Туристік кәсіпорын туралы жалпы түсінік

Туристік кә сіпорындар - «туризм нысаны» жү йесінің ішінде туристік ұ сынысты қ алыптастырушы ү шінші маң ызды компонентті қ ұ райды. Туризм саласында ә ртү рлі туристік кә сіпорындар қ ызмет етеді. Олардың бірі клиенттерге тек туристік қ ызметтер ғ ана ұ сынса, ал басқ алары ү шін туризм олардың коммерциялық қ ызметтерінің кө птеген бағ ыттарының бірі ретінде танылады. Тек туризм есебінен ғ ана ө мір сү ретін кә сіпорындар бірінші реттік қ ызмет кө рсету саласындағ ы кә сіпорын болса, ал туристік саладан басқ а салалардан пайда табатындар екінші реттік қ ызмет кө рсететін туристік кә сіпорындар болып табылады. Сонымен, бірінші реттік кә сіпорындар тек туризмге ғ ана қ ызмет етіп, оның дамуының негізін қ ұ райды, ал екінші реттік кә сіпорындар туристік сұ раныстың кейбір бө лімін ғ ана қ анағ аттандырады, себебі олар ү шін туризм - олардың ө мір сү ру кө здерінің бірі ғ ана жә не олардың ұ сынатын қ ызметтерін тек туристер ғ ана пайдаланбайды. Кейбір туристік кә сіпорындар ө здерінің атқ аратын қ ызмет тү рлеріне қ арай бірінші немесе екінші санаттағ ы кә сіпорын тү ріне жатады. Мысалы, қ онақ ү й мен туристік бюролар ә рқ ашан тек қ ана бірінші реттік туристік қ ызмет тү рлерін ұ сынады.

Бірінші реттік қ ызмет кө рсететін туристік кә сіпорындарғ атуроператорлар мен туристік делдалдар, ә леуметтік ұ сыныс бойынша кө лік кә сіпорындары, қ онақ ү й жә не басқ а кә сіпорындар жатады. Туроператорлар мен туристік делдалдар ретінде кө лік кә сіпорындары мен қ онақ ү йлерден басқ а туристік салағ а жататын бірқ атар кә сіпорындарды атауғ а болады. Олардың ішінде несиелік мекемелер, сақ тандыру компаниясы, спорт саймандары мен қ айық тар, спорттық мектептер, туризм жә не демалыс ү шін тауар ө ндірісі жә не жарнамалық агенттер, т.б. маң ызды болып табылады. Екінші реттік қ ызмет кө рсететін туристік кә сіпорындарғ а тамақ тандыру орындары, кейбір кө лік кә сіпорындары, сондай-ақ ө ндірістік, сауда кә сіпорындары мен тұ рмыстық қ ызмет кө рсету саласындағ ы кә сіпорындар жатады. Қ оғ амдық тамақ тандыру кә сіпорындары тобына туристермен қ агар сол жердің тұ рғ ылық ты халқ ы пайдаланатын мейрамханалар, дә мханалар, барлар кіреді.

Екінші реттік қ ызмет кө рсететін транспорттық қ ызметтердің туристік кө лік кә сіпорындарынан ерекшелігі: олардың қ ызметін тек туристер ғ ана емес, сонымен бірге жергілікті халық та пайдаланады. Кейбір ө ндірістік жә не сауда кә сіпорындары да туризмнен екінші реттік пайда алады (қ онақ ү йлер мен мейрамханаларды нан ө німдерімен қ амтамасыз етегін нан жабатын орындар), сондай-ақ қ ызмет кө рсету кә сіпорындары (кө п профильді сақ тандыру компаниялары, тұ рмыстық қ ызмет кө рсету кә сіпорындары жә не т.б.)[3].

Сонымен, туристік кә сіпорын дегеніміз - қ ажетті ө ндірістік қ ұ ралдарды (ең бек, ақ ша, жер жә не т.б.) біріктіру арқ ылы басқ арудың барлық ә дістерін қ олдана отырып, дайындық ты, орындаушылық ты жә не туристерге кө рсетілетін қ ызметтерді жү зеге асыратын ұ йымдық -шаруашылық орын. Туристік кә сіпорындар бірнеше қ ызмет тү рлерін ұ сына жә не кө рсете отырып, туристердің қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыруга қ ызмет етеді.

Шағ ын қ онақ ү й туризмнің маң ызды саласының бө лігі болып саналатын қ онақ жайлық ө неркә сібінің қ ұ рамды бө лігі болып табылады. «Шағ ын қ онақ ү й» терминіне анық тама беріп кө релік. Ол (қ онақ ү й) туристерге орналасу мен тамақ тану бойынша қ ызмет кө рсету мақ сатындағ ы коммерциялық кә сіпорын ретінде анық талуы мү мкін.

Қ онақ ү й қ ұ рылысын жү ргізу кезінде ең алдымен «Онда кім тұ рады? Ол кімге арналады?»- деген сауалдар туындайды. Яғ ни бұ л ретте мақ сатты нарық ты анық тау мә селесі туындайды. Атаулы белгі бойынша кең қ анат жайғ ан қ онақ ү йлер санатына келесілер кіреді:

- коммерциялық;

- ә уежай жанындағ ы;

- люкс-отельдері;

- курорт-отельдері;

- жол жанындағ ы;

- ойынхана (казино) – отельдері[2].

Сонымен қ атар, қ онақ ү й типіне байланысты басқ а да белгілер қ алыптасқ ан. Оларғ а біз ұ сынылғ ан қ ызмет кө рсетулердің саны мен сапасын жатқ ызамыз. Осы белгі бойынша қ онақ ү йлер келесідей бө лінеді:

- Қ ызмет кө рсетулердің жоғ арғ ы дең гейі – жоғ арғ ы, саяси, басқ арушы тұ лғ аларды, ғ ұ ламаларды, ауқ атты адамдарғ а арналғ ан қ онақ ү йлер.

- Қ ызмет кө рсетулердің орта дең гейі – олар неғ ұ рлым кө пшілікке арналғ ан. Кө п жағ дайда олар 150-200 номерлі болып келеді.

- Қ ызмет кө рсетулердің шектеулі дең гейі - бұ лар шағ ын табысты тұ лғ аларғ а арналғ ан. Мұ ндай қ онақ ү йлерді шағ ын ауылдарда, ірі кө шелердің бойында кездестіруге болады. Олардың негізгі мақ саты – «уақ ытша баспана беру». Қ азақ стандағ ы шағ ын қ онақ ү йлер 10-100 номерлі болып келеді[3].

Қ онақ ү йлер дербес коммерциялық кә сіпорын немесе бірқ атар артық шылық пен қ амтамасыз етуші қ онақ ү й тізбегі ретінде қ ызмет атқ арулары мү мкін.

Қ онақ ү йлер тізбегі – бұ л басқ аруғ а қ атысты келісім-шарт бойынша қ ызмет етуші қ онақ ү йлердің бірігуі. Мұ ндай келісім шарттар нақ ты қ онақ ү й иесі мен басқ ару саласында қ ызмет кө рсетуші компаниясы арасында жасалады. Бір компанияның бірнеше қ онақ ү йлерді басқ арғ ан кездер де кездесіп отырады. Қ онақ ү йлік тізбектер айтарлық тай табысты қ онақ ү йлік кә сіпорын ө зінің жаң алығ ын (ноу-хау) басқ аруғ а, маркетингке, істерді ұ йымдастыруғ а бергенде ғ ана пайда болады. Бұ л жағ дайда соң ғ ысы қ ызмет кө рсету сапасына, ішкі безендіруге қ атысты стандарттарды орындауғ а тиісті болып келеді.