Ахмет Яссауи кесенесі.

Қ ожа Ахмет Яссауи кесенесін салдырғ ан – Ә мір Темір.

Қ ожа Ахмет Яссауи кесенесі орналасқ ан қ ала – Тү ркістан.

Ә мір Темір Қ ожа Ахмет Яссауи кесенесін салуғ а бұ йрық берген жыл – 1397ж.

Қ ожа Ахмет Яссауи кесенесінде залдың ортасында тұ рғ ан тайқ азан жасалды – 1399ж.

Тө менарық кентінің солтү стік-батысында 8 км жерде орналасқ ан кесене – Кө кксесене.

XIV-XV ғ асырлар аралығ ында сә улет ө нерінің басты ерекшеліктері – Алаша хан кесенесі, Жошы хан кесенесі.

Кү мбездің қ абырғ а сыртын ә семдеу ісінде қ азақ тың дә стү рлі ою-ө рнегі кең қ олданылғ ан –

Алаша хан кү мбезі.

XV ғ -ң екінші жартысында салынғ ан, жартылай сақ талғ ан ескерткіш – Рабиғ а сұ лтан Бегімнің кесенесі.

Қ азақ стан аумағ ында XIII-XIV ғ ғ. халық ауыз ә дебиеті мен ә дебиеті дамығ ан тіл –

Қ ыпшақ тілінде.

«Хұ срау мен Шырын» шығ армасының авторы – Кутб.

Кө ккесене қ ай жерде орналасқ ан – Сығ анақ та.

XIV-XV ғ асырлар аралығ ында Алаша хан кесенесі салынғ ан ө зен – Қ аракең гір.

Қ азак хандығ ының қ ұ рылғ ан уақ ыты. 1465-1466 ж.

ХV ғ -ң соң ына карай қ азақ хандығ ына енген калалар. Созак, Сығ анақ.

Қ азақ хандығ ының негізін қ алағ андар Керей, Жә нібек.

Керей мен Жә нібекті қ арсы алғ ан Моғ олстан ханы Есен бұ ғ а

Қ азақ хандығ ының қ ұ рылуы жә йінда айтқ ан тарихшы Мұ хаммед Хайдар Дулати.

Қ азақ хандығ ының қ ұ рылу қ арсаң ында наймандар мекендеген ө ң ір Ұ лытаудан Есілге дейінгі жерлер.

ХV ғ -да қ алыптасқ ан саяси-тарихи жағ дайлар ық пал етті қ азақ ханының ұ лттық мем-т болып қ ұ рылуына.

Қ азақ халқ ының саяси бытыраң қ ылығ ын жойып мем-т етіп міндеті тиді Керей мен Жә нібексұ лтандардың ү лесіне.

Қ азак хандығ ының қ ұ рылуына алғ ы шарттардың бірі Ә білқ айыр хандығ ы мен Моғ олстанның ішкі - сыртқ ы жағ дайындағ ы оқ иғ алар.

ХV ғ -ң басьнда Ақ Орда мем-ті ыдырап оның кұ рылды Ә білкайыр хандығ ы.

Қ азақ хандығ ының бастапқ ы кезде алып жаткан жері Шу мен Талас ө зендерінің аумағ ы Қ азақ хандығ ының кұ рылуы мен нығ аюны мына жағ дайларды токтатты ішкі феодалдық талас-тартыс.

Қ азақ Хандығ ының қ ұ рылу кезіндегі халық тың ө мірінде маң ызды мә селеге айналды Сырдариябойындағ ы қ алалармен қ атынас жасау.

ХV ғ асырдың екінші жар-ғ ы қ азақ хандығ ының негізгі карсыласы Шайбани хан.

Қ азақ хандығ ы ү шін маң ызды болғ ан, Шайбани ұ рпақ тарымен талас-тартыстың негізі Сыр бойындағ ы калалар.

ХV ғ -ң аяғ ында Қ азақ хандығ ының кү ш-қ уатын, саяси беделін нығ айтып ә лемге танытты Сыр бойындағ ы қ алалар.

ХV ғ -ң бас кезін қ азақ хандығ ының тағ ына отырғ ан Жә нібек ханның ұ лы Қ асым.

Бұ рындык ханның билік қ ұ рғ ан жылдары 1480-1511 ж.

Сығ анақ тан кейінгі қ азақ хандығ ының астанасы Тү ркістан қ аласы.

Қ асым ханның билігі жү рген жоқ Қ ырғ ыздарда.

ХV ғ ас-да Қ азақ хандығ ының эк-лық жағ ынан кү шеюіне жол бермеуге ұ мтылды Мұ хаммед Шайбани.

Тү ркістан халқ ы қ азақ саудагерлерімен ешкандай сауда келісімдерін жасамайтын болсын, олармен осы жерлердің тұ рғ ындары арасында карым-қ атынас болмасын", - деп жарлық шығ арғ ан - Мұ хаммед Шайбани.

Шайбани ханның казақ жеріне шабуыл жасағ ан жылдары 1503, 1505, 1506 жылдар.

1510 жылы Шайбани хан Иран шахымен болғ ан шайқ аста қ аза тапкан Шайбан. Моғ олстан ханы Есен бұ ғ а кайтыс болғ ан 1462 жыл.

Керей мен Жә нібек хандарғ а косылғ ан адам саны 200 мың.

ХV ғ асырдың 70 жылдарында қ азақ хандарының басып алғ ан жерлері