Тәрбиелік жүйе компоненттері

Мектептің тә рбие жұ мысының мазмұ ны ә дістемесі мен технологиясы оның тә рбие жү йесімен анық талады. Ө з тұ жырымдамасына сә йкес, ә рбір мектеп бір-бірімен тығ ыз байланысты.дидактикалық жә не тә рбиелік бө лімдерден тұ ратын педагогикалық жү йемен анық талады.

Тә рбиелік жү йе – ол бір тұ тас ә леуметтік ағ за, оның қ ызмет істеу шарты: негізгі компоненттері бір-бірімен тығ ыз байланыста (мақ сат, мазмұ н, іс-ә рекет тә сілі) болады. Мектеп ұ жымының басты міндеті-тә рбие жұ мысының жү йесін қ алыптастыру.

Тә рбие жұ мысының жү йесі мынадай компоненттерден тұ рады:

Мектептің педагогикалық жү йесі:

1. Дидактикалық жү йе.

2. Тә рбиелә к жү йе.

3. Қ арым-қ атынас жү йесі.

Жетпісінші жылдардың соң ына қ арай мектептің тә рбиелік жү йелікидеялары тә рбие теориясына ене бастады. Бұ л салада Ф.Ф. Коровлевтің (1970-74)ең бектері ә діснамалық рө л атқ арады, ғ алымның дә лелдеуі бойынша жү йелік ә діс педагогикалық ойлау процесінің қ айта қ ұ ру кезең і ретінде қ арастырылады.

Жалпы білім беретін мектептердің тә рбие жұ мысының тиімділігін арттыруда М.М.Новикова зерттеді. Мектептің тә рбие жү йесінің компоненттері-мақ саттар, іс-ә рекеттер, қ оршағ ан ортамен қ атынас, басқ ару бө лімдері. Тә рбие жү йесінің ө зегі – мектеп ұ жымы (таң дап алынғ ан балалр мен ересектер ұ жымы). Кең мағ ынада мектеп – ә леуметтік – педагогикалық жү йе бола тұ ра, бірнеше қ ұ рамдас компоненттерден – ұ сақ жү йелерден тұ рады: басқ ару жү йесі, дидактикалық жә не тә рбие жұ мысы жү йесі. Ә рбір жү йе дербес болып саналады, бірақ бір-біріне ық палы зор. Мектептің біртұ тас жү йесі тұ рғ ысынан алып қ арасақ, сабақ тың рө лі зор. Бұ л жағ дайда оқ у процесі мектептің тә рбие жү йесінің бір саласы ретінде жалпы мақ саттардан бастау ала тұ ра, ортақ талаптарғ а бағ ынады. Сондық тан сабақ тың мақ саты тек білім беру, дағ ды, икем, қ алыптастыру ғ ана емес, таным ә рекетінің сыртқ ы ортамен қ атынас барысында қ алыптасатындара тұ лғ а –жеткіншекті тә рбиелеу. Оқ ыту процесі барысында тә рбие жү йесіне сә йкес «қ атынас педагогикасы» қ алыптасады.нақ ты тә рбиелік қ атынастар арқ ылы сабақ тың мазмұ ны байып, ә дістемесі ө згереді. Сабақ ү стіндегі кей жағ дайлар оқ ушылардың сабақ тан тыс ө мірінде дежалғ асын тауып жатады, сондық тан оқ ыту процесі, оның негізгі тү рі сабақ тә рбие жү йесінің шешуші компоненттерінің бірі. Оқ у – тә рбие процесі біртұ тас дейтініміз сондық тан.Мектептің тә рбие жү йесіне енетін сабақ – дидактикалық жү йенің ең басты компоненті. Дидактикалық компонентпен қ атар, тә рбие жү йесінің компоненттеріне мектептің материалдық – техникалық базасы, қ оршағ ан ортаның табиғ и, ә леуметтік жә не мә дени эстетикалық қ ырлары енеді. Егер мектеп олардың тә рбиелік ә леуметтік қ ырларын толық пайдалана алса, олар да мектептің тә рбие жү йесінің қ ұ рамдас бө лшектері болып есептеледі. Мектептің тә рбие жү йесі мақ саттық бағ ыт пен тә рбие жү йесінің ұ йымдастырушылық қ ұ рылымынан тұ рады. Яғ ни, бұ л қ ұ рылым – мақ саттық жә не тә рбие жү йесінің тұ жырымдамасын қ ұ райтын жетекші педагогикалық идеялар, ережелер кө зқ арастаржиынтығ ы.Мектептің тә рбие жү йесіне белгілі ұ ймдастырушылық қ ұ рылым тә н. Тә рбие жү йесінің ұ йымдастырушылық қ ұ рылымы ә ртү рлі принциптерге негізделуі мү мкін, біреуінің негізгі –тә рбиелік орталық тары болса, екіншісінікі –клубтар тобы. Кешен мектептері де, бар олар жалпы білім беретін, спорттық, кө ркемдік мектептерден қ ұ ралғ ан. Л.И.Новикованың анық тауы бойынша «мектептің тә рбие жү йесі» ұ ғ ымы кең мағ ыналы болғ андық тан, ол ө зінің қ ұ рамына мектепке қ атысты барлық жү йелік ұ ғ ымдарды қ амтиды. Атап айтқ анда: материалдық, процессуалдық, идеялық.

Материалдық – адамдар, ұ жымдық қ ұ рал-жабдық тармен педагогикалық қ атынастардың матералдық қ олдаушысы, қ орғ аушысы.

Процессуалдық – тә рбие, оқ у-тә рбие процесі, педагогикалық процесс, ә рекет.

Идеялық компоненттер – ұ ғ ымдар, ережелер, тә рбие жү йесінің мақ саты, мазмұ ны, тү рлері, даму кезең дері, қ атысушылардың рө лдік позициялары. Мектептің тә рбие жү йесіқ алыптасу барысында бірнеше сатыдан ө теді:

I даму кезең інде –негізгі идеяны қ олдайтын мұ ғ алімдердің шығ армашылық тобы қ ұ рылуы шарт.

II даму кезең інде – ортақ іс-ә рекет арқ ылы мұ ғ алімдер ұ жымы мен оқ ушылар ұ жымының бірігуі орын алады.

III даму кезең інде – тә рбие жү йесінің қ алыптасуының негізгі кө рсеткіші –біртұ тас ұ жым қ ұ рылуы тиіс.

Л.И.Новикова мектептің тә рбие жү йесінің тоғ ыз белгісін айқ ындағ ан:

1. Мектептептің «кіші тұ жырымдамасының» айқ ындығ ы – оның ата-аналардың, мұ ғ алімдердің, оқ ушылардың қ олдауы арқ ылы қ абылдануы.

2. Мектеп ө мірінің (оқ у, ең бек, ойын-сауық, шығ армашылық істер)балаларғ а қ олайлылығ ы, олардың қ ызығ ушылығ ына сә йкес келуі, бейресми қ атынастардың қ ұ пталуы.

3. Балалар ө мірінде қ уанышты оқ иғ алардың болуы.

4. Мектептің, баланың топтың еркін дамуына шектеу келтіретін«ұ йымдастырылмағ ан аралдың» болуы.

5. Балалардың кү нделікті ө мірін бейнелейтін «сө йлеп тұ рғ анқ абырғ алардың» болуы.

6. Қ оршағ ан ортаның мектепке, мектептің қ оршағ ан ортағ а ық палы.

7. «Ішкі қ айшылық тарды» шешу.

8. Мектеп ұ жымы мү шелері арасындағ ы жалпы ізеттілік қ арым-қ атынастың қ алыптасуы.

9. Оқ ушылар ө здерін мектеп ұ жымынан ажыратпауы, мектеп ұ жымымү шесі екенін толық сезінуі.