ОРЫТЫНДЫ. Жүргізілген туристік қызмет көрсету саласындағы шағын кәсіпкерліктің қызмет көрсету ерекшеліктері

Жү ргізілген туристік қ ызмет кө рсету саласындағ ы шағ ын кә сіпкерліктің қ ызмет кө рсету ерекшеліктері ғ ылыми-зерттеу жұ мысын жан-жақ ты талдаулар келесідей қ орытынды мен ұ сыныстар жасауғ а мү мкіндік береді:

1. Ә лемнің кө птеген елдерінде алдың ғ ы қ атарлы бизнес ретінде туризм ә леуметтік-экономикалық дамуда маң ызды роль атқ арады. Туризм бизнесі экономиканың тұ рақ ты дамушы секторы болып табылады жә не саяхаттау кезең інде туындайтын қ ажеттіліктерді қ анағ аттандыру мақ сатында туристік тауарларды сату жә не туристік қ ызмет кө рсету кешенін ұ сыну турситік қ ызмет кә сіпорындарын қ ұ райтын.

2. Туристік кә сіпкерліктің шетел тә жірибесін зерттеу жә не оның Қ азақ стандағ ы жағ дайы, сонымен қ атар дамыту бойынша мемлекет қ абылдағ ан іс-шаралар Қ азақ стандағ ы туристік қ ызмет кө рсету нарығ ының бә секелестік артық шылық тары мен кемшіліктерін айқ ындауғ а мү мкіндік туғ ызды. Туристік сапар шегу қ ұ рылымында сыртқ а шығ у туризмі ү стем, 2005-2010 жж. ү ш есеге ө сті. Сыртқ а шығ у туризмінде туристер ағ ыны негізінен ТМД елдерінен сырт елдер ү лесінде, оның ішінде алыс шетел мемлекеттерінен Тү ркия (30%), Қ ытай (23, 1%), Германия (11, 3%) елдерінің ү лесі жоғ ары. Туристік кә сіпкерліктің ә леуметтік-экономикалық даму жағ дайын зерттеу бай туристік ресурстардың жә не ішкі туристік нарық тың мү мкіндігі толық кө лемде қ олданылмайтындығ ын; жә не туризм индустриясы жә не инфрақ ұ рылым тиімді қ ұ рылмағ андығ ы; қ осымша жұ мыс орындарын қ ұ ру факторлары ө з дең гейінде ынталандырылмайтындығ ын кө рсетті. Ә леуметтік туризм жү йесі ө з дең гейінде дамымағ ан жә не туризм экономиканың тартымды инвестициялық саласы ретінде ә лі қ алыптасқ ан жоқ.

3. Қ азақ стан Республикасында туризмді дамытудың 2008 – 2011 жылдарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ дарламасын іске асырудың бірінші жылының қ орытындысы бойынша туризмнің барлық тү рінен кө рсеткішінің тұ рақ ты ө су ү рдісінің сақ талғ аны байқ алады. Айталық, 2011 жылдың есептік кезең інде сырттан келушілер туризмі 12, 8 %-ғ а ө сті жә не келушілердің жалпы санынан 5441, 3 мың адамды қ ұ рады (38, 5%). 2009 жылдың ұ қ сас кезең імен салыстырғ анда сыртқ а шығ ушы туристер саны 23, 2%-ғ а ө сті жә не жалпы келушілер ағ ынынан 4598, 5 мың адамды немесе 33, 0%-ды қ ұ рады, сонымен қ атар ішкі туризм бойынша туристер саны 12, 5 %-ғ а ө сті жә не 3981, 1 мың (28, 5 %) адамды қ ұ рады. Кө рсетілген қ ызметтің жалпы кө лемі 53 863, 0 млн. тең гені қ ұ рады, сатылғ ан жолдамалар қ ұ ны 13 890, 7 млн. тең гені қ ұ рады, бұ л 2011 жылдың сол кезең імен салыстырғ анда аталғ ан кө рсеткіштің 1, 9 есеге ө скенін дә лелдейді. Есептік кезең де 1013 туристік фирма жә не туристік қ ызметпен айналысатын 58 жеке кә сіпкер 567, 0 мың келушілерге қ ызмет кө рсеткен, бұ л 2011 жылдың дең гейінде 105, 1%-ды қ ұ рады. Туристік индустрия субьектілерінің туристік қ ызметінен тү скен жалпы табыс 2011 жылы 63, 0 млрд. тең гені қ ұ рады жә не бюджетке аударылғ ан салық сомасы 9 млрд. астам тең гені қ ұ рады, бұ л ұ қ сас кезең мен салыстырғ анда 36%-ғ а артық. Республикада қ ызмет ететін 992 қ онақ ү й шаруашылығ ы кә сіпорны 2 640, 2 мың адамғ а 40414, 1 млн. тең геге қ ызмет кө рсеткен.

4. Келуші туристер саны мен олардан тү сетін кірістер кө лемін аймақ тар дең гейінде сараптай отырып, мынағ ан кө з жеткізуге болады: қ ызмет кө рсетілген келермендер саны жағ ынан бірінші орынды Алматы қ аласы (Қ Р-ғ ы жалпы туристер санының 47, 9%-ы) жә не екінші орынды Астана қ аласы (23, 4%) иемденіп отыр; 2010 жылы салыстырмалы тү рде келуші туристерден кө бірек кіріс келтірген аймақ тарғ а ерекше табиғ и орындары бар облыстар (Алматы қ аласы, Астана қ аласы, Шығ ыс Қ азақ стан облысы жә не Қ арағ анды облыстары) кіреді; ішкі туризм бойынша негізгі кіріс келтіруші аймақ тарғ а, жағ дайы салыстырмалы тү рде жақ сы тұ рғ ындары бар, Алматы қ аласы мен Астана қ аласы еніп отыр. Қ азіргі туризм экономикалық қ ұ былыс ретінде ұ лттық экономиканың жедел дамуында катализатор бола отырып, жаң а жұ мыс орындарын ашуғ а, ұ лттық табыстың артуына, жергілікті инфрақ ұ рылымның дамуына жә не тұ рғ ындардың ө мір дең гейінгің ө суіне септігін тигізіп отыр.

5. Туристік бизнесті дамыту стратегиясына сә йкес жоспарды кезең бойынша жү зеге асыру тө мендегідей: 2011-2012жж. – жоспар қ ұ ру, инвестиция кө здерін анық тау жоспарланғ ан жұ мыс кө леміне рұ қ сат алу; 2013-2015жж. – 1-кезең – «Судағ ы виллалар» аймағ ын, демалыс жә не ойын-сауық қ ұ рылысын, демалу ү шін су ү сті қ ұ рылыстарын салу; 2016-2018жж. – 2-кезең – Конда ү лгісіндегі қ онақ ү йлер аймағ ы қ ұ рылысы; 2018 ж. – туристік демалыс аймақ тарының ашылуы мен басқ арылуы. Қ азіргі таң да ұ сынылғ ан жобалардың ішінен 19-ы ел Президенті мен Сауда-ө ндірістік палатасы жанындағ ы Шетелдік инвесторлардың қ азақ стандық кең есі ассоциациясы тарапынан ұ сынылса, жалпы қ ұ ны шамамен ү ш миллион АҚ Ш долл. болатын 27 ерекше жоба даму институттарына жө нелтілді. Осы жобалардың жү зеге асырылуы аймақ тағ ы туристік бизнестің тұ рақ ты дамуын қ амтамасыз етуді, халық тың жұ мыспен қ амтылуын, сырттан келетін жә не ішкі туризм кө лемін ұ лғ айту арқ ылы бюджет пен халық табысының тұ рақ ты ө суін қ амтамасыз ету ү шін бә секелестікке қ абілетті туристік индустрияны қ ұ руды қ арастырады.

6. Республикамызда туристік бизнесті дамыту жобалары Қ ызылорда (Қ орқ ыт ата, Қ амбаш кө лі), Атырау (Сарайшық) облыстарында жү зеге асыру жоспарлары белгіленді. Қ орқ ыт ата ауылы Қ ызылорда облысының Қ армақ шы ауданында 1000 мың ш.м. кө леміндегі жерде орналасқ ан. Осы аймақ та туристік бизнесті дамытудың басты бағ ыттарына танымдық жә не оқ ыту сипатындағ ы туристік аудандарды қ ұ ру, табиғ атымен жә не мә дениетімен танысу, аквабақ ты аудандарды дамыту жатады. Осы аймақ та туристік бизнесті дамыту ү шін келесі кө рсетілгендерді қ арастырғ ан жө н: 2011-2012жж. – даму жоспарын жасау жә не мақ сатқ а сә йкестігін зерттеу, шетелдік инвестицияларды тарту, орталық жә не аймақ тық басқ ару ұ йымдары тарапынан инвестиция бюджетімен қ амтамасыз ету жә не кешенді база қ ұ рылысына рұ қ сат алу; 2013-2015жж. – Қ орқ ыт ата бойынша жобаның 1-кезең і – оқ ыту ү шін Орталық тың қ ұ рылысы; 2016-2018жж. – 2-кезең – экологиялық мә дениетті тануғ а арналғ ан орталық тың қ ұ рылысы; 2019-2020жж. – 3-кезең – аквапарк қ ұ рылысы; 2020ж. – барлық туристік аймақ тардың ашылуы мен басқ арылуы.

7. Республиканың экономикалық басың қ ыларының бірі ә лемдік дең гейде бә секеге қ абілетті, мық ты туристік кластерді қ ұ ру болып табылады. Кластерлік талдау жү ргізу дамудың тиімді стратегиясын таң дау ү шін кө п мақ сатты ресурстар бойынша бірнеше ақ параттық блоктардан тұ ратын жү йе қ ажет. Туристік кластердің бә секе қ абілетті индикаторларын жасақ тау жә не оның бә секелестік артық шылық тары мониторингін қ ұ ру қ ажет. Сыртқ а шығ у туризмін дамытуғ а бағ ытталғ ан жә не республикада ә леуетті мү мкіндіктерді қ олданатын кластерді дамыту ұ лттық экономиканың бә секе қ абілеттілігін жоғ арылатуғ а қ абілетті. Келешекте туристік кластерді барынша дамыту жә не табиғ ат жағ дайларын жақ сарту мен қ орғ ау шараларын есепке алу тек қ ана республика халқ ының ғ ана демалыс тиімділігін арттырып қ оймай, отандық туристермен қ оса, шет елдік туристердің де ағ ылып келуіне жол ашу керек. Туристік кластерлерді дамытуды қ олдау мемлекеттік жә не жеке секторлардың кешенді іс-ә рекетіне, соның ішінде аймақ тың тұ рақ ты жә не ү демелі ә леуметтік-экономикалық дең гейін дамыту мақ сатында бә секеге қ абілетті туристік индустрияны қ ұ рудың артық шылығ ын тү сінуге негізделуі тиіс.

8. Туристік фирмалардың экономикалық стратегиясы келесі негізделген сұ рақ тармен қ орытындыланады: жақ ын болашақ та, мысалы келесі жылы қ ызмет кө рсету қ анша кө лемде ұ сынылады: сапаны жә не қ ызмет кө рсетудің тұ тынушылық қ асиетін жоғ арылату немесе олардың ө зіндік қ ұ нын тө мендетуге бағ ытталғ ан ұ йымдастырушылық сипаттағ ы іс–шараларды жү ргізуге болады ма: қ ызмет кө рсетуді жақ сарту бағ ытында кандай іс–шаралар жү ргізуге болады; нарық қ а қ ызмет кө рсетуді қ андай бағ амен шығ аруғ а болады? Фирманың осы не басқ а варианттағ ы стратегиясының тиімділігін бағ алау ү шін критериилерді анық тау қ ажет. Фирманың критерийлері ретінде жылдық пайда, шығ ындардың рентабельділігі жә не шығ ындар рентабельділігінің индексі болуы мү мкін.