Мен әдістерінің қажеттілігі

Мемлекет экономикағ а белгілі қ ұ ралдар арқ ылы ық пал етеді, бұ л - ү кіметтің жә не шаруашылық субъектілерінің ө зіндік мақ саттарына жету ү шін экономикалық реттеу шаралары жә не ә дістерімен тү сіндіріледі.

Қ азіргі жағ дайда мынадай қ ұ ралдар ә р елге ортақ болып табылады:

- бағ аны реттеу;

- ү кіметтік сатып алу;

- трансферттік тө лемдер;

- мемлекеттік несиелер;

- дотациялар, субсидиялар, субвенциялар;

- федералды қ аржылар (бюджеттік жә не бюджеттік емес қ орлар, кірістер, шығ ындар);

- федерация субъектілерінің қ аржылары;

- мемлекеттік бюджеттің жетіспеушілігі;

- мемлекеттік қ арыз (ішкі жә не сыртқ ы);

- жергілікті қ аржылар;

- фискалдық саясат;

- мемлекеттік кә сіпкерлік;

- шаруашылық заң дылығ ы;

- меншік объектілерін мемлекетке меншіктеу жә не жекешелендіру.

Реттеу қ ұ ралдарының тізбесі ЭМР-ді қ ұ қ ық тық, ә кімшілік, экономикалық тө те жә не жанама ә дістерге бө луге мү мкіндіктер береді.

Қ ұ қ ық тық реттеу меншік нысаны мен қ ұ қ ығ ын, фирма қ ызметі мен келісім жасау шарттарын, кә сіподақ пен жұ мыс берушілердің, т.б. ең бек қ атынасы саласындағ ы ө зара міндеттерді анық тайтын заң нормалары мен ережелерінің жү йесінен тұ рады.

Ә кімшілік реттеу (бекіту, рұ қ сат беру, мә жбү рлеу шаралары) бағ ағ а, кіріске, есеп ставкасына, валюта бағ амына, қ оршағ ан ортаны қ орғ ауғ а, ә леуметтік т.б. мемлекеттік бақ ылауды жү зеге асырады (13.7. кестені қ араң ыз).

Бағ а - қ оғ амның экономикалық ә леуметтік-саяси ө мірінің шекті нү ктелерінің бipi. Ө ндірушілер, бө лшек жә не кө терме саудагерлер, кә сіпкерлер одағ ы жә не кә сіподақ тың топтық мү дделері бағ ада тоғ ысады. Ә рбір адам бағ амен байланысты. Оның айналысындағ ы адамдар, топтар, партиялар, парламент, ү кімет, мемлекеттер арасында кү рес жү реді.

13.7 кесте

бұ л

Ерекшеліктері

негізгі пішіндері

Міндетті стандарттарды енгізу

- экологиялық стандарт; - санитарлық шаралар; - ә леуметтік стандарттар

Халық тұ рмысының ең тө мен параметрін

анық тау

Бағ а арқ ылы ЭМР ауқ ымды мақ саттарғ а, саясаттың конъюнктуралық жә не қ ұ рылымдық ө згеруіне, инфляциямен кү ресте ә лемдік нарық тағ ы ұ лттық бә секе қ абілеттілігі мен ә леуметтік шиеленісті жұ мсартуғ а қ ол жеткізді.

Мемлекеттік темір жол, пошта, телеграф қ ызметіне тарифтер, тауарлар акциздеріне мемлекеттік монополиялар, азық -тү лік тауарларын мемлекеттік қ орлардан тұ рақ ты бағ амен сату, кеден саясаты, ішкі бағ ағ а ә сер етуші жанама салық тар - бұ л соң ғ ы 100-150 жылдағ ы бағ аны мемлекеттік реттеу шараларының толық емес тізімі.

Бағ аны реттеудің мемлекеттік шаралары заң, ә кімшілік жә не сот сипатында болады. Парламентпен қ абылданғ ан заң дар шаруашылық субъектісі мен мемлекет арасындағ ы бағ а белгілеу саласында қ ұ қ ық тық негіз қ ұ рады жә не бағ а қ ұ қ ығ ы болып табылады. Бұ л қ ұ қ ық тың негізінде мемлекет бағ аны ә кімшілік реттеуді жү зеге асырады, ал заң ды бұ зғ аны ү шін айыптылар сот жауаптылығ ына тартылады.

Экономикалық ә дістер, жиынтық сұ раныс, жиынтық ұ сыныс, капиталды шоғ ырландыру дә режесі, экономиканы жә не ә леуметтік шарттарды қ ұ рылымдау, экономикалық ө су факторларын пайдалануғ а ә сер ету арқ ылы нарық тық қ атынастар сипатына ық пал етуді кө здейді. Бұ л мақ сатта:

- бюджеттік жә не фискалдық саясат;

- ақ ша-несие саясаты;

- бағ дарламалау;

- болжам мен жоспарлауды пайдаланады.

ЭМР-дің экономикалық ә дісінің қ ұ рылымын 13.8 кестеден кө руге болады.

Ү кіметтік сатып алу нарық тарында, ресурстар мен тауарлардың шаруашылық ө міріне мемлекеттік араласуы арқ ылы жиынтық сұ раныстың ұ лғ аюы есебінен ө суіне ық пал етеді. Бұ л ә діс, ө з қ аржы ресурстарын сұ раныс элементтерін қ анағ аттандыру жолымен жү зеге асырылады, бұ л -экономикалық конъюнктураның ө cyінe ә келеді немесе керісінше, сұ раныста ө з қ атысуын қ ысқ арта отырып, қ оғ амдық бақ ылаудан шық қ ан кезде, ол ө зінің ө суін ұ стап тұ рады.

Трансферттік дотациялық жә не басқ а шығ ындар -тауарлар мен қ ызметке сұ раныстың немесе ұ сыныстың ұ лғ аюы жә не мұ қ таждарғ а мемлекеттік ресурстар бө лігін қ айта бө лу болып табылады.

Мемлекеттік несиелер, таза жиынтық ақ ша капиталының меншік иесі ретінде (мемлекеттің) нарық қ атысушыларына, белгілі кө лемде - пайыз береді.

13.8 кесте

Heгізгі тү рлері:

Негізгі нысандар

жолдары: жолдары:

- кә сіпорындарды дотациялау; - ғ ылыми-техникалық бағ дарламаны қ аржыландыру; - апатпен кү рес, экологияны қ аржыландыру; - ә леуметтік ортаны қ аржыландыру

- есеп ставкасы; - бағ алы қ ағ аздар нарығ ындағ ы операциялар; - міндетті резервтер нормасын белгілеу бюджеттік-салық ә дістері

Жолдары Жолдары

Жолдары жедел амортизация

Жолдар Сыртқ ы экономикалық

ә дістері

Экономикағ а мемлекеттің тұ тастай араласуы қ андай бip болмасын мә селені шешуде шектеу туғ ызады, сө йтіп, экономиканы мемлекеттік реттеуде екіұ штылық пайда болады. Мұ ндай екіұ штылық мә нін былай тұ жырымдауғ а болады: шектелген мемлекеттік жә не мемлекеттік емес ресурстар шегінде бip мә селені шешу, балама экономикалық нә тижелердің жойылуына ә келеді. Ең танымал дилемма Зең біректер- Май

Ө з тү сініктемең ізді берің із.