Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Азақстандағы халық ағарту ісі
«Қ азақ» газетінде басылғ ан «Тағ ы соғ ыс» мақ аласының авторы: Ә. Бө кейханов. 1907-12жж. Қ азақ станғ а қ оныстандырылғ ан адам саны – 2млн 400мың. 1917ж-ғ а қ арай қ азақ тардан тартып алынғ ан жер кө лемі – 45млн-нан астам. 1913ж. «Қ азақ ұ лтының ө мір сү руінің ө зі проблемағ а айналды» деп жазғ ан – А.Байтұ рсынов. «1899 жылдан кейін қ азақ тар мен орыстар арасындағ ы жанжалдар ө мірінің сипатты белгісіне айналды» деп жазғ ан – Т.Рысқ ұ лов. 1914-18жж. Ресей ү шін Қ азақ станның шикізат кө зі ретіндегі байланысы кү шейді: І Дү ниежү зілік соғ ысқ а байланысты. 1916ж. ұ лт-азаттық кө терілістің басты себебі: 19-43жас аралығ ындағ ы адамдарды қ ара жұ мысқ а алу (25 маусым). Тү ркістан мен Дала ө лкесінен алу кө зделді – 500мың адам. 1916ж. 23 тамызда ү стемтап ө кілдерін жұ мыстан босату туралы жарлық шығ арғ ан – Куропаткин. 1916ж. қ озғ алыстың ірі орталығ ы – Жетісу. 1916ж.тамызда кө терілісшілер басып алғ ан жә рмең ке - Қ арқ ара. 1916ж. Торғ ай уезінде хан етіп сайланғ ан – Ә.Жанбосынов. Ырғ ыз, Торғ ай уездерінде хан етіп сайланғ ан адам саны – 9. Кө теріліс сардарбегі – А. Иманов. Торғ айды 15мың жауынгермен қ оршағ ан – Иманов. Имановтың серігі, мерген – Кейкі батыр. Торғ ай кө тірілісінің ерекшелігі – бір орталық қ а бағ ындырылып, басқ арылудың тә ртіпке келтірілуімен. Кө терілістің сипаты – отаршылдық қ а қ арсы. 1916ж.жазалау нә тижесінде қ азақ тар саны кеміді – жарты млн-ғ а жуық. 1916ж. Жетісудан Қ ытайғ а ауып кетуге мә жбү р болғ ан – 238мың (екі жү з отыз сегіз мың). «Тың даң ыздар, қ ан тө кпең іздер» деп жазғ андар: Байтұ рсынов, Бө кейханов, Дулатов. Жетісуда орыс шаруаларының ішінен Қ арқ ар ошағ ын ұ йымдастырушылардың бірі – Е.Курев Верный уезі Жайымтал болысының ханы болып сайланғ ан – Б. Ә шекеев. Боралдайда дарғ а асып ө лтірілген – Ә шекеев. Қ арқ арадағ ы кө теріліс жетекшілерінің бірі – Ж. Мә мбетов. 1916ж. Тү ркістан ө лкесінің генерал-губернаторы болып сайланғ ан – Куропаткин. Жергілікті казактардан жазалаушы отряд қ ұ рғ ан – Фольбаум. 1916ж.оқ иғ алар қ арсаң ында енгізілген жаң а салық тү рі – соғ ыс салығ ы. 1917ж.27 ақ пандағ ы революцияның сипаты – буржуазиялық -демократиялық (монархия қ ұ латылды). Уақ ытша ү кіметтің Ресей жерінде ұ лттық келісім орнатуғ а бағ ытталғ ан шешімінің бірі – 1917ж.20наурыздағ ы азаматтардың дін ұ стануына, ұ лтқ а жататындығ ына байланысты қ ұ қ ық тарын шектеуді жою туралы шешім. 1917ж. «Қ ара жұ мысшылар одағ ы» қ ұ рылғ ан қ ала – Верный. «Солдаттардың орыс-мұ сылман ұ йымы» - Сергиопольде. «Жас арбакештер одағ ы» қ ұ рылғ ан қ ала – Петропавлда. «Қ азақ жастарының революцияшыл одағ ы» - Ә улиеата мен Меркеде. «Жас қ азақ» ұ йымы – Ақ молада. Кадеттер ұ йымының Семейде шығ арғ ан газеті - «Свободная речь». Тү ркістан автономиясының орталығ ы – Қ оқ ан (Шоқ ай) (ислам). Ххғ.басында ұ лттық сананы оятушы, кадет партиясыеың мү шесі болғ ан – Ә. Бө кейханов. Тү ркістан федералистер партиясы қ ұ рылды – 1917ж. Қ оқ он қ аласында федералистер партиясы қ ұ рылды – 1917ж. IV съезді ашқ ан – М. Шоқ ай. 1917ж.30қ арашада мұ сылмандар манифесі ө ткен қ ала – Қ оқ ан. 1917ж. 21-26желтоқ санда жалпы қ азақ съезі ө ткен қ ала – Орынбор. Алашорда тө рағ асы – Ә. Бө кейханов.(«Қ азақ» газетінде жарияланды, 10 бө лімнен тұ рды). Кең естер билігі алғ аш орнағ ан қ ала – Перовск (Қ азан). Жетісу облысындағ ы Кең ес ө кіметі жең ді – 1918ж.наурыз. 1917ж. Кең ес ү кіметіне қ арсы біріккен кү штер – Ақ гвардияшылар мен Алашорда. 1918жсә уірде Ташкентте қ ұ рылғ ан Тү рк.АКСР-ң қ ұ рамына кірген облыстар: Жетісу, Сырдария. 1917ж.басталғ ан Қ азАКСР-н қ ұ ру жө ніндегі жұ мыстың уақ ытша тоқ тап қ алу себебі – Азамат соғ ысының басталуы. 1917-18жж.қ азақ, орыс, ұ йғ ыр ең бекшілері арасындағ ы қ атынастарды жақ сартуғ а ү лес қ осқ ан – Розыбакиев. Кең ес ү кіметінің кедейлерге қ айтарып берген жер кө лемі – 3, 5млн десятина. Оралда, Петропавлда кең ес ө кіметі орнады – 1918ж.қ аң тар. Семейде кең ес ө кіметі орнады – 1918ж.қ аң тар. Орынборда кең естердің Торғ ай облыстық І съезі қ ызыл армия бө лімдерін қ ұ ру туралы шешім – 1918ж.наурыз-сә уір. Ақ мола уездік съезінің Алашорда автономиясының теріске шығ арғ ан қ аулысы – 1918ж.наурыз. Азамат соғ ысы – 1918-20жж. Азамат соғ ысы – ол мемлекет ішінде билік ү шін соғ ыс (Ақ тар vs Қ ызылдар). Азамат соғ ысында ақ гвардияшылармен бір топта болғ ан – Алашорда. Ақ гвардияшыларғ а кө мек ретінде Иран мен Каспий ө ң іріне енген ә скер – Ағ ылшын ә скері. 1918ж.маусымда атаман Дутов басып алғ ан қ ала – Орынбор. 1920ж.қ арай Қ азақ ә скери Комиссариаты қ ұ рғ ан ә скери бө лімшелер саны – 37. Азамат соғ ысы жылдары Кең арал болысында партизан жұ мысын ұ йымдастырушы – Ө.Ыбыраев. Колчак ә скерін талқ андау жү ктелген Шығ ыс майданның Оң тү стік тобының қ олбасшысы – Фрунзе. 1920ж.наурызда Семей обл.сол-нің ақ гвардияшылардан азат етілуі нә тижесінде жойылғ ан майдан – Жетісу майданы. 1920-21жж.ө лкедегі ең бек армиясы қ атарында болғ ан адамдар саны – 6мың ғ а жуық. Қ арағ андыда кө мір ө ндіру қ ысқ арды – 5 есеге (8млн). Қ азақ ө лкесін басқ ару жө ніндегі комитет қ ұ рылды – 1919ж. 10шілде (Пестковский). Қ азревком органы болғ ан баспасө з – «Ұ шқ ын» газеті. «Алашорда» ү кіметі таратылды – 1920ж.9наурыз. Қ азАКСР-і жарияланды – Орынборда (астанасы). Қ азАКСР-н қ ұ ру туралы декрет шық ты – 1920ж.20тамыз. Қ азАКСР Орталық Атқ ару Комитетінің алғ ашқ ы тө рағ асы – С. Мендешев. Байтұ рсынов пен Сералин Қ азақ станғ а қ осу қ ажет деп дә лелдеген аймақ – Қ останай. Қ азақ жерлерін біріктіруде Қ азақ стан мү ддесін жақ тағ ан – Ленин. Азамат соғ ысы жылдары мемлекетке 6млн пұ т астық тапсырғ ан уезд – Қ останай. 1926ж. Қ азақ стандағ ы қ азақ халқ ының ү лес салмағ ы – 61, 3%. 1926ж. Қ азАКСР-ң халық саны – 5млн 230мың. 1924ж. Қ азАКСР-ң астанасы кө шірілген қ ала – Қ ызылорда. 1921ж. Қ азақ стан комсомолының І съезі ө ткен қ ала – Орынбор (Ғ. Мұ ратбаев). Ә йелдер қ озғ алысының кө рнекті қ айраткерлері – Оразбаева, Қ ұ лжанова. «Қ ырғ ыз(қ азақ) тілінде іс жү ргізуді енгізу туралы» декрет – 1923ж. 1922ж. Батыс Қ азақ станда ашаршылық қ а ұ шырағ андар мө лшері – 82 пайыз. 1921ж. «Нақ ты ет салығ ы туралы» декрет блйынша жартылай кө шпелі қ азақ шаруалары – ет салығ ынан босатылды. 1921ж. Қ ұ рылғ ан - «Қ осшы одағ ы», 1930ж-дан кейін - «Кедей одағ ы». Ақ шалай салық енгізілді – 1924ж. Салық негізінен кө п салынғ ан – кулактар мен байларғ а. 1925-33жж.елді басқ арғ ан – Голощекин. Қ азақ станды индустрияландыру басталды – табиғ и байлық тарды зерттеуден. Орал-Ембі мұ найлы ауданын зерттеген академик Губкин «Бұ л кен орны мұ найғ а аса бай» деген. Тү рксібте ең бек еткен адамдар саны – 100мың. Тү рксіб пайдалануғ а берілді – 1931ж. (1933ж.). «Қ азақ стан отар болып келді, солай болып қ алды» деп айтқ ан – Сә дуақ асов. Голощекин ұ сынғ ан идея - «Кіші Қ азан». Тү рксіб жалғ астырды – Орта Азия мен Сібірді. Орталық Қ азақ станда шикізат байлық тарын зерттеген геологтар тобының жетекшісі - Курнаков.
|