Нормы літаратурнага вымаўлення зычных і спалучэнняў зычных, некаторых граматычных формаў. Арфаэпічная норма і культура маўлення.

Гл. №22

Вымаўленне зычных:

-гук р – толькі цверды

- перад галоснымі, зычнымі, на канцы слова цверда вымаўляецца афрыката ч

- у бел мове г – фрыкатыўны, у запазычаных г – выбухны (гузік, ганак, гонта, швагер)

- дж – цв, зв афрыката

- дз - зв, мяк афрыката.

- наяўнасць падоўжаных зычных

Вымаўленне спалучэнняў зычных:

- аглушэннена канцы

- дч, тч – чч

- шс, жс – сс

- з, с перал г, к, х не памякчаюцца

Асаблівасці беларускага рускага вымаўлення:

- дзеканне

- цеканне

- ж, ш, дж, ч, ц – заўседы твердыя, не маюць мяккіх адпаведнікаў

- у бел мове ў замест в

На стыку слоў:

- дзейнічаюць фанет законы.

Вымаўленне на тэлебачанні і на радыё. Інтэрферэнтныя з’явы ў вымаўленні і шляхі іх пераадолення. Дэфекты вымаўлення. Прафесійныя “хваробы” ў аўдыёвізуальных СМІ: “каша ў роце”, празмерная лабіялізаванасць, дзеканне/цеканне.

Радыё і тэлебачанне з’яўляюцца ўзорамі літаратурнага вымаўлення, прапагандыстамі чысціні мовы. Але часам і ў артыстаў і ў дыктараў яно супярэчыць устаноўленым нормам.

Самыя пашыраныя выпадкі парушэння норм вымаўлення:

- [Ч’]: ні[ч’о]га

- Парушэнне дзекання і цекання: людзі

- Замест дж – д+ж: хад+жу

- Выбухны г замест фрыкатыўнага: ша[г]нуў

- Э замест о ў першай асобе дзеясловаў множнага ліку: збяр[э]м

- Суфікс -іва- замест –ва-: паблісківалі

- Асіміляцыя з і с перад мяккімі зычнымі і: пе[сн’]я

- Разнабой у націску: узяліся

- Няправільнае ўжыванне канчаткаў: канцэрт[у]

- Націскны а замест о: над[а]йваюць

- О замест а: пл[о]цім

- О замест э: с[ц’о]рлася і іншыя.

Таксама для аўдыёвізуальных СМІ характэрны некаторыя прафесійныя хваробы: “каша ў роце” (недакладнае і незразумелае вымаўленне слоў і іх канчаткаў), празмерная лабіялізаванасць (дадатковая артыкуляцыя губ), дзеканне/цеканне не па правілах.

Моўныя зносіны на тэлебачанні заўсёды зарыентаваны на асобу. Яны вызначаюць абавязковую дыялагічную мову вядучых, дыктараў. У параўнанні з бытавымі зносінамі мова ТБ больш нарматыўная, мае больш ацэначных элементаў, хоць і не відавочна выражаных.

Мова радыё змяшчае ў сабе фрагменты ўсіх іншых відаў вуснай моўнай дзейнасці: вусны дыялог, фальклор, лісты да рэдакцыі, навуковая і мастацкая літаратура, тэатральная пастаноўка і інш. Асаблівае значэнне мае прынцып дыялога.

Радыёвяшчанне як сродак СМІ выкарыстоўвае мову ў яе вуснай форме і з’яўляецца ўнікальным семіятычным відам моўнай дзейнасці. Па сваей прыродзе мова радыё блізкая да публічнай. Але прамоўцы на радые пазбаўлены магчымасці выкарытсоўвць міміку і жэсты.

Адкрытая ў 1925 годзе пешая не Беларусі радыёстанцыя пачала вяшчанне на беларускай мове. Разам з тэатрам радыё з’яўляецца ўзоорам літаратурнага вымаўлення, прапагандыстам чысціні мовы.

Парушэнні правіл на радыё:

- неўласцівы бел мове ч мяккі (Ніч’ога)

- парушэнне дзекання і цекання (дверы)

- замест афрыкаты дж – д+ж

- выбухны г замест фрыкатыўнага

- асіміляцыі

- разнабой у націсках

- пры недастатковай меладычнай арганізацыі сінтагмаў і фраз узнікаюць паўзы, якія падзяляюць моўную плынь неадпаведна сэнсу выказвання.

- Кепскае гукавае афармленне

Беларускія інтанацыі вылучаюцца павольным тэмпам маўлення. Адсутнічае прыкметная якасная рэдукцыя ненац складоў. Гэта надае фразам асаблівае рытмічнае гучанне.