![]() Главная страница Случайная страница КАТЕГОРИИ: АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника |
Аймақтық бағдарламалар 1 страницаСтр 1 из 35Следующая ⇒
Аймақ тық бағ дарламалаудың теориясы жә не тә жiрибесі. Бағ дарламалық -мақ сатты ә дiстiң негiзгi белгілері. Бағ дарламаның бiр ү лгiдегi (типовая) қ ұ рылымы. Аймақ тық бағ дарламалардың классификациясы. Бағ дарламамен басқ ару, бағ дарламаны iске асырудың тетiгi. Бағ дарламаны бағ алау белгiлерi. Бағ дарламаның мақ саттары мен қ орлары. Бағ дарламалардың варианттарының бағ асы. Жауабы: 159. Аумақ тарды дамыту бағ дарламасының қ ұ рылымы кең мағ ынасында мынадай бө лімдерден тұ рады: Аймақ тық басқ арудың теориялық негiздері А.Смит жә не Д.Рикардоның абсолюттi жә не салыстырмалы артық шылық теориясы. Аймақ тық экономика теориялары дамуының қ азiргi бағ ыттары: баланс жасалмағ ан ө су теориясы, «ө су полюсының» теориясы, аймақ тық тең естiру теориясы жә не т.б. Жауабы: Салыстырмалы артық шылық тың теориялары Халық аралық сауда - бұ л тауар алмасу жә не ел кө мегiмен қ оғ амдық ең бек бө лiнiнi дамытуды негiзде ө з шексiз қ ажеттiктерiн қ анағ аттандыратын қ ызметтермен. Халық аралық сауданы негiзгi теориялар XVIIIлердiң соң ында салғ ан - бас XIX. смитпен жә не Давид Рикардомен экономист адаматалармен атақ тылармен. Оғ ан тә уелсiз сол ұ та алатындығ ы, олар экспортшылармен немесе импорттармен болып табылады, табиғ атқ а жә не (1776 жыл) халық тардың байлығ ы себептерi туралы зерттеудi ө з кiтабындағ ы А.смит абсолюттiк артық шылық ты теорияны сипаттады жә не, меркантилистамимен айтыса ел халық аралық сауданы еркiн дамытуда қ ызық тырғ анын кө рсеттi. Саяси экономия жә не (1817 жыл) салық салымының жұ мысындағ ы Д.Рикардо жә не салыстырмалы артық шылық тың теориясын дә лелдедi артық шылық тың қ ағ идасы тек қ ана ортақ ереженiң жағ дайының бө лiндiсiмен болып табылғ анын дә лелдедi. Екi жағ дай сыртқ ы сауданың теорияларының талдауында есепке алу керек. Бiрiншiден, экономикалық ресурстер - заттық, табиғ и, Трудовоелер тағ ы басқ алар - елдердiң арасындағ ы бiр қ алыпты бө лiп берген. Екiншiден, ә р тү рлi тауарлардың тиiмдi ө ндiрiсi ә р тү рлi технологиялар немесе қ орлардың комбинациялары талап етедi. Сонымен бiрге елiнен не ә р тү рлi тауарлар ө ндiрiп алуғ а қ абiлеттi ө згере аладуғ а экономикалық нә тижелiлiгетiн жә не уақ ытпен шындығ ында ө згеретiн маң ызды асты сызылу. Салыстырмалы да, абсолюттi де басқ аша айтқ анда, артық шылық тар, елдерге ие болатын мә лiметтермен бiржолата болып табылмайды. Абсолюттiк артық шылық ты теория. Абсолюттiк артық шылық ты теорияның мә нi келесi тұ рады: егер қ андай болмасын ел ел тауар кө бiрек жә не арзандау, ө згеден кө рi не бiр ө ндiрiп ала алса, онда оғ ан абсолюттiк артық шылық пен ие болады. Шартты мысалды қ арап шығ амыз: екi ел (дә н жә не қ ант) екi тауарлар ө ндiрiп алады.
Қ ант бойынша басқ а бiр ел астық бойынша абсолюттiк артық шылық пен ие болатынын болжаймыз. Бiр жағ ынан мү мкiн, бұ л абсолюттiк артық шылық тар, табиғ и факторлармен тудырсын - ерекше климаттық шарттар немесе ү лкен табиғ и қ орлардың бар болуымен. Табиғ и артық шылық тар ауыл шаруашылығ ында жә не табушы ө неркә сiп салаларындағ ы ерекше рө лдердi ойнайды. Ең алдымен, басқ а жағ ынан, ө ң делетiн ө неркә сiп салаларындағ ы ә р тү рлi ө нiмнiң ө ндiрiсiндегi артық шылық тары) пайда болатын ө ндiрiстiк шарттардан тә уелдi болады: қ ызметкерлердiң технология, бiлiктiлiгi, ө ндiрiстiң ұ йымы жә не тағ ы басқ алар. Сыртқ ы сауданы болмайтында, ә рбiр ел тек қ ана сол тауарлар жә не мұ ндай ол ө ндiрiп алатын олардың саны бұ л тауарлардың салыстырмалы бағ алары олардың ө ндiрiсiнiң ұ лттық шығ ындарымен базарғ а анық талады тұ тына алатында шарттардағ ы. Ә ртү рлi елдердегi ылғ и бiр тауарларына iшкi бағ алар ө ндiрiс факторларды қ амтамасыздық та, қ олданылатын технологиялар, жұ мысшы кү штiң бiлiктiлiгi жә не тағ ы басқ алар ерекшелiктердiң нә тижесiнде ә рдайым ә р тү рлi. Сауда ө зара тиiмдi болу ү шiнсыртқ ы нарық тағ ы тауар бағ а қ андай болмасын нелiктен ел-экспортшыдағ ы тауар iшкi бағ а сол биiк болуы керек, ел-импортқ а қ арағ анда. Сыртқ ы саудадан ел алынатын пайда ө ндiрiстi мамандандырумен шарттала алғ ан тұ тынуды ө суде болады. Сонымен, ә рбiр ел абсолюттiк артық шылық тың теорияларына сә йкес ол бойынша (абсолюттi) ерекше артық шылық пен ие болатын тауарлары ө ндiрiсте мамандануы керек. Салыстырмалы артық шылық тың заң ы. Д.Рикардоның 1817 жылында халық аралық мамандандыру ұ лт ү шiн тиiмдi дә лелдедi. Бұ л салыстырмалы артық шылық тың теориясы болды, немесе, оларды кейде деп атайтын, ө ндiрiстiң салыстырмалы шығ ындарының теория. Бұ л теорияны толығ ырақ қ арап шығ амыз. Оң айлық ү шiн Рикардо тек қ ана екi елдi алды. Олардың Америкасы жә не Еуропамен атаймыз. Жең iлдетулер ү шiн сонымен бiрге тек қ ана екi тауардың есептеуiне не iстесе де, ө з еркi қ абылдады. Олардың азық -тү лiгi жә не киiммен атаймыз. Ө ндiрiстiң барлық шығ ынының оң айлық тары ү шiн жұ мыс уақ ыттарымен ө лшенедi. Мү мкiн, Америкамен жә не Еуропаның аралығ ында сауда ө зара тиiмдi болуы керек болатын кө ну керек. Америкадағ ы азық -тү лiктiң бiрлiгiнiң ө ндiрiстерi ү шiн Еуропада, Еуропадағ ы киiмнiң бiрлiгiнiң ө ндiрiсiне сонда Америкамен салыстырғ анда жұ мыс кү ндерiн аз жү руге қ арағ анда жұ мыс кү ндерi аз керек болады. Азық -тү лiктiң ө ндiрiсiнде такомалардың Америка жағ дайы тү сiнiктi тұ рпатына қ арағ анда маманданады жә не, Еуропа орнына шетке шығ арылатын тiгулi киiмдi кейбiр оның саны шетке шығ ара алады. Рикардо дегенмен бұ л қ анағ аттанды. Ол салыстырмалы артық шылық ең бек ө нiмдiлiктiң байланыстарынан тә уелдi болатынын кө рсеттi. Сыртқ ы сауданың абсолюттiк артық шылық ты теориясынан сү йене екi жақ тар ү шiн тиiмдi ә рдайым болып қ алады. Елдердiң арасындағ ы iшкi бағ алардың байланыстарындағ ы болғ анша айырмашылық, ә рбiр елдер сақ талынады е салыстырмалы артық шылық пен, ө йткенiнi орналастырады. онда ө ндiрiс ө ң геге қ арағ анда шығ ындардың байланысы қ азiргi кү йiнде ө ндiрiсi тиiмдiрек тауары ә рдайым табылады. Ең ү лкен осындайда ә рбiр тауардың ө нiмiнiң сатуынан ұ тыс талғ аулы шығ ындарда тө менде елiмен ө ндiрiп алады. Абсолюттi жә не салыстырмалы артық шылық тың ахуалдарының салыстыруы маң ызды қ орытындыны жасауғ а мү мкiндiк бередi: саудадан ұ тыс екi жағ дайларғ а ә ртү рлi елдердегi шығ ындардың байланысы ә р тү рлi болатын ағ ып кетедi, яғ ни сауданың бағ ыты салыстырмалы шығ ындармен тә уелсiз сол анық талады, ө нiм ө ндiрiстегi абсолюттiк артық шылық ел қ андай болмасын алады немесе жоқ. Егер ол бойынша салыстырмалы артық шылық пен ие болатын ө нiмнiң ө ндiрiсiнде толық маманданса бұ л қ орытындыдан ел сыртқ ы саудадан ө з ұ тысын максималдайтынын шығ ады. Толық мамандандыруды ұ ғ ындырылатынын, ө ндiрiс кө лемдерiнiң ө суiн шара бойынша ө сетiн орнын басудың шығ ын болғ ан жеке алғ анда шындық та болмайды. (тұ рақ ты) ө згерiссiз шығ ындарда сияқ ты сауданың бағ ыты сияқ ты анық тайтын факторлар орнын басулар ө сетiн шығ ындардың шарттарындағ ы. Егер олар салыстырмалы артық шылық тармен орналастырғ ан тауарлар ө ндiрiсте сол маманданса екiсi ел сыртқ ы саудадан ұ тыс ала алады. Бiрiншiден, шығ ындардың ө сетiн кү йiнделер бiрақ толық мамандандыру қ олайсыз жә не, екiншiден орнын басудың шектi шығ ындары елдердiң арасындағ ы бә секелестiктiң нә тижесiнде тегiстеледi. Мамандандыру жә не азық -тү лiктiң ө ндiрiсiнiң ү лкеюi жә не тiгулi киiмнiң шарасы бойынша екi елдердегi шығ ындарының байланысына тегiстелген нү кте жететiнiн бұ дан шығ ады. Мамандандыруды қ уыс жә не сауданың кең ейтуi ү шiн негiздер ахуал бұ л - шығ ындардың байланысындағ ы айырмашылық - ө зi, жә не ары қ арай мамандандырулар бiтiредi экономикалық тиiмсiз болады. Сайып келгенде, сыртқ ы саудадан ұ тыстың максимизациясы жартылай мамандандырудың жанында болады. Салыстырмалы артық шылық тың теориясының мә нi келесi тұ рады: егер ә рбiр ел ол ө ндiрiсiнде ең ү лкен салыстырмалы тиiмдiлiкпен ие болатын ө нiмдерiнде немесе кiшiсi шығ ындар туралы маманданса, онда сауда ө нiмдi факторлардың қ олдануынан екi елдер ү шiн ө зара тиiмдi екi жағ дайларғ а кө терiлген болады. Салыстырмалы артық шылық тың қ ағ идасы, барлығ ына ортақ мә ндi елдердiң кез келген санына жә не тауарлардың кез келген саны жайыла иемдене алады. Салыстырмалы артық шылық тың қ ағ идасының маң ызды кемшiлiгi оның статикалығ ы болып табылады. Бұ л теориялар қ андай болмасын бағ а тербелiстерi жә не ең бекақ ы, оны аяқ қ а басады кез келген инфляциялық жә не дефляция ү зiлулерiнiң аралық кезең дер, тө лем баланстарының ә р тү рлi мә селелерiнен дерексiздендiрiледi. Ол егер жұ мыс бiр салаларды тастап кететiн шығ ады, онда олар, созылмалы жұ мыссыздарда айналдырылмағ анында емес, басқ а салаларғ а мiндеттi тү рде ө ткенiнде, ө нiмдiрек. Абстрактiлi теория таң қ аларлық емес, мынау не уақ ытында Ұ лы жабығ уды ө зiн кү штi абыройын тү сiрдi. Оның мә ртебесi бағ ана қ айта қ алпына келе бастады. Созылмалы басылуларды қ азiргi теориялар жә не инфляция жұ мылдыратын неоклассиялық синтездiң теория негiзделетiн салыстырмалы артық шылық тың классикалық теориясының аралас экономикасында қ оғ амдық мә н қ айта алады. Салыстырмалы артық шылық тың теориясы сымбатты жә не қ исынды теория болып табылады. Оны барлық ө з шамадан тыс жең iлдiгiнiң жанында тiптi маң ызды мә нi болады. Салыстырмалы артық шылық тың қ ағ ида аяқ қ а басатын ұ лт бағ аның бұ л жолына жазасын тарта алады - тұ рмыс дә режесiнiң тө мендетуi жә не потенциалдық қ арқ ын экономикалық ө суiн бә сең дiкпен. Хекшераның халық аралық саудасын теория – олин Аймақ тық дамуды мемлекеттiк реттеудiң дү ниежү зілiк тә жiрибесі Ә лем елдерiндегi аймақ тық экономиканың мә селелерi (проблемы): ортақ жә не айрық шасы. Ә лемнiң ә р тү рлі елдерiндегі аймақ тық экономикалық саясатты салыстырмалы талдау. Дү ниежү зілік экономикадағ ы аймақ тық дамытуды реттеудiң институттары. Аймақ тық саясаттың қ ұ қ ық тық негiздері, макро жә не микроқ ұ ралдары. Жауабы: Дамығ ан елдерде жергілікті басқ ару тү рлері жә не ү лгілері. Аймақ тық экономика облысындағ ы мамандар дамығ ан елдерде жергілікті ө зін-ө зі басқ арудың ү ш ү лгісін белгілейді - англосаксон, француз жә не араласқ ан. АҚ Ш, Ұ лыбритания, Канада, Австралия жә не Жаң а Зеландия ү шін бірінші мінездеме, екінші - Франция, Италия, Испания, Бельгия, сонымен қ атар латын Америкасы елдерінің қ атары ү шін, ү шінші - Германия жә не Жапония ү шін. Англосаксондық тү р жергілікті органдардың терең автономиясымен жә не айқ ын орталық қ а бағ ынудың болмауымен ерекшеленеді, француздық - дамығ ан орталық ө кімет ә кімшілігінің жергілікті органдарды бақ ылауы, аралас-екеуінің де элементтерін ү йлестірген. Ә рбір елде жергілікті орган тү рлерінің ә р тү рлілігі байқ алады. Жергілікті басқ ару ү лгілерінің ә рбірін толық қ арап шығ айық. Англосаксон жү йесі Ұ лыбританияда туды. Оның ө те маң ызды белгісі - сайлаулы органдарғ а қ амқ орлық жасаушы ү кіметтің ө кілетті ө кілдерінің орындарында жоқ болуы. Осында жергілікті басқ арудың екі сатылы жү йесі орын алады - ел графтық тарғ а бө лінген, ал графтық тар - тө ң іректерге. Жү йе негізін графтық тар қ ұ райды, оларғ а заң мен жергілікті сайлаулы органдарды жү зеге асыра алатын ө те маң ызды функцияның барлығ ы берілген. Тө ң ірек, метрополитендіктерден басқ а, болмашы функциялармен ү лестірілген. Жергілікті ө зін-ө зі басқ арудың англосаксон типі қ олданылатын АҚ Ш ү шін, ә леуметтік - экономикалық сферада мемлекет функциясының биік децентрализация дә режесі мінездемелі. Федеративтік жү йе штаттарғ а айқ ын экономикалық автономияны жә не кең ө кілеттік береді, жергілікті органдар заң ғ а сү йінгенде оларданғ а тә уелді болады. Ә рбір штаттың ө з конституциясы болады, онда мемлекеттік қ ұ рылымның негізгі принциптары жә не тү рлері жә не жергілікті органдардың қ ұ рылымы бекітілген.1, 2 Жергілікті басқ арудың француз ү лгісі. Францияда жергілікті органдардың статусын департаменттер жә не коммуналар иеленеді, негізгі ә кімшілік - территориялық қ ұ рылым жә не де бір уақ ытта жергілікті білімдер, жә не мемлекеттік басқ ару органдары болып келеді. Қ азіргі кезде елде 95 департамент жә не коммуналардың 36 мың нан жоғ ары коммуналар саналады. Олардан басқ а мемлекеттік басқ ару бірліктері ретінде сондай ә кімшілік тө ң ірек жә не аймақ тық органдар алғ а шығ ады. Департамент жергілікті орган бас кең ес сияқ ты келесі ө кілеттіктермен ү лестірілген: - департаменттік қ ызмет жасауды ұ йымдастыру жә не оларды басқ ару; - департамент мү лігін басқ ару; - департамент қ аражатын қ абылдау жә не оның атқ арылуын бақ ылау; департаменттің кең есші орган, шаруашылық жоспарлау жә не аймақ тық бағ дарламалау функцияларын жү зеге асыру.
|