Тәрбие әдістері

Тә рбие ә дісі дегеніміз:

- Жеке басқ а ық пал ету қ ұ ралы;

- Тә рбиешілер мен тә рбиеленушілердің іс-ә рекетінің ө зара байланыстә сілдері;

- Тә рбие мақ сатына сай оқ ушылардың санасы мен ерік кү шіне ық пал

ету тә сілдерінің жиынтығ ы;

- Тә рбие мақ сатына жету жолдары.

Тә рбие ә дісі – қ ойылғ ан мақ сатқ а жетудегі оқ ушылар ұ жымы мен тә рбиешілер іс-ә рекетінің кү рделі жиынтығ ы. Оның кө мегімен, тә рбие процесінде оқ ушыны тұ лғ а ретінде қ алыптастыру мақ сатты тү рде іске асырылады. Ә рбір ә діс қ ұ рал болып табылады, оның кө мегімен тә рбиеші оқ ушы санасына, сезіміне, тә ртібіне ә сер етіп, ә ртү рлі іс-ә рекеттер ұ йымдастырады. Олар тү рлі тә сіл кө мегімен іске асырылады. Тә жірибелі ұ стаздар кө птеген жанама ә дістерді де қ олданады. Олар тікелей ә сер етпейді, жолдастары, ұ жым, қ ызық ты іс-ә рекет, кө ркем ә дебиет, т.б. арқ ылы ә сер етеді. Жанама ә рекеті оқ ушы бойында белсенділік, тә уелсіздік туғ ызады.

Бү гінгі таң да мектеп тә жірибесінде қ олданылып келген тә рбие ә дістерінің бірың ғ ай жү йесі қ алыптасқ ан. Ә дістерді тиімді пайдалану жә не тұ лғ ағ а жасалғ ан ық палдың нә тижелі болуын қ амтамасыз ету мақ сатын кө здеп топтастырады. Ә рбір ә дістің ө зіне тін белгілері, ерекшелігі, міндеті, бір – бірімен байланысы да топтастыруды, жіктеуді қ ажет етеді.

Педагогика оқ улық тары мен ғ ылыми зерттеу ең бектерінде тә рбие ә дістерін жіктеуге байланысты ортақ пікір жоқ. Дегенмен де қ алыптасақ ан тә жірибе бойынша ә дістерді негізінен ү ш топқ а жіктейді Г.И.Щукинаның «Педагогика» оқ улығ ында М,. 1977 ∕ тә рбие ә дістерін:

1. Жеке адамның санасын қ алыптастыру;

2. Қ оғ амдық мінез-қ ұ лық ты қ алыптастыру, іс-ә рекетті ұ йымдастыру;

3. Мінез-қ ұ лық пен іс-ә рекетті ынталандыру деп жіктесе,

В.А.Сластенин ∕ Педагогика М., 1988 ∕ оғ ан қ осымша мінез – қ ұ лық пен, іс-ә рекетке бақ ылау, жасау, ө зін – ө зі бақ ылауды ұ йымдастыру жә не ө зіне-ө зі беру ә дістерін қ осады.

Ғ алым – педагогтар Н.И.Болдырев, Н.Г.Гончарев, Р.Р.Королев ең бектерінде тә рбие ә дістерін сендіру, жаттығ у, мадақ тау жә не жазалау деп қ арастырады.

Жоғ арыда келтірілген тә рбие ә дістерін жіктеу тү рлерінің қ айчы бірін алсақ та, олар негізінен жеке тұ лғ аның қ алыптасуындағ ы оның мә ні мен іс-ә рекетін ұ йымдастырудың маң ыздылығ ына байланысты дә лелдейді. Сол себептен де тә рбие ә дістерін топтастыру немесе жіктеу тә рбиенің мақ сат –міндеттері мен мазмұ нына байланысты анық талады.

Тә рбие жұ мысында ә дістерді таң дап алу оқ ушылардың жас жә не дербес ерекшеліктеріне, ө мір тә жірибесіне, педагогикалық жағ даяттарғ а тә уелді. Мысалы, ү йрету ә дісі кіші мектеп жасындағ ы балалар тйрбиесінде жиі қ олданылады. Ү йрету ә дісі арқ ылы балаларды мектепте, отбасында ә ртү рлі іс-ә рекетіне дағ дыландыруғ а болады.

Тә рбие жұ мысында ә р баланың даму ерекшелігін, жеке ерекшелігін ескерген жө н. Тапсырма беру кезінде бала темпераменті ескеріледі, мысалы, сангвиник бала қ йыншылық қ а кездесе, бастағ ан ісін аяғ ына дейін орындамайды, сондық тан ү немі бақ ылап, тапсырманы толық орындауғ а ү йрету, жаттық тыру қ ажет. Бұ л ә дістер оларды жауаптылық қ а, кішіпейілділікке, ұ қ ыптылық қ а ү йретеді. Ұ жымның II-III даму сатысында қ оғ амдық пікір, тапсырма, пікірталас, ө зін-ө зі бақ ылау, ө зіне-ө зі бағ а беру, т.б. ә дістер қ олданылады. Балалардың арасында моральдық ұ ғ ымдар элементтерін жете білмегендіктен, тү рлі жағ ымсыз ә рекеттер болады. Мұ ндай педагогикалық жағ даяттар этикалық тақ ырыптарғ а ә ігімелесу ә дістері қ олданылады. Тә рбие ә дістерінің кө мегімен оқ ушылардың ә ртү рлі іс – ә рекеттері ұ йымдастырылыады, адамгершілік келбеті айқ ындалып, дү ниетанымы, адамгершілік келбеті айқ ындалып, дү ниетанымы, кө зқ арасы қ алыптасады. Барлық тә рбие ә дістері бір-бірімен ө зара байланысты, тә рбие жұ мысына игі ә сер етеді, балалардың білімін, іскерлігін, дағ дысын терең детеді, қ оғ амдық ө мірге, ең бекке баулиды.

Тә жірибеде тә рбие жұ мысының формасы, ә дісімен қ атар тә рбие қ ұ ралдары қ олданылады. Оғ ан: оқ у ең бегі, қ оғ амдық пайдалы ең бек, қ оғ амдық жұ мыс, ойын, ү йірме, сыныптан тыс жұ мыс, спортпен айналысу, кө ркем ө нерпаздар ү йірмесі жатады. Баланың ә ртү рлі даму сатысында олар ө згеріп отырады. Мысалы: мектепке дейінгі кезең де баланың негізгі іс-ә рекеті ойын болса, мектеп кезең інде бірінші орын оқ у ең бегінде беріледі. Оқ у ең бегімен қ атар, қ оғ амдық пайдалы ең бек, ү йірме, спорт, т.б. іс-ә рекеттер маң ызды орын алады. Бұ л іс-ә рекеттердің қ айө қ айсы да жеке тұ лғ аның қ алыптасуына ү лкен ә сер етеді.

Тә рбие ә дістері теориясы мен тә жірибесінде тә рбие тә сілі деген де ұ ғ ым қ олданылады. Тә рбие тә сілі – тә рбие ә дісінің қ ұ рамды бө лігі жә не жеке бө лшегі. Тә сіл білгілі бір жағ дайда ә дісті нақ ты қ алай қ олдануды қ амтамасыз етеді. Мысалы: мақ тау ә дісінің тү рлі тә сілдері бар: қ ұ птау, мақ тау, алғ ыс, марапаттау, т.б.

Тә рбие процесінде сендіру ә дісінің маң ызы зор жә не ол тө мендегідей тә сілдер арқ ылы іске асырылады; сендіру, кө зін жеткізу, тү сіндіру, ә ң гімелесу, баяндау, т.б.