Азақстандағы туристік индустрия

Туризмді дамыту жө ніндегі қ ызмет 2006 жылғ ы 29 желтоқ санда Қ азақ стан Республикасы Президентінің Жарлығ ымен бекітілген, 2007-2011 жылдарғ а арналғ ан туристік саланы дамытудың мемлекеттік бағ дарламасымен алдымызғ а қ ойылғ ан міндеттерді іске асыруғ а бағ ытталғ ан. Бағ дарламаның басты мақ саты – мемлекетаралық, мемлекеттік жә не жеке дең гейде келісілген іс-шараларды жоспарлауғ а, туристік саланы тұ рақ ты дамытуғ а арналғ ан, ішкі туризмнің кө лемін ұ лғ айту есебінен мемлекеттің кіріс пайдасын жә не халық ты жұ мыспен қ амтудың тұ рақ ты ө сімін қ амтамасыз ету ү шін бә секеге қ абілетті туристік индустрияны қ ұ ру. Еліміз қ азірдің ө зінде тиімді капитал орналастыру жә не инвестиция салу тұ рғ ысынан кө птеген шетелдік инвесторларды қ ызық тырып отыр. Мә селен, соң ғ ы кезде шетелдік компаниялар туризм секторына жә не туристік инфрақ ұ рылымының дамуына, Іле Алатауының етегінде (Шымбұ лақ, Тү рген) тау шаң ғ ысы курортын салуғ а тиісті қ аражат бө ліп келеді [3].

Қ азақ стан ө з кезегінде Алматы облысының Қ апшағ ай су қ оймасы жағ алауында, Ақ мола облысының Щучье-Бурабай курорттық аймағ ында, Маң ғ ыстау облысындағ ы «Кендірлі» жә не «Ақ тау-Сити» демалыс аймағ ында кө зделген инвестицияны дамыту мен тартымды туристік орталық тарды салу, сонымен қ атар Ұ лы Жібек жолындағ ы Тү ркістан қ аласында жә не Байқ оң ыр ғ арыш айлағ ында мә дени-танымдық туризмді дамытуғ а баса мә н беріп отыр. Қ азақ стан – Азия мен Еуропаның ең ірі мемлекеттерін біріктіретін аумақ та орналасқ ан. Мұ ндай тиімді географиялық жағ дай халық аралық туристік байланыстардың дамуына оң ә сер етеді. Қ азақ станда тау-шаң ғ ылық, мә дени-танымдық, экологиялық, оқ иғ алық, іскерлік, сауық тыру, аң шылық жә не басқ а да туризмді дамытуғ а ық пал ететін жақ сы мү мкіндіктер бар. Қ азіргі кезде еліміздегі кө птеген табиғ и қ орық тар, мемлекеттік жә не ұ лттық саябақ тар мен табиғ и ескерткіштері де туризмді дамытуғ а ө з септігін тигізе алады. Еліміз тә уелсіздігінің алғ ашқ ы жылдарында отандық туристік индустрияның жеке ө кілдері ө ң ірлік, республикалық жә не халық аралық бағ дарламалары мен жобаларын іске асыруда, туристік қ ызметті ұ йымдастыруда, туризмнің материалдық -техникалық базасын дамыту жә не нығ айтуда, кө рсетілетін туристік қ ызметтің сапасын қ амтамасыз етуде белгілі бір жетістіктерге қ ол жеткізді. Туризм елімізде мемлекеттің халық аралық қ ызмет жә не экономиканың кіріс секторының шең берінде халық аралық кә сіпкерліктің жә не іскерлік ынтымақ тастық тың маң ызды саласының бірі болып табылады. Тарихи-танымдық, табиғ и тартымдылық, жағ рафиялық орналасу тұ рғ ысынан қ арағ анда, нарық тық қ атынастардың белді буыны – туристік бизнес индустриясын дамытуда еліміздің маң дайы жарқ ырап тұ рғ аны белгілі. Қ азақ стан Республикасының аумағ ы табиғ и климат жағ дайына сә йкес далалық, қ ұ рғ ақ дала, шө лейт жә не шө л, тау бө ктері жә не Алтай таулары деп аталатын іріленген аймақ қ а бө лінеді [2]. Далалық жә не қ ұ рғ ақ дала аймақ тары барлық жердің 32, 6%-ын алып жатыр. Негізінен мал шаруашылығ ына маманданғ ан шө лейт дала аймағ ының ү лесіне тиесілі - 41, 1%, шө л кең істігінің орны барлығ ының 13, 7%-на тең. Осындай жә не басқ а да ерекшеліктеріне байланысты, мамандардың бағ алауынша, негізгі кә сібі дамығ ан егін шаруашылығ ына жә не кенді ө неркә сіпке бейімделген ө ң ірлердің туристік ә леуеті дү ниежү зі елдерімен салыстырғ анда кем.

Қ азақ стан экономикасында туризм ролі арту ү стінде. Соң ғ ы жылдары (2008-2011 жж.) қ ызмет кө рсетілген туристер саны 3138, 6 мың адамғ а артқ ан [67]. Бірақ, ә лі де туризмнің тиімділігі Қ азақ станда тө мен. Келуші туристер санының ө су қ арқ ыны (2008-2011 жылдар аралығ ында 945, 6 мың адамғ а артқ ан) шығ у туризмімен (осы жылдар аралығ ында 1540, 4 мың адамғ а артқ ан) салыстырғ анда тө мен (2-кесте).

2-кесте. Қ азақ стандағ ы туристік индустрияның негізгі кө рсеткіштері

Қ азақ стан Республикасында туризмді дамытудың 2008 – 2011 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасын іске асырудың бірінші жылының қ орытындысы бойынша туризмнің барлық тү рінен кө рсеткішінің тұ рақ ты ө су ү рдісінің сақ талғ аны байқ алады. Айталық, 2011 жылдың есептік кезең інде сырттан келушілер туризмі 12, 8 %-ғ а ө сті жә не келушілердің жалпы санынан 5441, 3 мың адамды қ ұ рады (38, 5%). 2009 жылдың ұ қ сас кезең імен салыстырғ анда сыртқ а шығ ушы туристер саны 23, 2%-ғ а ө сті жә не жалпы келушілер ағ ынынан 4598, 5 мың адамды немесе 33, 0%-ды қ ұ рады, сонымен қ атар ішкі туризм бойынша туристер саны 12, 5 %-ғ а ө сті жә не 3981, 1 мың (28, 5 %) адамды қ ұ рады [4]. Кө рсетілген қ ызметтің жалпы кө лемі 53 863, 0 млн. тең гені қ ұ рады, сатылғ ан жолдамалар қ ұ ны 13 890, 7 млн. тең гені қ ұ рады, бұ л 2011 жылдың сол кезең імен салыстырғ анда аталғ ан кө рсеткіштің 1, 9 есеге ө скенін дә лелдейді. Қ азақ стандағ ы туристік фирмалардың қ ызметінің негізгі кө рсеткіштері 1-суретте кө рсетілген.

Келуші туристер саны мен олардан тү сетін кірістер кө лемін аймақ тар дең гейінде сараптай отырып, мынағ ан кө з жеткізуге болады: қ ызмет кө рсетілген келермендер саны жағ ынан бірінші орынды Алматы қ аласы (Қ Р-ғ ы жалпы туристер санының 47, 9%-ы) жә не екінші орынды Астана қ аласы (23, 4 %) иемденіп отыр; 2010 жылы салыстырмалы тү рде келуші туристерден кө бірек кіріс келтірген аймақ тарғ а ерекше табиғ и орындары бар облыстар (Алматы қ аласы, Астана қ аласы, Шығ ыс Қ азақ стан облысы жә не Қ арағ анды облыстары) кіреді; ішкі туризм бойынша негізгі кіріс келтіруші аймақ тарғ а, жағ дайы салыстырмалы тү рде жақ сы тұ рғ ындары бар, Алматы қ аласы мен Астана қ аласы еніп отыр.

Шартты белгілер: - нысандар саны, бірлік - қ ызмет кө рсетілген келермендер саны, мың адам;

1- Ақ мола; 2- Ақ тө бе; 3- Алматы; 4- Атырау; 5- БҚ О 6- Жамбыл; 7- Қ арағ анды; 8- Қ останай; 9- Қ ызылорда; 10-Маң ғ ыстау; 11- ОҚ О; 12- Павлодар; 13- СҚ О; 14 - ШҚ О; 15- Астана қ.; 16- Алматы қ;

1-сурет. Қ азақ стандағ ы туристік фирмалардың қ ызметінің негізгі кө рсеткіштері (2010 ж.)

Стратегиялық жоспарлаудың ең маң ызды міндеттерінің бірі туристік кластерлерді қ ұ ру мен дамыту бойынша ұ лттық институттардың мү мкіндіктерін пайдалану болып табылады. Қ азіргі таң да ұ сынылғ ан жобалардың ішінен 19-ы ел Президенті мен Сауда-ө ндірістік палатасы жанындағ ы Шетелдік инвесторлардың қ азақ стандық кең есі ассоциациясы тарапынан ұ сынылса, жалпы қ ұ ны шамамен ү ш миллион АҚ Ш долл. болатын 27 ерекше жоба даму институттарына жө нелтілді [16].

Осы жобалардың жү зеге асырылуы аймақ тағ ы туристік бизнестің тұ рақ ты дамуын қ амтамасыз етуді, халық тың жұ мыспен қ амтылуын, сырттан келетін жә не ішкі туризм кө лемін ұ лғ айту арқ ылы бюджет пен халық табысының тұ рақ ты ө суін қ амтамасыз ету ү шін бә секелестікке қ абілетті туристік индустрияны қ ұ руды қ арастырады. Осының бә рін ескере отырып, біз республикамызда туристік бизнесті дамыту жобасын жасадық жә не оны кезең -кезең мен Қ ызылорда (Қ орқ ыт ата, Қ амбаш кө лі), Атырау (Сарайшық) облыстарында жү зеге асыру жоспарларын белгіледік. Қ орқ ыт ата ауылы Қ ызылорда облысының Қ армақ шы ауданында 1000 мың ш.м. кө леміндегі жерде орналасқ ан. Осы аймақ та туристік бизнесті дамытудың басты бағ ыттарына танымдық жә не оқ ыту сипатындағ ы туристік аудандарды қ ұ ру, табиғ атымен жә не мә дениетімен танысу, аквабақ ты аудандарды дамыту жатады.

Туристік бизнесті табысты стратегиялық жоспарлаудың тағ ы бір факторы – инвестициялық қ аржы кө лемінің кө здерін анық тау (Кесте 3).

3-кесте. Белгіленген жобаларды жү зеге асыруғ а жоспарланғ ан инвестициялар кө лемінің кө здері, (мың АҚ Ш доллары)